Page Text
________________
તા. ૧૬-૪-૭૫.
પ્રબુદ્ધ જીવન
* ભગવાન મહાવીરનું પ્રથમ પ્રવચન - િતા. ૨૩મી એપ્રિલે મહાવીર જયન્તી છે. આ વર્ષે તેનું વિશેષ મહત્ત્વ છે. તે પ્રસંગે, ભગવાન મહાવીરને કેવલશાન થયા પછી, પ્રથમ પ્રવચન કર્યું તે અહીં આવ્યું છે. તેમાં ભગવાને ધર્મના સિદ્ધાંતે બતાવ્યા છે. આચાર્ય તુલસીએ લખેલ “ભગવાન મહાવીર’, પુસ્તકમાંથી અનુવાદ કર્યો છે. –ચીમનલાલ ચકુભાઈ].
ભગવાને કૈવલ્ય પ્રાપ્ત કર્યા પછી પ્રથમ પ્રવચન કર્યું. એમાં ૦ લેભ કરો નહિ. ભગવાને આત્મસાક્ષાત્કારના ચતુરંગ માર્ગનું પ્રતિપાદન કર્યું. ૦ ભય રાખે નહિ. ૧. સમ્યગ દર્શન - યથાર્થ પર આસ્થા કેન્દ્રિત કરવી.
૦ હાસ્ય અને કુતૂહલ કરે નહિ. ૨. સમ્યગ જ્ઞાન - યથાર્થને જાણવું.
અસત્યના બધા પ્રસંગાથી બચે. સત (જે છે તેનું)નું ધ્યાન ૩ સમ્યગ ચરિત્ર - સંયમ કરો.
કરો. સતનું ધ્યાન જ સત્ય છે. ૪. સમ્યગ તપ - સંચિત કર્મમળનું શોધન કરવું.
૩. ભગવાને ચોરી નહિ કરવા વિશે પ્રવચન કર્યું : ભગવાને આ જગતમાં બે મૂળતત્ત્વ છે - આત્મા (જીવ) અને અનાત્મા કહ્યું: “ઈચ્છાને સંયમ કરે. ઈરછાને સંયમ નહિ કરવાવાળા બીજાના (અજીવ).આત્માની શરીરબદ્ધ દશાનું નામ જીવ અને એની શરીર- અધિકાર અને અધિકૃત વસ્તુઓનું હરણ કરે છે. જે વ્યકિત મુકત દુશા નામ પરમાત્મા છે. આત્મામાંથી પરમાત્મા બનવાનું બીજાના અધિકાર અને અધિકૃત વસ્તુઓનું હરણ કરે છે એના સાધન ધર્મ છે.
રાગદ્વેષ વધે છે. જેનો રાગદ્વેષ વધે છે એનો મેહ વધે છે. જેને મુનિધર્મ:
મેહ વધે છે, એનાં દુ:ખ વધે છે. દુ:ખમાંથી મુકિત મેળવવા માગતા સમતા ધર્મ છે, વિષમતા અધર્મ છે. આંતરિક ક્ષમતાની દષ્ટિએ હો તો ઈચ્છાને રાંયમમાં રાખો.' બધા જીવ સમાન છે – કોઈ નાનું નથી કે કોઈ મોટું નથી. ઈરછા • સંયમ શાશ્વત ધર્મ છે. એના પાલન માટેવિકાસની દષ્ટિએ જીવ છ પ્રકારના હોય છે.
૦ વસ્તુને અનાવશ્યક ઉપયોગ કરે નહિ. ૦ પૃથ્વી કાયિક - ખનિજ પદાર્થોના જીવ
૦ આવશ્યકતા અને અનાવશ્યકતાને વિવેક કરે. ઈચ્છાના * ૦ અખાયિક - પાણીના જીવ
પ્રસંગથી બચો. ઈરછાને સંયમ એ જ અચૌર્ય છે. . ૦ તેજસ્કાયિક - અગ્નિના જીવ
૪. ભગવાને બ્રહ્મચર્ય વિશે પ્રવચન કર્યું. ભગવાને કહ્યું: ૦ વાયુકાયિક - હવાના જીવ
અબ્રહ્મણ્યની આસકિતને જીતી લીધા પછી શેષ આસકિતઓ ૦ વનસ્પતિકાયિક - હરિયાળીના જીવ
પાર કરવાનું સરળ છે. મહાસાગરને તરી લીધા પછી નદીઓમાં ૦ ત્રસકાયિક - ગતિશીલ જીવ
તરવાનું મુશ્કેલ નથી હોતું.' ૧. ભગવાને અહિંસા માટે પ્રવચન કર્યું. ભગવાને કહ્યું :
બ્રહ્મચર્ય શાશ્વત ધર્મ છે. એના પાલન માટે૦ કોઈ જીવની હત્યા કરી નહિ.
૦ વાણીને સંયમ કરો. છે કેઈને સતાવો નહિ.
૦ દષ્ટિનો સંયમ કરો. ૦ કોઈના પર હકૂમત કરે નહિ.
૦ સ્મૃતિને સંયમ કરો. ૦ કોઈને પરતંત્ર બનાવ નહિ - દાસ બનાવે નહિ. આ ૦િ. ખાઘનો સંયમ કરો. સમતા ધર્મ છે, આ અહિંસા ધર્મ છે, આ શાશ્વત ધર્મ છે. આત્મદર્શનને અભ્યાસ કરો. ચેતનાના ઊંડાણમાં રમમાણ સમતા ધર્મના પાલન માટે
કરવું એ જ બ્રહ્મચર્ય છે. ૦ કોઈથી ડરો નહિ, કોઈને ડરાવે નહિ.
૫. ભગવાને અપરિગ્રહ માટે પ્રવચન કર્યું. ભગવાને કહ્યું: ૦ કોઈને હીન ગણા નહિ અને તમને પિતાને પણ હીન “પરિગ્રહમાં આસકત મનુષ્ય વેરને વધારે છે. એટલા માટે પદાર્થમાં સમજે નહિ.
આસકિત મૂછ રાખે નહિ.' ૦ કોઈની ધૂણી કરો નહિ,
અનાસકિત (અમૂછી) શાશ્વત ધર્મ છે. એના પાલન માટે- ૦ ઈષ્ટ વસ્તુ મળે તે હર્ષ અને ન મળે તે શેક કરે નહિ, ૦ શબ્દમાં આસકત બને નહિ. ૦ સુખમાં ખુશ અને દુ:ખમાં દીન બને નહિ.
૦ રૂપમાં આસકત બને નહિ, ૦ જીવનમાં આસકત અને મેતમાં ભયભીત બને નહિ. 0 ગંધમાં આસકત બને નહિ, ૦ પ્રશંસાથી ફુલાએ નહિ અને નિદાથી મુરઝાએ નહિ.
૦ રસમાં આસકત બનો નહિ. - ૦ સંમાન મળે તે ગર્વ અને અપમાન થાય તો તુરછતા અનુ
૦ સ્પર્શમાં આસકત બનો નહિ ભવે નહિ. જીવનના બધા કેંદ્રોમાં સમતા રાખે, તટસ્થ રહો,
આસકિત અને એનાં નિમિત્તામાંથી બચીએ એ જ અપરિગ્રહ સમતામાં રહેવામાં જ અહિંસા છે.
છે. અહિંસાની સિદ્ધિ સમિતિ અને ગુપ્તિથી થાય છે. ૨. ભગવાને સત્ય માટે પ્રવચન કર્યું. ભગવાને કહ્યું: સત્ય
૧. ઈર્યા - સમિતિ - સાવધાનીપૂર્વક ચાલવું. ભગવાન છે. એ જ લેકમાં સારતત્ત્વ છે. એની ખેજ કરો. જીવનમાં
૨. ભાષા-સમિતિ - સાવધાનીપૂર્વક બેલિવું.. કોઈ પણ વ્યવહારમાં અસત્યને પ્રયોગ કરે નહિ.
૩. એષણા-સમિતિ - સાવધાનીપૂર્વક આહાર લે અને આહાર સત્ય શાશ્વત ધર્મ છે. એના પાલન માટે .
કરો. ૦ કાયાથી જુ રહો • જૂઠા સંકેત કરો નહિ.
૪. આદાન - નિક્ષેપ સમિતિ - સાવધાનીપૂર્વક ઉપકરણોને
પ્રયોગ કરો. ૦ મનથી જ રહો - જે મનમાં હોય તે જ ભાવ વ્યકત કરો.
૫. ઉત્સર્ગ - સમિતિ - દહિક અશુદ્ધિઓનું સાવધાનીપૂર્વક જે મનમાં ન હોય એવો ભાવ દર્શાવે નહિ.
વિસર્જન કરવું . ૦ વાણીથી ઋજુ રહો - અસત્ય વચન બેલે નહિ,
૬. મનની ગુપ્તિ - મનની પ્રવૃત્તિને નિરોધ. ૦ સંવાદી રહે - કથની અને કરણીની સમાનતા રાખે.
૭. વચનની ગુપ્તિ - મૌન. ૦ ક્રોધ કરે નહિ.
૮. કાયાની ગુપ્તિ - શરીરની પ્રવૃત્તિને નિરોધ.
| SR No. | 525960 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 1975 Year 36 Ank 17 to 24 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chimanlal Chakubhai Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1975 |
| Total Pages | 86 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 8 MB |