Prabuddha Jivan 1975 Year 36 Ank 17 to 24

SR No.: 525960
Original Sutra Author: N/A
Author: Chimanlal Chakubhai Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1975
Total Pages: 86
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 8 MB

Page 69

P
તા. ૧-૪-૭૫
શુદ્ધ જીવન
લશ્કરી વડાઓને પોતાના દેશમાં બોલાવી ઊંચુ સન્માન કરીને તેમજ બની શકે તો તેમને ભ્રષ્ટ કરીને શો વેચે છે. ટ્રાન્સે ગત વર્ષે ૩ અબજ ડોલરના શસ્રો વેચ્યા હતા. ત્યારે બ્રિટન માત્ર ૧ અબજ ડોલરના વેપાર કરી શકયું હતું. બીજા નાના નાના દેશે પણ શોના વેપારમાં ઘૂસ્યા છે. ઇટાલી, પશ્ચિમ જર્મની, સ્વીડન, કેનેડા અને ઈઝરાયલ પણ શસ્ત્રો વેચે છે. લાલ ચીન તેા તેના પાડોશી સાથીદારો–ઉત્તર વિયેટનામ, ઉત્તર કોરિયા અને પાકિસ્તાનને શસ્ત્રો વેચે છે. અહિંસામાં માનનું ભારત પણ ટાન્ઝાનિયા અને બીજા એશિધન દેશને નાના નાના હથિયારો નિકાસ કરવા માંડયું છે. ટૂંક સમયમાં પોતાની સબમરીન ભારત બનાવશે, ગરીબ દેશો જ્યારે અનાની આયાત માટે માંડ માંડ હૂંડિયામણ બચાવી શકે છે તેવી સ્થિતિમાં એવા દેશે પણ દર વર્ષે રૂા. ૫૬૦૦ કરોડનાં શસ્ત્રો આયાત કરે છે! ગરીબ દેશમાં શસ્ત્રોની નિકાસ વધી છે, કારણ કે કોઈ પણ દેશ સ્વતંત્ર થાય કે શાસન બદલાય એટલે સા પ્રથમ
। દેશ પોતાના લશ્કરી તંત્રને આધુનિક બનાવવાની બાબતને પ્રાથમિકતા આપે છે. બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછી ૭૫ જેટલા નવા દેશે સ્વતંત્રરૂપે અસ્તિત્વમાં આવ્યા છે. તે ઉપરથી શસ્ત્રોની નવી ખરીદર્દીની કલ્પના કરી શકાય છે. લશ્કરી બળવો થાય ત્યારે પણ શસ્ત્રોની દોટ વધે છે. આને કારણે રશિયા અને અમેરિકા તેની વિદેશનીતિ સફળ કરવાના હથિયારરૂપે તેમનાં શસ્ત્રોને ઉપયોગ કરે છે. એ લોકોને પણ દોષ દઈ શકાય નહિં, કારણ કે શસ્ત્રોને રોગ ચેપી છે અને એ રાગ જેટલા વધે તેમ પશ્ચિમના શત્રુધારક રૂપી ડોકટરોને કમાણી થવાની જ છે. કાંતિ ભટ્ટ
વેદવિદ્યાના પ્રકાંડ પંડિત ૐા. દિવેકર
હમણાં જ ગઈ તા. ૧૮ મી માર્ચે, પૂનામાં મરણ પામેલા ડૉ. હરિ રામચન્દ્ર દિવેકરને આળખા છે? બનતા સુધી નહિ જ ઓળખતા હે, કારણ કે વેદવિદ્યાના આ મહાપંડિત, સમાજસુધારણાના કાર્યમાં ડૉ. કર્વેના સંગીન સાથે કરનાર અને દુનિયાદારીથી સંપૂર્ણ અલિપ્ત એવા આ નિસ્પૃહી બ્રાહ્મણને પ્રસિદ્ધિની કાંઈ પડી જ નહોતી અને એથી એ ઝાઝા પ્રકાશમાં આવ્યા જ નહાતા, અલબત્ત, અંધારામાં દર્દીને સળગે તો એનો પ્રકાશ ફેલાયા વિના ન રહે તેમ ડૉ, દિવેકર ચોક્કસ વગેર્ગામાં તે જાણીતા હતા જ પરન્તુ જે પ્રસિદ્ધિના તેઓ અધિકારી હતા તે તે તેમને મળી જ નહેતી.
ડૉ. દિવેકર એક વખત સ્વાતંત્ર્યવીર સાવરકરના અનુયાયી હતા, એ પછી તેમણે વિનોબાની સાથે ભૂદાન ચળવળનું કામ પૂર્ણ કર્યું હતું અને ડાકુઓના મનપરિવર્તનના જયપ્રકાશજીના કાર્યમાં પણ સક્રિય ભાગ લીધા હતા. શિક્ષણના ક્ષેત્રમાં તે આ પ્રકા વેદણ્ડિતની કામગીરી અદ્ભુત હતી. તેમને પ્રચ્યવિદ્યાના ભીષ્માચાર્ય જ ગણવામાં આવતા, આવા મહાવિદ્રાનના અવસાનની નોંધ મહારાષ્ટ્રની બહાર ઝાઝી લેવાઈ નથી એ ખેદની વાત છે.
જે શાળામાં મહાદેવ ગાવિન્દ રાનાર્ડ અને કેરોપંત છો જેવા મહારથીઓ ભણી ગયા હતા તે શાળા ડૉ. દિવેકરના દાદા ચલાવતા અને એ જ શાળામાં ભણીને તેઓ ૧૯૦૬માં બી. એ. પાસ થયા. એ પછી તરત જ તેઓ ગ્વાલિયરમાં પ્રાધ્યાપક થયા. ગ્વાલિયરમાંના તેમના વાસ્તવ્ય દરમિયાન તેઓ સાવરકરના સંપર્કમાં આવ્યા અને બોંબ બનાવવાની તથા હથિયારો નાસિક ખાતે મેકલવાની યોજનામાં તેઓ સંડોવાયા. આ યોજના પકડાઈ ગઈ અને ગ્વાલિ યર ખટલા તરીકે જાણીતા થયેલા ખટલામાં તેમને બે વરસની સખત કેદની સજા થઈ. તેમને ક્ષિપ્રા નદી પર આવેલા ભૈરવગઢના ભેંકાર કિલ્લામાં કેદી તરીકે રાખવામાં આવ્યા અને આખા દિવસ ચક્કી પીસવાનું કામ તેમને સોંપવામાં આવ્યું. પરંતુ એ ચક્કી પીસતાં
૨૩૧
પીસતાં તેમણે કેદીઓનું મંડળ રચ્યું, સાક્ષરતાનો પ્રચાર કર્યો અને પથ્થરની દીવાલ પાછળ રહ્યાં રહ્યાં પણ તેમણે બ્રિટિશ સલ્તનતને શ્રેષ્ઠ દીધી.
કેદમાંથી છૂટયા પછી, લેાકમાન્યના સાથીદાર પ્રેા. પાટણકરની મદદથી તેમને બનારસની સેન્ટ્રલ હિન્દુ કેલેંજમાં નોકરી મળી અને ૧૯૧૩ માં તેઓ આચાર્ય નરેન્દ્રદેવ, ગેાપીનાથ કવિરાજ વગેરેની સાથે જ એમ. એ. પાસ થયા. ઉચ્ચ ગુણાંકને કારણે તેમને રિસર્ચ સ્કોલરશિપ મળી અને એ પછી તેઓ અલાહાબાદની મ્યુર સેન્ટ્રલ કૉલેજમાં ગયા, જ્યાં તેઓ ડાઁ. ગંગાનાથ ઝાના સહકાર્યકારી બન્યા.
પણ વિધિની ગતિ કાંઈ ન્યારી જ હોય છે. તેમની એક બાળવિધવા બહેનનું મુંડન થતું જોઈને તેમને પારાવાર યાતના થઈ હતી. એ પછી જ્યારે અણ્ણાસાહેબ કવેએ હિંગણે ખાતે મહિલાકામ શરૂ કરીને સ્ત્રીશિક્ષણનું કાર્ય શરૂ કર્યું ત્યારે તેમણે પોતાની બહેનને એ આશ્રામમાં મૂકી અને પોતે પણ ડા. કર્વેના કાર્યમાં જ જીવનભર લાગી જવાના નિર્ણય કર્યો. આ નિર્ણય એવા અફર હતા કે એ વખતની યુ. પી. ની સરકારે તેમને વિલાયત મેાકલવા માટે ઑફર કરી હતી તેને પણ તેમણે અસ્વીકાર કર્યા હતા. યુ. પી. સરકારે તેમને બીજી મેાટી મેટીનેકરીઓની ઑફર કરી હતી તેનો પણ તેમણે સ્વીકાર કર્યો હતો અને હિંગણે ખાતેની શિક્ષણ સંસ્થામાં તેઓ માત્ર માસિક રૂા. ૬૦ ના પગારથી ૧૯૧૬ થી ૧૯૩૧ સુધી રહ્યા હતા. એ દરમિયાનમાં કર્વે યુનિવર્સિટી નીકળી અને ડા. દિવેકરે એના રજિસ્ટ્રાર તરીકે આઠ વર્ષ કામ કર્યું. ગૃહીતાગમા અને પ્રદેશાગમા એ પદવીનાં નામેા પણ તેમણે જ સૂચવેલાં.
ડૉ. દિવેકરને સાહિત્યાચાર્યની પદવી પણ મળી હતી. કાશી વિદ્યાપીઠના અગિયાર વર્ષના કઠિન અભ્યાસક્રમ પસાર કરનારને જ આ પદવી મળે છે. લાલબહાદુર શાસ્ત્રીને ‘શાસ્ત્રી’ની જે પી મળી હતી તેના કરતાં આ પદવી ઊંચી છે. આ પદવી મેળવનારને વેદના ઊંડા અભ્યાસ કરવા પડે છે અને વેદ માઢે કરવા પડે છે. આવા વેદપંડિતને જ્યારે સંસ્કૃતના પ્રચાર માટેનું કોઈ સાધન પ્રાપ્ત થાય ત્યારે આનંદ થાય એ સ્વાભાવિક છે. એથી જ તેમણે પૂનાનું ભાંડારકર રિસર્ચ ઈન્સ્ટિટયૂટ થાપવામાં ડો. ભાંડારકર, ડૉ. વેલવલકર, ડૉ. કુર્તાકાટી, ડૉ. ગુણૅ અને ડૉ. રાનડેને સક્રિય સહકાર આપ્યા હતા. પૂનામાં પહેલી પ્રાચ્યવિદ્યા વિશ્વ પરિષદ ભરવા માટે તેઓ પોતાને ખર્ચે ૧૯૨૮-૩૧માં વિલાયત ગયા હતા. વિલાયતથી આવ્યા પછી તેઓ ગ્વાલિયર - ઉજ્જૈનમાં સ્થિર થયા હતા અને ૧૯૪૪માં નિવૃત્તત્ત થયા ત્યાં સુધી ત્યાં જ કાર્ય કર્યું હતું. ગ્વાલિયરમાં તેમણે એટલું સુંદર શિક્ષણકાર્ય કર્યું હતું કે પ્રારંભના મધ્યભારત રાજ્યની સ્થાપના પછી તેમને શિક્ષણપ્રધાન બનવાની શ્રી તખતમલ જૈને વિનંતિ કરી હતી. ડા. દિવેકરે આ વિનતિ એક જ શરતે માન્ય કરી હતી - હું બંગલામાં રહીશ નહિ, ઑફિસના કામ સિવાય મેટર વાપરીશ નહિ અને ૧૦૦ રૂા. થી વધારે પગાર લઈશ નહિ.! (આલીશાન લેટેમાં પણ રહેવાની નારાજી દાખવનાર અને બંગલાનો જ આગ્રહ રાખનાર અત્યારના પ્રધાનોને આ વાતની ખબર હશે ખરી?)
ડૉ. દિવેકરને બધા દાદા કહેતા. દાદાએ ૬૦ વર્ષ સુધી શિક્ષણકાર્ય કર્યું અને એ કાળ દરમિયાન તેમના હાથ હેઠળ ભણી ગયેલાએમાં ડા. માધવ ગેાપાળ દેશમુખ, પ્રભાકર માચવે, ડૉ. મુંડી, ડો. શેાભા કાનુંગા, ડૉ. લક્ષ્મણ શુકલ, ડૉ. અમરનાથ ઝા, ડોÀશચંદ્ર ચટ્ટોપાધ્યાય, ડૉ. શિવમંગલ સુમન, ડા. બાપુરાવ સકસેના અને ડૉ. વીરેન્દ્ર શર્મા વગેરેને સમાવેશ થાય છે. આ બધા દેશની વિવિધ યુનિવર્સિટીઓમાં કુલગુરુ પદથી માંડીને ઉચ્ચ પ્રાધ્યાપકપદે કામ કરી રહ્યા છે. મધ્ય પ્રદેશના મુખ્ય પ્રધાન શ્રી શેઠી પણ