Prabuddha Jivan 1975 Year 36 Ank 17 to 24

SR No.: 525960
Original Sutra Author: N/A
Author: Chimanlal Chakubhai Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1975
Total Pages: 86
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 8 MB

Page 82

૨૪૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૪-૭૧
સાધને ઊભાં કરાયાં. આ નીતિને કારણે ફુગાવો વધુ પ્રબળ બને. આમ, નાણાનીતિ રાજકોષીય નીતિથી વધુ અગ્ર બની ગઈ. તાજેતરમાં લદાયેલા ધિરાણ અંકુશે તો રાજકોષીય નીતિને થનારી માઠી અસર નિવારવા માટે જ દાખલ કરાયા છે.
ભાવ સપાટી સ્થિર રાખવામાં અન્નના સ્થિર ભાવે મહત્ત્વને ભાગ ભજવે છે. ૧૯૫૭-૫૮ થી ૧૯૬૩-૬૪ સુધી અમેરિકાથી . પીએલ-૪૮૦ હેઠળ આવતા અનાજે ભાવે સ્થિર રાખ્યા હતા; ત્યાર બાદ તો હરિયાળી ક્રાંતિ આવી ગઈ અને વિક્રમ પાકનાં વર્ષો પણ આવ્યાં, પરંતુ અનાજના ભાવોનું વલણ ઊર્ધ્વગામી રહ્યું છે, કારણ કે અન્નપ્રાપ્તિની પદ્ધતિ સતિષપ્રદ અને કાર્યક્ષમ નથી. નબળા પાકના વર્ષમાં સરકાર દ્વારા અન્નપ્રાપ્તિ ઓછી રહે છે, કારણ કે ખુલ્લા બજારમાં અનાજના ભાવ વધુ હોય છે. સારા પાકના વર્ષમાં ખુલ્લા બજારમાં અનાજના ભાવ નીચા હોવાથી પ્રાપ્તિ વધુ થાય છે. આમ દેશની મેટા ભાગની પ્રજાને અન્નપ્રાપ્તિ દ્વારા જાહેર વહેંચણીને પૂરેપૂરો લાભ મળતો જ નથી. આથી એટલું કહી શકાય કે આપણા આયોજકોને ભાવસપાટી સ્થિર અથવા નીચી રાખવામાં કશે રસ નથી.
ફુગાવે ડામવા માટે સરકારે તાજેતરમાં લીધેલાં પગલાં પણ આનું ઉદાહરણ છે: આ પગલાં દ્વારા ઊંચી આવકજૂથના લોકોને કશી અસર થઈ નથી; સહન કરવાનું આવ્યું છે શ્રમિક વર્ગજૂથને ભાગે !
સરકાર આ પ્રકારે આયોજનની પ્રક્રિયા ચાલુ રાખશે તો ભાવ કદી કાબૂમાં આવશે નહીં અને લોકોની યાતના વધતી રહેશે. જે આજના લોકાભિમુખ ન હોય અને પ્રજાને તેને આવકાર હોય નહીં, તે પેજના કદી સફળ થાય નહીં.
વસતિ: અસ્કયામત કે જવાબદારી? ભારતમાં વસતિવધારા અંગે વર્ષોથી પ્રજાનું ‘બ્રેઈનવોશિગ, થઈ આવ્યું છે. એવી માન્યતા સામાન્યત: પ્રવર્તે છે કે વસતિવધારાથી આર્થિક વિકાસ સ્થગિત થઈ જશે. વસતિને એક જવાબદારી તરીકે માનવામાં આવે છે; પરંતુ એ શા માટે ભૂલી જવાય છે કે પરિશ્રમ એ ઉત્પાદનનું એક અંગ છે. તેથી માનવબળ એ જવાબદારી નહીં પણ દેશની અસ્કયામત છે. પરિશ્રમ કરવા માટે જેટલા વધુ હાથ તેટલું વધુ ઉત્પાદન, અને એટલે ઝડપી આર્થિક વિકાસ.
કથાના ભાવો નક્કી .
ગેર ઉપગ પણ થયો છે. ભાવ અંકુશને કારણે કાળાં બજારને પ્રોત્સાહન મળ્યું છે. પ્રાથમિક જરૂરિયાતની ચીજવસ્તુઓ જેવી કે ખંડ, સિમેન્ટ, ખાંડ વગેરેના ભાગ પર અંકુશ લદાય, ત્યાં સુધી તે સમજયાં, પરંતુ મોટરકાર જેવી મજશેખની ચીજવસ્તુઓના ભાવે પર સરકારે નિયંત્રણ દાખલ કરવામાં કયા તર્કથી વિચાર્યું હશે?
સરકારને ભાવ અંકુશ ત્રણ કારણસર લાદવા પડે છે. (૧) માલના માંગ અને પુરવઠાની અસમતુલા ખૂબ વધી જાય ત્યારે અંકુશો દાખલ કરીને કૃત્રિમ રીતે ભાવ નીચા ઊંચા રાખવા પડે છે. (૨) સૈદ્ધાંતિક પરિબળે : માલને પુરવઠો વધી જાય ત્યારે અંકુશ ઉઠાવી લેવાય અને પુરવઠો ઓછો થાય ત્યારે ભાવ અંકુશે પુન : દાખલ કરાય. (૩) વહીવટી સુગમતા: ઘણીવાર સરકારને કાચા માલના ભા પર અંકુશ લાદવા કરતાં તૈયાર માલ પર અંકુશ લાદવાનું વહીવરી દષ્ટિએ સુગમ પડે છે. તેથી સરકાર વધુ તકલીફ લેવાને બદલે તૈયાર માલ પર અંક,શે મૂકી દે છે. દા.ત. સરકારે વનસ્પતિના ભાગે પર નિયંત્રણ મૂકયા, પરંતુ તેના કાચા માલ જેવાં કે શીંગતેલ અને અન્ય તેલો ભાવ નિયંત્રણથી મુકત હતા. આમ તેલના વધુ ભાવને કારણે વનરપતિનું ઉત્પાદન ઘટયું અને તેની અછત સર્જાઈ, ભાવે વધ્યા,
તેથી ભાવ નક્કી કરવાને આધારે ભાવ નીતિ ઘડવાનું પગલું વ્યાજબી નથી,
ભાવ અંકુશો ઉપરાંત ટેરિફ કમિશન દ્વારા પણ ભાગે નક્કી કરાતા હતા. પરંતુ, કમિશનથી ભાગે નક્કી કરવાની લંબાણ પ્રક્રિયાથી વચગાળાના સમયમાં ભાળે પુન : વધતાં ઉત્પાદકને મંજૂર થયેલા ભાવ વધારાથી સદાય અસંતોષ જ રહે.
ટેરિફ કમિશનને સ્થાને વચગાળાના ભાવ નક્કી કરવાનો માર્ગ અપનાવાયો. પરંતુ, આમાં પણ ઉત્પાદનના વિવિધ પાસાં ધ્યાનમાં લેવાતાં ન હોઈ ઉત્પાદક તેમ જ ગ્રાહકને સંતોષ થતો નહીં.
સરકારે તાજેતરમાં ટેરિફ કમિશનના વિકલ્પ તરીકે બ્યુરો ઓફ કોસ્ટ એન્ડ પ્રાઈસીસની રથાપના કરી છે, આ બ્યુરોએ ભાવ નીતિ નક્કી કરવાના માર્ગમાં મહત્ત્વનું પ્રદાન આપ્યું છે. તેણે ભાવ નહીં પરંતુ નફા પર અંકુશ મૂકવાનું સૂચવ્યું છે. કોઈ ચોક્કસ સમયમાં ભાવો અમુક પ્રમાણમાં વધ, પરંતુ નફાનું પ્રમાણ વધવું જોઈએ નહીં. આ વાસ્તવિક અભિગમ સરકાર તેમ જ ઉત્પાદકને પસંદ પડયો છે.
ભાવ અંકુશના પરિણામે આવકની વહેંચણી તથા ઉત્પાદન પદ્ધતિ નક્કી થાય છે. ભાવ અંક શ દ્રારા ગરીબ સાથે તવંગરોને પણ નિયંત્રીત ભાવે ચીજવસ્તુઓ મળતાં સામાજિક વિસંગતિ સર્જાય છે. એ જ રીતે, ભાવ અંકુશો દ્વારા ચીજવસ્તુઓનાં ભાવ વધતાં ગરીબેને વધુ દામ ચૂકવવા પડે છે.
તેથી, ઉત્પાદન પદ્ધતિ અંગે એ નક્કી કરવું પડશે કે તે ઉત્પાદક લક્ષી હોવી જોઈએ કે ગ્રાહકલક્ષી? ગ્રાહકલક્ષી રાખીને ભાવો અતિ નીચા રખાય તો વધુ ઉત્પાદન માટે ઉત્પાદકને પ્રોત્સાહન રહે નહીં અને માલની અછત સર્જાય તેમ જ રાજ્યની આવક ઘટે. નીતિ ઉત્પાદકલક્ષી રાખી ઊંચા ભાવ રખાય તો ગ્રાહકોને વધુ ભાવ ચૂકવવા પડે.
આથી સામાન્ય ભાવ નીતિ નક્કી કરવાનું આવશ્યક છે; જે ભાવ નીતિ નહીં ઘડાય તો ભાવ અંકુશેની જાળવણી મુશ્કેલ બનશે.
સરકારને પણ તાજેતરમાં ભાવ અંકુશેની નિરર્થકતા સમજાવા લાગી છે અને તેણે વનસ્પતિ, કાગળ, ખાંડ વ. પરથી ભાવ નિયંત્રણો ઉઠાવી લીધા છે. આ ઘડીએ દ્રિમુખી ભાવ પદ્ધતિ આદર્શ વ્યવરથા છે. આના દ્વારા એક માલ ચોક્કસ પ્રમાણમાં નિયંત્રીત ભાવે પણ મળી શકે અને વધુ પ્રમાણમાં મુકત બજારના ઊંચા ભાવે મળી શકે.
લેવાતા. પરંતુ, આમાં
ડે. ફિરોઝ બી. મેરા મૂડીવાદી અર્થતંત્રમાં મુકત બાર દ્વારા ભાવનું નિયંત્રણ થાય છે; પરંતુ સમાજવાદી અર્થવ્યવસ્થામાં ગ્રાહકને મુકત બજારની યંત્રજ્ઞાનો ગેરલાભ ન સહેવા પડે અને યોગ્ય ભાવે માલને પુરવઠો મળી રહે એવી ભાવનીતિ ઘડવા માટે રાજયને હસ્તક્ષેપ જરૂરી બને છે. રાજયના હસ્તક્ષેપનું એક સાધન છે: ભાવ અંશ.
આપણે ૧૯૫૧માં આયોજન અપનાવ્યું ત્યારથી અત્યાર સુધીને ભાવ અંકુશનો ઈતિહાસ જોશું તો જણાશે કે ભાવ અંકુશ દ્વારા સરકારી અધિકારીઓનું જીવનધોરણ સુધર્યું છે. એટલું જ નહિ, ચીજવસ્તુઓની કૃત્રિમ તંગી સર્જાઈ છે, પરિણામે તેના ભાગે વધ્યા છે, અને ઘણી વાર તો કોઈ ચીજવસ્તુઓનાં નીચા જતા બજાર ભાવ અંકુશો દાખલ કરાયા બાદ ઊંચા ગયા છે અને ખાટે સમયે અંકુશ દાખલ કરવાનો લાભ ઉત્પાદકને મળે છે જયારે ગ્રાહકને કૃત્રિમ રીતે ઊંચા ભાવ ચૂકવવા પડે છે.
૧૯૫૧થી ૧૯૭૩ સુધીના આયોજન દરમિયાન સિમેન્ટ, ખંડ, કાગળ, વનસ્પતિ, મેટર ટાયર જેવી ચીજવસ્તુઓ પર ભાવ અંકુશ લદાયા છે, અમુક ચીજવસ્તુઓ પરથી ઉઠાવી લેવાયાં છે અને પુન: દાખલ કરાયા છે. આ સમય દરમ્યાન ભાવ અંકુશના શસ્ત્રનો