Prabuddha Jivan 1975 Year 36 Ank 17 to 24

SR No.: 525960
Original Sutra Author: N/A
Author: Chimanlal Chakubhai Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1975
Total Pages: 86
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 8 MB

Page 54

૨૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન
શીલતા છે—લાકો જાણતા નથી કે માર્ગદર્શક સિદ્ધાંતે માટે પણ આ જ શબ્દ – fundamental - બંધારણમાં વાપર્યો છે. લેાકોમાં એવી હવા ફેલાવી છે કે મૂળભૂત અધિકારોમાં કોઈ ન્યૂનતા થાય તે જાણે મેટ્રો અનર્થ થયા. જ્યારે માર્ગદર્શક સિદ્ધાંતાની વગણના થાય તે પ્રત્યે દુર્લક્ષા સેવાય છે.
કેટલીક વખત એવું બન્યું છે કે માર્ગદર્શક સિદ્ધાંતના અમલ માટે રાજ્ય એટલે કે પાર્લામે ટ અથવા ધારાસભા કોઈ કાયદો કરે અને તેથી કોઈ મૂળભૂત અધિકારને બાધ આવતા હોય તે। એવા કાયદાને કોર્ટે બિન-બંધારણીય જાહેર કર્યો છે. અલબત્ત, મૂળભૂત અધિકારોનું રક્ષણ કરવું તે કોર્ટની ફરજ છે. પણ માર્ગદર્શક સિદ્ધાંતાના અમલ કરવા એ રાજ્યની એટલી જ ફરજ છે. બે વચ્ચે વિરોધ થાય ત્યારે, મૂળભૂત અધિકારમાં ફેરફાર કરવો પાર્લામેંટની ફરજ થઈ પડે છે. કાયદાનો અર્થ કરવામાં બનતા સુધી બે વચ્ચે વિરોધ ટાળવા, પણ ૧૯૬૫માં ગેાલકનાથના કેસમાં, પોતાના અગાઉના સ્પષ્ટ ચુકાદાઓ અવગણી, સુપ્રીમ કોર્ટે બહુ પાતળી બહુમતીથી એવું ઠરાવ્યું કે મૂળભૂત અધિકારોમાં કોઈ ફેરફાર કરવાના પાર્લામેન્ટને અધિકાર નથી. આ ચુકાદાથી કટોકટી ઊભી થઈ. છેવટ પાર્લામેન્ટે ૨૪મે બંધારણીય ફેરફાર કરી મૂળભૂત અધિકારામાં ફેરફાર કરવાની પાર્લામેટને સત્તા છે એવું સ્પષ્ટ કર્યું. સુપ્રીમ કોટે તે મંજૂર રાખ્યું. ૨૫મા બંધારણીય સુધારામાં પાર્લામેટ બે ડગલાં આગળ ગઈ. માર્ગદર્શક સિદ્ધાંતામાં એક સિદ્ધાંત એવા છે કે રાજ્યે પેાતાની નીતિ એવી રીતે ઘડવી કે જેથી દેશની ભૌતિક સંપત્તિની માલેકી અને કાબૂ એવી રીતે વહેંચાયેલા રહે કે જેમાં સમરત પ્રજાનું કલ્યાણ થાય તેમ જ દેશની આર્થિક વ્યવસ્થાનું સંચાલન એવી રીતે થવું જોઈએ જેથી ધન અને ઉત્પાદનના સાધનો સામાન્ય જનતાને હાનિકારક થાય તેવી રીતે કેન્દ્રિત ન થાય-સંપ
નું કેન્દ્રીકરણ અટકાવવું એટલે સમાજવાદ– આ ફેરફારમાં સ્પષ્ટપણે એવે પ્રબંધ છે કે આ ધ્યેયની સિદ્ધિ અર્થે કોઈ મૂળભૂત અધિકાર રદ કરવા પડે અથવા ન્યૂન કરવે પડે તે તેમ કરી શકાશે. પાર્લામેંટે પહેલી વખત માર્ગદર્શક સિદ્ધાંતને મૂળભૂત અધિકારો ઉપર સર્વપિરિતા આર્પી છે. આ બંધારણીય ફેરફાર બહુ વિવાદ જગાવ્યો છે.સુપ્રીમ કોર્ટે પાતળી બહુમતીથી તે મંજૂર રાખ્યા છે.
અત્યાર સુધી મૂળભૂત અધિકારોમાં જે બંધારણીય ફેરફારો કર્યા છે તે મુખ્યત્વે મિલકતના હકને લગતા છે. કેટલાક લોકો એમ માને છે કે મિલકતને મૂળભૂત અધિકાર લેખાય જ નહિ. એ કોઈ કુદરતી જન્મસિદ્ધ હક નથી. સામાજિક વ્યવસ્થાનું પરિણામ છે. બીજા કેટલાક એમ માને છેકે મિલકતના અધિકાર ન હોય તે બીજા મૂળભૂત અધિકારો માટે ભાગે અર્થહીન બને છે. અહીં મિલકતનો અર્થ સમજવાની જરૂર છે. જીવનની જરૂરિયાતો પૂરતી મિલકત હાય તે વિષે વિવાદ નથી – વધારે પડતી સંપત્તિ હાય, મિલકત અને આવકની અન્યાયી અસમાનતા હેાય તેની વાત છે. સંપત્તિ ઘેાડી વ્યકિતઓના હાથમાં જમા થાય અને ખાસ કરી ઉત્પાદનનાં સાધન જેવાં કે જમીન, કારખાનાં વગેરે, તેવા હકને અબાધિત મૂળભૂત અધિકાર લેખી ન શકાય. મૂળભૂત અધિકારોને પવિત્રતાનું રૂપ અર્પી, બધા રદ કરવામાં આવશે અને લેાકશાહીના નાશ થઈ સરમુખત્યારી આવશે એવા પ્રચાર મુખ્યત્વે સ્થાપિત હિતેા તરફથી થાય છે, જેઓ મૂળભૂત અધિકારોને નામે સામાજિક અને આર્થિક પરિવર્તન અથવા ક્રાંતિ રોક્વા ઇચ્છે છે. મિલકત સિવાયના બીજા મૂળભૂત અધિકારોના સ્વરૂપનું હવે પછી સંક્ષેપમાં નિર્દેશ કરીશ ત્યારે જણાશે કે તેવા હકોને બાધ આવે તેવું કાંઈ હજી સુધી થયું નથી. પાર્લામે ટને મૂળભૂત અધિકારો રદ કરવાની અથવા ન્યૂન કરવાનીઅબાધિત સત્તા છે તેથી તેમ કરશે અથવા થશે એમ માની લેવું ભૂલભરેલું છે. સત્તા હોય ત્યાં દુરુપયોગના સંભવ છે. તેનો ઉપાય લોકોના હાથમાં છે.
હવે સંક્ષેપમાં બંધારણમાં જણાવેલ મૂળભૂત હકો તપાસીએ, આ અધિકારો પણ સર્વથા અબાધિત હોતા જ નથી. સામાજિક અને પરસ્પરના હિત માટે દરેકને મર્યાદા હોય છે. બંધારણની કલમ ૧૪ થી ૧૮માં સમાનતાના અધિકાર છે. દરેક નાગરિકને કાયદાનું સમાન રક્ષણ મળે, ધર્મ, જ્ઞાતિ, જાતિ વગેરે કારણે સરકારી નોકરીમાં, જાહેર સ્થળે!માં ભેદભાવ ન થાય, અસ્પૃશ્યતા નાબૂદ કરી છે, તેવું આચરણ ગુના છે. કલમે ૧૯ થી ૨૨માં સ્વતંત્રતાના હકો છે. વાણીસ્વાતંત્ર્ય, દેશમાં મુકત વિહાર અને વસવાટ, વ્યાપાર ધંધા કરવાનો હક, સંસ્થાઓ રચવી, સભાઓ ભરવી વગેરે અધિકારો, ગુના માટે સજા અથવા અટકાયત મનસ્વીપણે અને બિનકાયદેસર ન થાય વગેરે. કલમ ૨૩ અને ૨૪માં શેષણ સામે રક્ષણ અપાયું છે. ગુલામી, વેઠ, નાની ઉંમરના બાળકો પાસે મજૂરી કરાવવી વગેરેની મનાઈ છે. કલમે ૨૫, ૨૬ અને ૨૭માં ધાર્મિક સ્વતંત્રતાના અધિકારો છે. દરેક ધર્મ પ્રત્યે રાજ્યના સમાનભાવ અને દરેકને પેાતાના ધર્મ અને ધાર્મિક માન્યતાઓના આચરણના હક્ક છે. કલમ ૨૯ અને ૩૦માં સાંસ્કૃતિક અને શિક્ષણવિષયક અધિકાર છે અને લઘુમતીઓનું રક્ષણ છે. કલમ ૩૧માં મિલકતને લગતા અધિકાર છે. કલમ ૩૨ થી ૩૫માં મૂળભૂત અધિકારોના રક્ષણ માટે કોર્ટમાં જવાના હક છે.
આવા વિવિધ પ્રકારના મૂળભૂત અધિકારો છે તેમાં મિલકતને લગતા અધિકારમાં જ વખતોવખત ફેરફાર થયા છે. બીજા બધા અધિકારો મુખ્યત્વે અબાધિત રહ્યા છે અને લોકશાહી તંત્ર છે ત્યાં સુધી તેને આંચ આવે એવા ભય નથી. લોકશાહી તંત્ર દેશમાં તૂટી પડશે ત્યારે બંધારણ અને તેમાં રહેલ મૂળભૂત અધિકારો બચાવી શકાશે નહિ. લોકશાહી તંત્ર ટકાવવું અને તેને મજબૂત કરવું તેનો આધાર લેાકકિત અને લેાકશિક્ષણ ઉપર છે, તે સાથે આર્થિક અસમાનતાએ બને તેટલી વિનાવિલંબે દૂર કરવી જરૂરનું છે. અંતે પ્રજા પાતે પેાતાનું ભાવિ ઘડે છે.
૨-૩-૭૫
(આકાશવાણીના સાર્જન્યથી)
તા. ૧૬-૩૭૫
પ્રકીણુ નોંધ
શ્રી મેહનધારિયાનું રાજીનામું
ચીમનલાલ ચકુભાઈ
✩
શ્રી મેાહનધારિયાને કેન્દ્રીય પ્રધાનમંડળમાંથી રાજીનામું આપવું પડયું અને ત્યાર પછી તેમણે લેાકસભામાં નિવેદન કર્યું તેમાંથી કેટલાક પાયાના મુદ્દાઓ ઉપસ્થિત થયા છે. વડા પ્રધાન અથવા મુખ્ય મંત્રીને કોઈ પણ પ્રધાનને છૂટા કરવાનો અધિકાર છે એ સર્વસ્વીકૃત સિદ્ધાંત છે. શ્રી મેાહન ધારિયાને રાજીનામું આપવાની વડા પ્રધાને ફરજ પાડી એ હકીકતને જેઓ ગેરવાજબી ગણે છે તેઓ પણ આ સિદ્ધાંત સ્વીકારે છે, પણ આ જ્વાબ ટેક્નિકલ કહેવાય, તેનાથી સંતાપ ન થાય. શ્રી મેાહન ધારિયા કેન્દ્રીય મંત્રી હતા તેથી જ તેમની સામે આવું પગલું લીધું અને તેમના જેવા વિચાર ધરાવતા શાસક પક્ષાના બીજા આગેવાન સભ્યા સામે કોઈ પગલાં નહિ લેવાય? શ્રી મેહન ધારિયાની સામે આ પગલું લીધું તેમાં પ્રધાનમંડળની સંયુકત જવાબદારીને જ પ્રશ્ન હતો કે પક્ષમાં વાણીસ્વાતંત્ર્યના પ્રશ્ન પણ છે? હવે પછી શાસક પક્ષ બીજા કોઈ પગલાં લે છે કે નહિ તે જોવાનું રહે છે. શ્રી મેાહન ધારિયા, ચન્દ્રશેખર, કૃષ્ણકાન્ત વગેરેને પક્ષમાંથી છૂટા કરાશે? શ્રશ્ની મેાહન ધારિયાઓ પક્ષમાં વાણીસ્વાતંત્ર્યના પ્રશ્ન ઉપસ્થિત કર્યા છે. શ્રી મેાહન ધારિયાને પક્ષની નીતિ સામે કોઈ વિરોધ નથી, ઈન્દિરા ગાંધીની આગેવાની સામે પણ તેમને વિરોધ નથી એમ હેર કર્યું
છે. ઈન્દિરા ગાંધીએ અને શાસક પક્ષે જ્યપ્રકાશ સાથે વાટાઘાટ કરવી જોઈએ એવા તેમના આગ્રહ છે. આ વાટાઘાટ કરવાના