Prabuddha Jivan 1975 Year 36 Ank 17 to 24

SR No.: 525960
Original Sutra Author: N/A
Author: Chimanlal Chakubhai Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1975
Total Pages: 86
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 8 MB

Page 49

તા. ૧-૩-૭૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
સભર અને અર્થપૂર્ણ જીવન
મધાં જ વરસે। મહત્ત્વનાં હોય છે; પણ આપણે મન આ વર્ષનું વિશેષ મહત્ત્વ છે. કારણ કે ગત આ વર્ષને મહાવીરના પચીસામા નિર્વાણું વર્ષ તરીકે ઊજવી રહ્યું છે. રાષ્ટ્રીય ઉજવણીના ભાગરૂપ અનેકવિધ કાર્યક્રમો હાથ ધરાયા છે.
પચીસે। વર્ષ સુધી મહાવીરે ગૃતને આપેલા સંદેશા જીવતા રહ્યો એ જ એ સંદેશની મૂળભૂત શકિત છે. આ ગાળામાં વિશ્વમાં અનેક પરિવર્તનો આવ્યાં છે. જોતજોતમાં જગત અને જીવન બદલાનું જાય છે. જગતમાં ગતિ વધી છે. એક રીતે કહીએ તો આપણુ જગત નાના નગર જેવું બન્યું છે. દેશે! નાનાં ફળિયાં જેવા બન્યા છે. માણસ ભૌતિક રીતે નજીક આવ્યો છે. માણસનું જીવન પણ પહેલાંના જેવું સાદું રહ્યું નથી. વિજ્ઞાનની મદદથી માણસેા કુદરત ઉપર વિજ્ય પ્રાપ્ત કર્યા છે. કલ્પનામાં ન આવે એવી સગવડોથી સમાજ છલકાવા લાગ્યા છે. એની સાથે માણસ વધારે ને વધારે સગવડો ઝંખતા થયા છે.
આ નવા સંદર્ભમાં મહાવીરે આપેલા વિચારો આપણી આજની દુનિયાને કેટલા ઉપયાગી ને જીવનસાધક બની શકે એમ છે એ વિચાર સૌએ સાથે મળીને કરવાના આ અવસર છે. સત્ય કે વિચાર ગમે તેટલા ઊંચા હાય, ભવ્ય હાય છતાં રાજબરાજ જીવાતા જીવનને તે કેટલે સ્પર્શી શકે છે એ જ એની વિશેષતા છે. મહાવીરે પ્રરૂપેલાં સનાતન સત્યોને આજના સંદર્ભમાં ચકાસી કેવી રીતે સમાગત થઈ શકે તેનું ચિન્તન કરવું જરૂરી છે.
જે દુનિયામાં આપણે જીવી રહ્યા છીએ તેનું મોં સગવડ તરફ છે. જેમ જેમ આ ભૂખ વધે તેમ તેમ માણસ એ માટેના સાધનો પોતાની આસપાસ વધારતા જાય. આથી પચીસ વરસ પહેલાં જે વસ્તુઓ કોઈ રડયાખડયા કુટુંબોમાં જ જોવા મળતી તે હવે ઘરેઘર પહોંચી ગઈ છે. સગવડોની આ ભૂખને પરિણામે માણસનું જીવન પહેલાં કરતાં અનેકગણી વસ્તુઓથી ઘેરાવા લાગ્યું છે.
જૈન ધર્મ ‘પરિગ્રહ મૂર્છા છે' એટલે સુધી કહી દીધું છે. આપણું આજનું જીવન પરિગ્રહેા પાછળ દોડતા જીવન જેવું છે. રાજ્બરોજના વહેવારમાં પણ જે માણસ જેટલા વધારે પરિગ્રહી તેટલા જ વધારે પ્રતિષ્ઠિત એમ મનાવા લાગ્યું છે. તે આપણને પ્રશ્ન થશે: ઉપરના વિચારને આપણા વિકસતા જીવનમાં સ્થાન છે? આપણી યુવાન અથવા નવી પેઢી આ વિચાર તરફ કેવી રીતે જુએ છે?
સમાજ હમેશાં બદલાતા રહ્યો છે. એની જીવવાની રીત પણ બદલાતી જ રહી છે. પગે ચાલવાના જમાના હવે રહ્યો નથી. શહેરામાં વીજળીના પંખા ને વીજળીના દીવા સિવાય ચાલવાનું નથી... એટલે એક બાજુથી ‘પરિગ્રહ મૂર્છા છે’એ વિચારમાં માનનાર પોતાના જીવનમાં તે પરિગ્રહ વધાર્યે જ ય છે, આ જીવનના વિગેધાભાસ છે. છેલ્લાં દોઢસા વર્ષમાં માણસે યંત્રની સહાયથી જાતજાતની સગવડોથી જગતને છલકાવી દીધું છે. પ્રશ્ન એ છે કે આ દોડમાં પરિગ્રહી જીવનને સ્થાન છે; અને હાય તા કેટલું?
સૌથી પહેલી વાત તો એ છે કે માનવજાત જે રીતે વૈભવી જીવન તરફ દોડી રહી છે તે સંતેષાઈ શકશે ખરી? સગવડ વધારવા માટે સાધના જોઈએ. એ સાધના કયાંથી આવે છે?એની મર્યાદા છે, કે એ કદી ખૂટે એમ જ નથી?
દોઢસા વરસની આ દોડે આપણને સૌને વિચારતા કરી મૂકયા છે. શરૂઆતમાં એમ મનાતું કે કુદરતમાં અનંત સંપત્તિ પડેલી છે. જાણે એ કદી ખૂટવાની જ નથી. મંત્રાની મદદથી એને લૂંટાય એટલી લૂંટા. જીવનને સગવડભર્યું બનાવવા, ધરતીના પેટાળા ખાઘાં, કરોડો વર્ષથી પૃથ્વીના પેટાળમાં જે સંઘરાયેલું હતું તે ઉપર ખેંચી કાઢવા માનવ કામે લાગ્યો. હવે અભ્યાસીઓને ખાતરી થઈ છે કે પૃથ્વીના
૨૧૧
માટે : અપરિગ્રહ
પેટાળમાં સંઘરાયેલાં દ્રવ્યો કે સંચિત શકિતને અનામત જથ્થા (ક્રૂડ—કોલસા) ખૂટી જતાં વાર લાગવાની નથી. આ જ ગતિએ દુનિયા રસ્તે શકિતને વાપરવા લાગે તે ૩૦-૩૫ વર્ષમાં આ દ્રવ્યા ખૂટી જ્વાનાં છે. અને તેને કારણે જ જેનાથી આ ઝાકઝમાળ છે એ વસ્તુઓની કિંમત વધતી જ જાય છે.
જેવું પૃથ્વીના પેટાળનું તેવું જ પૃથ્વી પરની સંપત્તિનું. શું ખેડાણલાયક જમીન અનંત છે? પીવા માટેનું શુદ્ધ પાણી અનંત છે? જે ચાકખી હવાથી આપણે જીવીએ છીએ તે અનંત છે? આપણને જવાબ મળે છે: ખેડી શકાય એવી મેાટા ભાગની મીના ખેડાઈ ચૂકી છે. એશિયામાં દુનિયાની ૫૭ ટકા જેટલી વસતિ છે. ત્યાં જ્મીન જ રહી નથી. ઊલટું જંગલા કાપી કાપીને માણસે પેાતાના માટે જ પ્રશ્નો ઊભા કર્યા છે. ખેતી હેઠળ જે જમીને! છે તેના વધારેપડતા ને પૂરી સમજ વગરના ઉપયોગથી તે બગડવા લાગી છે. એની ઉત્પાદન ક્ષમતા ઘટી રહી છે. એની પૂતિ રાસાયણિક ખાતરોથી કરીએ છીએ તે લાંબે ગાળે તે વધારે મૂંઝવતા પ્રશ્નો ઊભા કરે છે. એ જ ક્ષારા, પાણીમાં ઓગળી પીવાના પાણીને પ્રદુષિત કરે છે. ટૂંકમાં જેમાંથી આપણને અનાજ, કાપડ, દૂધ વગેરે 'મળે છે; તે ધરતીજીવતી જમીન-પણ મર્યાદિત છે. એવું જ પીવા માટે ચાકખા પાણીનું. જેમ જેમ વસિત વધે છે તેમ તેમ વધારે ને વધારે અનાજ, ફળ, શાકભાજી વગેરેની જરૂર પડે છે. આ માટે વધારે પાણીની જરૂર પડે છે. જેમ જેમ ઉઘોગા વધે છે તેમ કારખાનાં વધે છે. એ માટે પણ મેાટા પ્રમાણમાં પાણીની જરૂરિયાત પડે જ છે. સંઘરી શકાય એટલું બધું જ પાણી સંઘરીએ તે પણ પાણીની ખેંચ પડવાની જ. આપણાં ગીચ શહેરાના જીવનના જ વિચાર કરો. એ શહેરોની સફાઈ માટે જ કેટલું પાણી વહાવવું પડે છે? આ માટે ભૂતળમાં સંઘરાએલું પાણી (સબ-સાઈલ-વેટર) ઘણી ઝડપથી આપણે ખેચી રહ્યા છીએ. આ પાણી ઊંડેથી આવતું હોઈ તેમાં ક્ષારો હોય જ છે. આની લાંબે ગાળે મીન પર અસર પડવાની.
ટૂંકમાં, શું અમર્યાદ છે? હવામાં રહેલા પ્રાણવાયુ આપણા ફેફસાં, બળતી ભઠ્ઠીઓ અને મંત્રામાં જેટલી ઝડથી વરાય છે તેના પ્રમાણમાં તે શુદ્ધ થઈ પાછે! ફરતા નથી. આને પરિણામે હવામાં અંગારવાયુનું પ્રમાણ વધતું જ જાય છે.
હવામાંનો પ્રાણવાયુ મર્યાદિત છે; ઘરતીમાંનુ જળ મર્યાદિત છે; ધરતી અને ધરતીમાં સંઘરાયેલાં દ્રવ્ય પણ મર્યાદિત છે: જોબધું જ મર્યાદિત હોય તો માનવ અમર્યાદ જીવન ગુજારી શકે ખરો?
ભાવિ પેઢીના વિચાર કર્યા વગર એ સંપત્તિને લૂંટીને ચેડાં વરસે માટે કદાચ આપણે અમર્યાદ જીવન જીવી શકીએ, પણ માનવજાત તરીકે વિચારીએ તે! એ પણ શક્ય નથી. આ બધું રૂડું રૂપાળું લાગે છે, કારણકે માનવજાતના ઘણા ઓછે વર્ગ વિશ્વની અઢળક મનાતી સંપત્તિને પોતાને માટે વાપરી રહ્યો છે. અમેરિકા સમૃદ્ધ દેશ છે. એની જાહેાજ્લાલીથી આખું વિશ્વ અંજાયું છે. અ દેશમાં દુનિયાની વસતિના માત્ર છ ટકા જ વસતિ છે, છતાં, દુનિયામાં આજે જેટલું પેટ્રોલ કાઢવામાં આવે છે તેનો ત્રીજો ભાગ એક્લા અમેરિકાને એનું આજનું જીવન ટકાવવા વાપરી નાખવું પડે છે. અમેરિકા વિષે આપણે વાંચ્યું હતું કે એ કાળાસાનાના દેશ છે. છતાં, અમેરિકાને પોતાની જરૂરિયાતનું ૪૦ ટકા પેટ્રોલ પરદેશથી મંગાવવું પડે છે. એની રોજની જરૂરિયાત એક કરોડ સાઈ લાખ બેરલ ક્રૂડ છે. દરરોજ ૬૨ લાખ બેરલ ક્રુડ તા અમેરિકાને આયાત કરવી પડે છે. આ માત્ર ક્રૂડ ઓઈલ પૂરતું જ