________________
૧૮૯
દ્ધ હવન
તા. ૧-૨-૦.
કદાચ એના પર નજર રાખવા પણ મુકવામાં આવી હોય. ફલેટમાં fined to a special psychiatric hospital if they had ટેલિફોન પણ નથી અને પાસેની પોસ્ટ ઓફિસને હમણાં ટેલિ ફોન lived in the Soviet Union in or age. બગડેલે છે.
- કોઈપણ સરમુખત્યારશાહીમાં, પ્રમાણિક મતભેદને બ્રશ સાખારવને દર દસ દિવસે ગેરકીના પોલીસ સ્ટેશનમાં રહે તેજ નથી. સરમુખત્યારેને વ્યકિત કરતાં પણ, ભિન્ન વિચારને હાજરી નોંધાવવાની છે. અને ગેરકીની બહાર નીકળવાની તેમને વધારે ભય હોય છે. ભિન્ન વિચાર ધરાવનારને સરમુખત્યારે સહન મનાઈ છે. તેમને મળવા આવનારાઓ ઉપર સત્તાવાર પ્રતિબંધ છે કરી શકતા નથી. તેમાં પોતાની સત્તાને પડકાર અને જોખમ જુએ છે. મૂકવામાં આવ્યા નથી. પણ એમના ફલેટવાળા મકાનની નીચે જે
૩૧-૧-૮૦
- ચીમનલાલ ચકુભાઈ પહેરેગીરો મૂકવામાં આવ્યા છે. તેઓ, સાબારાવને મળવા આવનારાઓની નોંધ રાખે છે. અને મુલાકાતીઓ જયારે પાછા ફરે ત્યારે
મંદિર તેમને રોકીને ચેતવણી આપે છે કે આજે તે તમે સાખારવને મળવા આવ્યા તે આવ્યા, ફરી આવશે. નહિ, આવી ચેતવણીને ભંગ માટે
- મનને અંદર લઈ જવાનું સ્થળ તે મંદિર. ૩૦ રૂબલને દંડ પણ કરવામાં આવશે. એવા પણ સમાચાર
મંદિર એ માત્ર ચાર દિવાલવાળું સ્થળ - ભૌતિક સ્થળ આવ્યાં છે.
કે આકૃતિ નથી, પરંતુ મંદિરનાં અતિ વ કે આવિષ્કારની ખારીવનું મન ભાંગી નાંખવાની પ્રક્રિયા શરૂ થઈ ચૂકી છે. પાછળ આપણા - પિ - મુનિનું વિરાટ ચિંતન, વિચાર કે શું એ પ્રશ્ન નથી થતું? સાખારોવની વાત સાંભળીને દક્ષિણ કે તત્ત્વજ્ઞાન પડેલું છે. આફ્રિકાના એક વકીલને ઘરમાં નજરકેદ રાખીને, બધાજ મુલા- આજનાં ગતિશીલ, ધાંધલિયા અને સ્થિર જીવનમાં, કાતીઓથી તેમને કેમ અલગ પાડી દેવામાં આવ્યા હતા તેની વરસે આજને મનુષ્ય શકય તેટલે - અતિશય બહિમુખ બન્યા છે, તેની પહેલાં વાંચેલી કરણ હાણી આજે યાદ આવે છે. રશિયા અને સમગ્ર ચેતનાનું દ્વાર બહારની બાજુએ ખૂલી ગયું છે, તેની સઘળી દક્ષિણ આફ્રિકા
ઈન્દ્રીઓ હિંગામી બની છે. ઈન્દ્રિયને બહારથી. સતત. દરમિયાનમાં સાબારાવને પત્ની જેઓ પણ એક અગ્રણી
પલ્ટાતા હાણિક સુખે મળતા રહે તે માટે વિશાને પણ તેને બેફામ ડિસેટર ” એટલે કે સોવિયેત સંઘની નીતિના વિરોધી છે. તેમણે મદદ કરી છે, તે પણ નિ:શંક તથ્ય છે; પરંતુ મનુષ્યની આ બહિએક નિવેદન બહાર પાડીને જણાવ્યું છે કે એમના પતિને હૃદય Íમી ચેતના કે દોડથી તેના અંતરતમ જીવન કે આત્માને સુખ શિગ હોવાથી અત્યારે એમની તબિયત સારી નથી છતાં એમને અવશ્ય મળતું હશે, પરંતુ શાંતિને તે માત્ર અણસાર પણ હરગીજ જુસ્સો એવે છે. ડૉ. સખાવનું મંતવ્ય વ્યકત કરતાં
નહીં જ - શાંતિ નહીં મળવાનું આ એક જ કારણ છે અને તે છે તેમણે જણાવ્યું હતું કે ડૅ. સાખારવને પિતાનું વૈજ્ઞાનિક સંશોધન વ્યકિતની સર્વ ઈન્દ્રિયની બહારનાં સુખ પ્રત્યેની અતિશય આંધળી વાલું રાખવાની છૂટ આપવામાં આવી છે પણ ડા. સાખોરોવ તે દોડ, દોટ અને લોલુપતા, માને છે કે એમને એમના જાહેર જીવનના કાર્યથી વંચિત રાખીને મનુષ્યના આંતરિક આધારની ઉપરોકત ડામાડોલ સ્થિતિમાં સેવિયેત સંઘ મોટી ભૂલ કરી રહ્યું છે. સેવિયેત સરકારમાં હિમ્મત મંદિર એક આશાને; ઉજાશને, પ્રકાશને દિપક લઈને આવે હોય તો એમની સામે જાહેર અદાલતમાં શા માટે મુક નથી છે. જે મંદિરનાં પાવક પર્યાવરણમાં પગ મુકતાની સાથે જ અંતરમાં ચલાવતી? ડે. સાખારોવને સોનાના પિજરામાં રહેવાનું બિલકુલ ઉજાશ અને હૈયામાં હળવાશની મીઠી લહેરખી ફરી ન વળે, તે પસંદ નથી.
ત્યાં ભલે કરોડો રૂપિયાનું કિંમતનું બાંધકામ થતું હોય, ભલે સેળ - મનુભાઈ મહેતા શણગારે મૂર્તિને સજાવી હોય, ભલે ઘી અને વિ તની હજારો
ઉપમાલાઓને તૈભવી વિલાસ ખડકાયો હોય તે બધું જ લેકો પૂરકે ધડ
મનને બહારથી આકર્ષી શકશે, પરંતુ અંદરનું કે અંતરનું અલૌકિક શ્રી. મનુભાઈ મહેતાના આ લેખના પ્રફ મારી પાસે આવ્યા
ખેંચાણ ઊભું નહીં કરી શકે, કારણ કે ઉપરોકત બધી એ વસ્તુઓ ત્યારે, ગાડયન અઠવાડિના તા. ૨૭-૧-૧૯૮૦ ના
હોવાની સાથે; તે ઉપરાંતનું એક આધ્યાત્મિક આવરણ-કે જે મંદિરઅંકમાં આવેલ એક પુસ્તકનું નવલેન મને યાદ આવ્યું.
ને એક આત્મા છે, ગર્ભ છે. કરોડરજજુ સમાન છે - તે જો નહીં yertai [H 3. History's carnival - a dissenter's
હોય તો આંગતુક - દર્શનાર્થી મનુષ્યનાં મનને અંદર લઈ જવાનું autobiography લેખક છે, લીયોનીડ વુશ્ક, તેમને પણ એક
મંદિરનું જે મુખ્ય કાર્ય, હેતુ અને જવાબદારી છે તે નિઃશંક અધૂરી
રહેશે. ડીસેન્ટર તરીકે પકડવામાં આવ્યા હતા. અને તેમની માનસિક ચિકિત્સા કરવામાં આવી હતી. અને તેમને sluggish schizo
માટે જ મંદિર, વસ્તીથી દૂર, ઘોંઘાટથી દૂર ઉદ્યોગથી દૂર, pherenic જાહેર કરવામાં આવ્યા હતા. પણ તે પૂરા ગાંડા થઈ
ખળખળ વહેતી કોઈ નદીના નિરવ તંઠા પર, ભલે તે વૈભવશાળી જાય તે પહેલાં, તેમની પત્નીના સતત પ્રચારથી તેમને મુકત
ન હોય, પરંતુ સાવ સાદુ જ હોય, તે પણ તે માનવીના મનને કરવામાં આવ્યા અને પછી તેમણે પોતાની આત્મકથા લખી છે.
આંતરિક અને સાચી શાંતિનું પયપાન કરાવવાની પૂરી તાકત
કે સામર્થ્ય ધરાવે છે, ખુશ્ક નિષ્ઠાવાન માર્ક્સવાદી છે. માર્ક્સ વિશે લખતાં તેમણે કહ્યું છે:
તેથી જ આપણા ઋષિ-મુનિઓનાં પવિત્ર અને ભકિતપૂર્ણ How many, even amongst Marxists, know that
આશ્રમે, પ્રાકૃતિક પરિઆવરણનાં પૂર્ણ પરિવેશમાં પ્રસ્થાપિત atter describing religion as the opium of the people,
થયા હતાં, be added that it was "heart of a heartless world".
મંદિરને જોતા જ પ્રેમાળ પરમાત્માની એક મધુર યાદ દિલમાં રશિયાના વર્તમાન શાસકો વિશે ખુશ્ક છે -
છલકવી જોઈએ; તેનાં ઉચ્ચ શિખર પરની ફરફરતી વજાને જોતા જ The present regime is simply "abstract capital
ભાવપૂર્ણ અને ઉભરાતા - ગદ્ગદીત હૃદયમાં - અનાયાસે હરિision with a ruling class of managers enjoying their
મરણની સરવાણી ફૂટવી જોઈએ. tar privileges. Ideology has become idolocracy or આ ઘોર કળિયુગમાં મંદિર એ તો પરમાત્માને પૃથ્વી પર aimply "Phraseology', a frozen world of Shibolleths, ઉતારવાની, તેના પ્રથમ ચરણકમલને સ્પર્શ ક્રવાની આશિષપૂર્ણ where dangerous revolutionaries like Marx or Lenin લાયક અને પુનિત જગ્યા છે, મંદિર એ તે જાણે પૃથ્વી પરને would be consigned to mental Hospital, પણ વધારે સ્વર્ગ ના ટૂકડો છે,
માણવા જે તે છે એક ફકરો.ડુશ્કના પત્નીને રશિયન સત્તાધિશને કહેવા પ્રગતિશીલ અને સુસભ્ય મનુષ્ય જ્યારે તેના મન પૈતાના પતિની મુકિત માટે લખેલા એક પત્રને, જેમાં લખ્યું છે :- અને સઘળી ઈન્દ્રિયોની, અંતરને ઉવેખીને, અવગણીને દરેલી Amy old man of eighty justly famous, leaves
બહિગામી સઘળી દોટાદોટ કે હડીયાપાટીથી થાકી, હારી પરાજીત home and family in the middle of the night, to pro
થઈ, નિરાશ થઈ, કંટાળીને વ્યથિત થઈને પાછા પાનાં મૂળ ઘરે test agaiast the established norms. A young man એટલે સ્વયંનાં સિંહાસન પર કે અંતરનાં ઓટલા પર ઊભા રહીને lecides to become a tramp, and ranges the country
હરિ પાસે હાથ લંબાવે છે ત્યારે તે વખતે, તેની આજુબાજુએ, promising people heaven if they throw off their તે જગ્યાએ, દિવાલ વગરનું એક અદ્રશ્ય દેવમંદિર - અવશ્ય worldy chains ... Both of these dangerous and naive. Bol 435 44 . recorrisis, Tolstoy and Christ would bave been con
- શા. અનિરૂદ્ધભાઈ ઠાકર