Prabuddha Jivan 1980 Year 42 Ank 17 to 24 and Year 43 Ank 01 to 16

SR No.: 525965
Original Sutra Author: N/A
Author: Chimanlal Chakubhai Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1980
Total Pages: 230
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 27 MB

Page 120

પ્રબુદ્ધ જીવન
તા૧--૮૦
નાનકડો ખારો અને હાલરડાં) હાલરડાં કોને ન ગમે? એને રસાસ્વાદ કરીએ ત્યારે વળાવી માત ટંડેલની ફરે એની રચના જેટલી સહેલી લાગે છે તેટલું એ સહેલું કાર્ય નથી. નાનકો ખારો વહાણે ચડે. ટોલસ્ટોયે કહયું છે તેમ “મહાનવલે અને મહાકાવ્યો ઘસડી કાઢવા સહેલાં છે, એકાદ પરિકથા, એકાદ હાલરડું આપવું સહેલું નથી.”
આવું જ એક શબ્દચિત્ર સ્વ. ધૂમકેતુએ એમની એક વાર્તા રોનું જેટલું આકર્ષણ છે, એટલું જ એ મુશ્કેલ કાર્ય છે.
“અવિરામ યુદ્ધ માં દર્યું છે. લેખક શિક્ષિત છે અને રેજ દરિયાકાંઠે
સવાર-સાંજ ફરવા જતાં હોવાથી ટંડેલની જળસમાધિના સાક્ષી - યકિતગત જીવનઘડતરનું અને એ દ્વારા સંસ્કૃતિના છે. ત્યારબાદ નાનકા ખારવાની વહાણે ચડવાની વાતના સાક્ષી ઘડતરનું કાર્ય હાલરડું કરે છે. મરતકવિ હરગોવિંદ પ્રેમશંકરના હાલ- થતાં, સલામતિ પહેલાં ( સેફટી ફર્સ્ટ ) ના ન્યાયવાળું રડાં કવિશ્રી ઉમાશંકર જોષી લખે છે તેમ “સામંતશાહી સંસ્કૃતિવાળા એમનું મન ' 'નાનકા” ખારવાને રોકવા પ્રયાસ કરે છે, ત્યારે સૌરાષ્ટ્રની આખીયે મૂર્તિ સુરેખ ઉપસાવે છે.” દુશ્મન પ્રત્યેની અદાવત ખારો ખુમારીથી કહે છે: “અમે દરિયાના દીકરા, દરિયો અમારો અને એ વેર લીધાથી જ બાપની આંતરડી ઠરે એવી માન્યતા બાપ.” એમ કહી હસતે મોંએ વિદાય લે છે, ત્યારે વાર્તા પૂરી મેરનાં ઈંડા ચીતરવા ન પડે એ ન્યાયે સિહના વારસદારો સિહ કરતાં ધૂમકેતુ એક વિચારકણિકા મૂકે છે: “શું કામ ભરેલું જીવન જેવા જ થાય એ સંસ્કાર ગળથુથીમાં આપે એવા હાલરડાં છે. અને રણમેદાન જ નિર્ભયતા આપતા હશે અને એમાંથી જ ચારિત્ર આજના વર્તમાનયુગના સંદર્ભમાં, એ સ્વીકાર્ય છે કે નહિ એ
ઘડાતું હશે?”. અલગ બાબત છે. પરંતુ ગમે તેવા બિહામણા સ્વરૂપ સામે ધીર, વીર, ગંભીર થવાની વાત પણ આપણને આ હાલરડાંમાંથી મળે છે.
વયકિતના જીવનઘડતરના સંદર્ભમાં હાલરડાંની વાત વિચારી
છે ત્યારે કવિદાદાના જીવનની ખુમારી દર્શાવતા બે એક પ્રસંગો આ હાલરડાંની ભાષા આપણાં ગામને ગંદરે બોલાતી ભાષા
રજૂ કરવાને લોભ જતો કરી શકતો નથી. કહે છે કે વ્યવહાર છે. તળપદી, ઘરગથ્થુ ભાષા અને સીધા મર્મસ્પર્શી વર્ણના આપણને
બહુ કપરે છે! જાણે પારણાની દોરીએ ગૂંથે છે. વહાલસોયા દીકરાને હીંચકે ઝુલાવતી સુવડાવી દેવા મથતી, માને જીવ રઈ ગરમ કરવામાં કે પરોવાઈ
માં ના પાડે છે એટલે ચાર ગુજરાતી પછી આગળ ભણવું રહે છે તેનું તાદશ્ય વર્ણન આપી કવિશ્રીર આપણા ગૃહસંસારનું
નથી એવું કવિશ્રી મુખ્ય શિક્ષકને કહે છે, ત્યારે શિક્ષકે એમની મધુરું શબ્દચિત્ર ખડું કર્યું છે. થાકયા-પાકયા કામેથી પાછા વળેલાં
પરિસિથતિ સમજી લઈ કહ્યું, “તારી માને કહે છે કે તેને અંગ્રેજી પતિની સંભાળ લેવા બાળકને સુવડાવી દેવા મથતી માનું
નિશાળમાં દાખલ કરેલ છે.” શબ્દચિત્ર આપણને જકડી રાખે છે, જેમ કે -
છોકરાંએ ઘેર જઈ કદ ઓઘાવતી માને આ વાત કરી અને વાળ વેળા તારા બાપુને થઈ
માએ સંમતિ આપી, પણ બીજે દિવસે શાળાએ જઈ ફી મુખ્ય સૂઈ જ વીર! એને પીરસે જઈ
શિક્ષકને આપી, ત્યારે મુખ્ય શિક્ષકે કહ્યું: “હોંશિયાર તથા ગરીબ. છોકરાંને માફી કરવાનો અધિકાર તેમને છે” તેના પ્રત્યુત્તરમાં
કવિશ્રીના માતુશ્રીએ કહ્યું, “છોકરાંને મોટા થયા પછી એમ ન હાથ, પગ, મુખે આ બેઈ કરી
થવું જોઈએ કે અમે નિરાધાર રાંડી-રાંડના છોકરા હતા, માટે માફીથી તારા બાપુ ભાઈ! ઊભા જરી.
ભણ્યા. મારે દેવી છે એ ફી લઈ લ્યો.” દૂરથી આવ્યા જ કરી - . પીરસી વાળું આવું વળી.
માતાની આ ખુમારી એમણે જીવનમાં સાંગોપાંગ ઉતારી છે. કર ના બાટી, થાકયા પાકયા એ
ગમે તેવી મહાન વ્યકિતને પિતાને જે યોગ્ય લાગ્યું તે કહેતાં અને તે લાંબે દિ'એ આજ આવ્યા એ
મુજબ અમલ કરાવતા. લાઠી નરેશ કવિશ્રી કલાપી સાથે માથેરાન હાલાં–વાલા સૂઈ જાને વીર
ગયા ત્યારે બુલબુલ વેચનારા પાસેથી ખરીદી પીંજરે રાખ્યા. કવિતને જોતાં ટાઢાં છે ઉર હીર.
દાદાએ કલાપીને ઉગ્રપણે કહ્યું, “તમારે લાઠીમાં બુલબુલ રહે એવું
કરવું હોય તો એવો સરસ બાગ, એવું વાતાવરણ ઊભું કરો.” - આવું આવું તો કેટલું ય છે! શાર્દુલની ગગનભેદી ગર્જનાથી અને કલાપીએ બીજે દિવસે પંખીઓને છોડયાં ત્યારે જ જંપ્યા. જાણે આખું વને ઘરમાં ન પ્રવેશતું હોય એવી ક૯૫ની લડાવી ત્યાં સુધી સહજાનથી માંડીને બધી જ બાબતોને બહિષ્કાર કવિએ તો હદ કરી છે. પીઠ પર પ્રીતમને લઈ આવતા ઘોડલાં કર્યો. અત્રે એ નેધવું જોઈએ કે કવિદાદાને કલાપીને રાજ્યાશ્રય અને એટલે ઘીની નાળ્યુંના અધિકારી અને સૌ સગાંથી વિશેષ હતો. એવા શબ્દચિત્ર વચ્ચે હળવા હાથે હીંચકા ખાતો નાનો તરવરિયે બાળ-ખારવો આપણી નજર સમક્ષ ખડો થાય છે.
આવી જ રીતે સ્વરાજ્ય મળ્યા બાદ સ્વ. શ્રી બળવંતભાઈ છેલું હાલરડું અને નાનક ખારવો એકબીજાના પૂરક જેવાં મહેતાએ માર્ગદર્શન આપવા જણાવ્યું ત્યારે કવિશ્રીએ કહ્યું, “મેં લાગે છે. ખારવાને સાહસિક સ્વભાવની સંસ્કાર હાલરડીમાં જ સાંભળ્યું છે કે તમે ભાવનગરમાં દીવાન થયા ત્યારે કેળવણી ખાતા કેવાં મળે છે તે જુએ :
મારફત શાળાઓમાં એવી સૂચના આપવામાં આવેલી કે કોઈ નાનુડો ખાર માટે વીર
વિદ્યાર્થીને નાપાસ ન કર, એ ખરી વાત?” બાપની જેવી એને હૈયે ધીર.
બળવંતભાઈએ કહ્યું, “એવો હુકમ નેત. સંભવ છે કે આ બધું તાદેશ્ય સાંભળીને નાનક ખારવા તૈયાર થાય સ્વરાજય મળ્યું તેના આનંદમાં એમ કરવા સૂચન કરાયું હોય.” છે ત્યાં જ દરિયાના ગાંડાત્ર તેફાનમાં અને બાપ જળસમાધિ લે છે, તો ય ખારવણ તો હૈયે હિંમત રાખી, મન મક્કમ કરી, એના
કવિએ આ બાબતને જે પ્રત્યુત્તર આપ્યો તે નોંધવા જેવો એકના એક લાડકાને એ જ રસ્તે જવા હસતે ચહેરે વિદાય આપે
છે. તેમણે કહ્યું “હું સૂચન જ કહું છું, પણ એવી સૂચના યે દેવાય? છે તે આ રીતે :
હવે આપણે સ્વતંત્ર થયા એટલે પ્રજાને વધુ સારી રીતે તૈયાર ક્રા
માટે કેળવણીનું ધોરણ સુધારવું પડશે. સ્વરાજ્ય મળ્યા પહેલાં તારે બાપુ પણ એવો હતો
આપણે લડવૈયા હતા. હવે આપણે દેશનો વહીવટ સંભાળવો છે. વસમી વાટે તે માથું મૂકતો
પીઢ થયા વગર નહિ ચાલે; ને એ કામ ભાષણખોરીથી નહિ થાય.” એણે કર્યો છે જળમાં વાસ. ઉછતું તેફાન આપી ત્રાસ.
કવિના સર્જનમાં વ્યકત થતી ખુમારી એમના જીવનનું
સ્પષ્ટ પ્રતિબિંબ છે. એથી વિશેષ શું કહેવાનું હોય? છતાં ય કેવી શ્રદ્ધા ? દીકરાને વળાવતાં પણ એના મુખમાંથી સાહજિક રીતે શબ્દો સરી પડે છે:
પન્નાલાલ રસિકલાલ શાહ એને તું દીકરા, મારા બાપ!
૧. રુબાઈયાત અને બીજા કાવ્ય: હરગોવિંદ પ્રેમશંકર, સંપાદક: રામની રળ્યા તને આપોઆપ
નાથાલાલ દવે, ભાવનગર