Prabuddha Jivan 1975 Year 36 Ank 17 to 24

SR No.: 525960
Original Sutra Author: N/A
Author: Chimanlal Chakubhai Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1975
Total Pages: 86
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 8 MB

Page 7

તા. ૧-૧-૭૫
પ્રબુધ્ધ જીવન
જાહેર જીવનનાં કથળતાં ધારણા
[ગત પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં ‘જાહેર જીવનનાં કથળતાં ધારણા' એ વિશે શ્રી પુરુષાત્તમ માવળંકરે આપેલા વ્યાખ્યાનનો સારભાગ અહીં આપવામાં આવ્યો છે.
છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોથી લોકશાહીમાં પોતાની અનિવાર્યતા પુરવાર કરવાને બદલે રાજકીય પક્ષા ભારતમાં અંતરાય ઊભા કરી રહ્યા છે, અને એથી પક્ષ દૂર કરવાની વાત થાય છે, એ ઠીક નથી.
લોકશાહીની માત્રા ઘટે છે એનો એકમાત્ર અસરકારક ઈલાજ લોકશાહીના dose પ્રજાને વધુ પીવડાવવા એ છે, જેનો ભૂતકાળ ગૌરવવંતા છે અને ભવિષ્યકાળ ઊજળા છે, પરંતુ વર્તમાનકાળ મુસીબતભર્યો હોવાને કારણે લોકશાહીને ભારતમાંથી દૂર કરવી છે એવું કહેવું ઠીક નથી.
આવશ્યક છે માટે એ સારું જ હોય એમ નથી. એમાં મંદવાડ, ગંદવાડ, ત્રુટિઓ પણ હોઈ શકે છે. માટે રાજકીય પક્ષની અનિવાર્યતા હું સ્વીકારું છું; માટે જયપ્રકાશ નારાયણ અને વિનોબાજીના અપક્ષ લોકશાહીના ખ્યાલા સાથે હું સહમત નથી.
પક્ષામાંનો રોગ છે એ દૂર કરવા યત્ન કરવા જોઈએ. એક તરફથી રાજકીય પક્ષોની નેતાગીરીની દાદાગીરીને મજબૂર કરી રહ્યા છીએ તો ય હું એની અનિવાર્યતા ઈચ્છું છું.
જાહેર જીવનમાં, વાસ્તવિકપણે જે રીતે ધારણા કથળતાં જોઉ છું ત્યારે થાય છે કે રાષ્ટ્રીય પક્ષોય રાષ્ટ્રીય પ્રશ્ને પ્રાદેશિક વિચાર રાખીને વર્તતા હેાય છે. આથી એક રીતે જીવન કથળતું રહ્યું છે. નર્મદાને જ પ્રશ્ન લઈએ. મહારાષ્ટ્ર - કર્ણાટક સરહદે બેલગામને પ્રશ્ન જોઈએ. એક જ પક્ષનાં બંને રાજ્યાનાં એકમેા જુદા જુદા વિચાર ધરાવે છે. આપણી નેતાગીરીમાં પ્રાદેશિક મનેદશા ધરાવનારાઓ દેખાય છે. આપણે ત્યાં રાષ્ટ્રીય નેતાગીરી કમભાગ્યે જોવા મળતી નથી, સ્વરાજ્ય પછીનાં માંડ ૨૭ વર્ષ પછી ય આવી રાષ્ટ્રીય મનેવૃત્તિ જોવા પામતા નથી,
જાહેર જીવનમાં પડેલા બધા કેવળ રાજકારણીઓ જ છે એમ નથી. આપણે રાજકારણીઓને ખૂબ ખૂબ મહત્ત્વ આપીએ છીએ એ ઠીક નથી. અન્ય ક્ષેત્રમાં જાહેર જીવનમાંની નેતાગીરીનાં નામ બહુ બાલાતાં નથી. છાપાઓમાં અથડામણ ઊભી કરનારાઓનાં નામ વર્ચસ્વરૂપે આવે છે. આવી અથડામણે ઓછી કરનારાઓનાં નામ જોવાય ન મળે!
આ રાજકીય જીવન નથી, એ પક્ષાપક્ષીનું, સત્તાકારનું જીવન છે. ભારતનું રાજકીય જીવન, રાજકીય કે રાષ્ટ્રીય નહીં, પક્ષાપક્ષીથી તરબાળ રીતે ભરેલું છે. કથળતા ધારણનું આ એક કારણ છે અને એની વેદના મને છે. આ માટેની ચીડ એટલા માટે છે કે આપણે જે ભદ્ર સમાજમાંથી આવીએ છીએ તેમાંના મોટા ભાગના આપણે તેની સંવેદનશીલતામાં તદ્દન બુઠ્ઠા થઈ ગયા છીએ. આંખ ખુલ્લી રાખીને ચાલીએ છીએ પણ દષ્ટિ બંધ રાખી છે અને એ રીતે જોઈએ છીએ. કડવા, કઠોર અભિપ્રેત જે રહસ્યા છે તેને બાથ ભીડવાની આપણી જાણે કે તૈયારી કે વૃત્તિ છે જ નહીં.
આથી સામાન્ય માણસને આની ચિંતા છે. પછી એ ‘કશુંક’ કરે અથવા એમની ધીરજના અંત આવે અને કંઈક કરી બેસે તો એ સમજી શકાય એવું છે. હા, પણ એને માફ કદાચ કરી ન શકાય એ ખરું'.
અને જેમ જેમ દિવસેા પર દિવસેા જાય છે એમ આ ધારણા વધુ ને વધુ કથળતાં જાય છે અને આપણું રૂંવાડુંય ફરકતું નથી, જ્યપ્રકાશ નારાયણ કહે છે તેમ ‘ભ્રષ્ટાચાર એશિષ્ટાચાર થઈ ગયા છે.' પણ ભદ્ર સમાજના લોકો શિષ્ટ ન રહેતાં અશિષ્ટ થઈ ગયા છે એથી એ ભ્રષ્ટાચાર હવે અશિષ્ટાચાર થઈ ગયો છે.
ભારતમાં દરેક ક્ષેત્રે જે કંઈ ચાલે છે એની સામે પ્રબુદ્ધપણે ઊભા રહેવાની, આડંબર વગર, દંભ વગર ખડા રહેવાની આજે
૧૬૯
ભાવના અનુભવાય છે. આ એક વિષચક્ર છે. એમાં આપણે સૌ ઘેરાઈ ગયા છીએ.
આ માત્ર રાષ્ટ્રીય પડકાર નથી, એ અધ્યાત્મને પડકાર છે. સંપ્રદાય અને રૂઢિચુસ્તતાના અભેદ્ય કિલ્લાઓમાં આપણી આધ્યાત્મિકતાને આપણે પૂરી દીધી છે. એ અભેદ્ય દીવાલ તાડવી જ જોઈશે અને બહાર આવી જઈને અધ્યાત્મના મૂળને પકડવું પડશે. માટે જ દરેક વ્યકિતને પોતાના ગજા પ્રમાણે, ફાટેલા આભને સાંધવાનું જ કામ રહે છે. અધ્યાત્મથી રંગાઈને, આત્મિક જીવન પર આધાર રાખીને, કામ કરવું જોઈએ.
જાહેર જીવન એટલે શું? જીવનના વિવિધ પ્રશ્ન! અને પડકારાને સમજવા માટે અને એને હલ કરવા માટે જે કોઈ વ્યકિત જાહેરમાં પ્રવૃત્તિ કરે એનું નામ જાહેર જીવન માટે જાહેર જીવન એટલે માત્ર રાજકારણ નહીં.
જો માણસ સીધા કે સખણા રહેતા હાય તેની પીઠ તે થાબડવી જોઈએ. પરંતુ આજે આ થતું નથી. એક મૂળભૂત પ્રેરણા છે, આદર્શ છે, એના હ્રાસ ન થાય એ જેવાની આપણી ફરજ છે. એમાં આપણી જીત થઈ કહેવાય. એક દર સમાજમાં એની પ્રતિષ્ઠા કરાવવી જોઈએ. અને આવું કામ કરનારા આપણા સમાજમાં કેટલા? આ પણ એક કારણ છે. વેલને પોષણ આપવાનુંય કામ છે. ધેારણે સાચવી રાખવા માટે આ જરૂરી છે.
પણ આપણે શું કહીએ છીએ? એ તે ગાંડો છે. એ કર્યાં સુધૈ કરશે ? આ સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં કામ કરનારાઓને સ્વચ્છ રાખવાને બદલે તેમને પેન્શન આપવાની વાત થાય છે. આ ઠીક નથી.
ટેકથી કામ કરનારા લોકોને પ્રજાને ટેકો આવતી ચૂંટણીમાં મળે એના કોઈ ભરોસા નથી. સમાજમાં એને પોષણ મળતું નથી. વાતાવરણથી અને બળ મળતું નથી. જાહેર જીવનની શુચિતા, એની સભ્યતા, સ્વસ્થતા, નીરોગી સમતુલા અને સ્વચ્છતા સભાનપણે જાળવવાં જોઈએ. સભાનપણે આનું સતત ભાન રાખે એને આપણે બિરદાવીએ છીએ ખરા કે? આ એક વાતાવરણને પ્રશ્ન છે.
રાષ્ટ્રીય વન કરતાં એ ઘણુ વ્યાપક છે. આજે જાહેર જીવનમાં આપણી દષ્ટિ સચિવાલય કે પ્રધાનની કુટિર પ્રતિ જ દોડે છે, પરંતુ અન્ય જીવન તરફ જતી જ નથી. રાજકારણીઓની ડખલ પણ ખૂબ વધી ગઈ છે. એની અસર ચામેર વર્તાય છે. પરિણામે સાચું, સારું કામ જોવા મળતું નથી. ગુજરાતના એક સમાહર્તાએ તે આને અનુરૂપ એક જોડકણુ રચી કાઢયું છે :
“કરતાહરતા કાર્યકર્તા, સહી કરતા સમાહર્તા,”
લાકશાહીમાં જાહેર જીવનનું મહત્ત્વ - અગત્ય સવિશેષ છે. જાહેર જીવન માટે વ્યકિતજીવનને અવકાશ હાવા જોઈએ. એમાં જાહેર જીવનની મોકળાશ આવી જ જાય છે. પરંતુ આવું સરમુખયારશાહીમાં ખાસ જોવા મળતું નથી. ત્યાં Yesmanship-Onemanshipને – હા જી હા કરનારાઓ એકહથ્થુ સત્તાધારીને - ગુજરા
ભરે છે.
લાકશાહીમાંનું જાહેર જીવન માત્ર - Collective - સામૂહિક જીવન નથી. એ Chemical Compound - રસાયનનું તત્ત્વછે. એ સ્વરાજ્ય પહેલાં દેખાતું હતું. સ્વરાજ્ય પછી એ વધુ હાવું જોઈએ, પણ હકીકતમાં એમ નથી,
ધારણા એટલે શું? એમાં નીતિમત્તાની વાત આવે છે. જોઈ