Prabuddha Jivan 1975 Year 36 Ank 17 to 24

SR No.: 525960
Original Sutra Author: N/A
Author: Chimanlal Chakubhai Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1975
Total Pages: 86
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 8 MB

Page 46

૨૦૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
આત્મસાક્ષાત્કાર અને સેવા
વિનોબાજીના મૌન વિષે ‘પ્રબુદ્ધજીવન’ના તા. ૧૬-૧-૭૫ના અંકમાં મેરૂં લખ્યું છે. તેમાં શ્રી. ગેાકુળભાઈ ભટ્ટ, રાજસ્થાનમાં દારૂબંધી અંગે વિનૅાબાજીને મળવા ગયા અને તે પ્રસંગે વિનેબાજીએ તેમને જે સલાહ આપી તેના ઉલ્લેખ કર્યોછે. ‘ભૂમિપુત્ર’માં છપાયેલ પવનાર ડાયરી ઉપરથી મે તેને ઉલ્લેખ કર્યો હતો. એ સલાહ ગાકુળભાઈ ભટૂં સ્વીકારી છે તેમ મેં કહ્યું નથી, પણ મૌન લેવામાં વિનેબાજીનું દષ્ટિબિન્દુ સમજાવવાના ઉદ્દેશ હતા. વિનોબાજીએ ગાકુળભાઈને માનવ જન્મ ના ઉદ્દેશ સમજાવતાં કહ્યું હતું કે આત્મસાક્ષાત્કાર કરવાના સમય બાકી છે તે આ જન્મમાં કરવા જોઈએ. આપણા ઉદ્દેશ આત્મસાક્ષાત્કાર છે. અહીંની સમસ્યા ઉકેલવાના નથી. આ ઉદ્દેશ સાધવા હોય તે રણછાડ થવું જોઈએ એટલે કે રણ છેાડી દેવું. આ વિષે લખતાં મેં કહ્યું હતું કે આ દષ્ટિબિંદુ ગહન પ્રશ્ન ઉપસ્થિત કરે છે. સંસારની સમસ્યાના ઉકેલ અને આત્મસાક્ષાત્કાર બન્ને સાથે શક્ય છે કે એકને પામવા બીજાને છેાડવું પડે, આ પ્રશ્નના અતિ સંક્ષેપમાં મે નિર્દેશ કર્યો હતા. તે સંબંધે શ્રી ગેાકળભાઈ ભટ્ટ મને પત્ર લખ્યા છે, જે આ પ્રમાણે છે: “પ્રિયભાઈશ્રી ચીમનભાઈ,
વચમાં “પ્રબુધ્ધ જીવનમાં” આપે દારૂબંધી અંગે રણછેાડની મારી વાતને ઉલ્લેખ ભૂ.પુ. ની પવનારની અધૂરી ડાયરી નોંધ ઉપરથી કર્યા હતા. “ભૂમિપુત્ર” ના મારા અહીંના સાથીઓ તેથી ખીજાયા હતા ને મારા ખુલાસે માંગ્યા.રાજસ્થાનમાં તે મેં સવિસ્તર બધી વાત સમજાવી હતી અને ત્યાંના સાપ્તાહિક “ગ્રામરાજ”માં તે ખુલાસો છપાયો હતો પણ “ભૂમિપુત્ર” ના અહીંના તથા ગુજરાતના મિત્રા, સાથીઓ સારૂ મેં “ભૂમિપુત્ર ”માં લખી મોકલ્યું હતું. તા. ૬-૨-૭૫ના અંકમાં તે લખાણ પ્રકટ થયું છે. તે તરફ તમારું પણ ધ્યાન ગયું હશે.
આત્મસાક્ષાત્કાર શુદ્ધભાવે સેવા કરતાં ન થાય એમ હું પણ માનતા નથી એટલે બે ત્રણ વર્ષ પહેલાં પૂ. વિનોબાજીએ મને પવનારના બ્રહ્મવિદ્યામંદિરમાં બેસી જવા સૂચવ્યું ત્યારે મે` સ્પષ્ટ કર્યું હતું કે એ રીતે બેસવાનો હમણાં સમય આવ્યો નથી ને તેની આવશ્યકતાયે નથી. સ્વધર્મનું પાલન કરતાં કરતાં જ આત્મસાક્ષાત્કાર થતા રહે છે એ હું નાનપણથી સમજ્યા ને મારા ઉપર ગીતાના અને ગીતાને જીવનમાં આચરનારના જે સંસ્કાર પડયા છે તે પ્રમાણે સેવાની દષ્ટિ ખાળતા રહું છું. વળી દારૂબંધીને હું રાજ રમત માનતા નથી. એ માનવીય પ્રશ્ન છે.”
ભૂમિપુત્રમાં તેમને જે ખુલાસા છપાયો છે તે આ પ્રમાણેછે: “રાજસ્થાનમાં પૂર્ણ દારૂબંધીનું આંદોલન અનેક તબક્કા વટાવી ચૂક્યું છે. અંતે ૧૯૭૬માં સામાન્ય ચૂંટણીઓ પહેલાં પૂર્ણ દારૂબંધી દાખલ ન થાય તો પોતે સત્યાગ્રહમાં પેાતાનું બળ પૂરશે એવી પૂજ્ય વિનોબાની સ્પષ્ટાકિત, આમ છતાં એની ઉપેક્ષા કરનારી રાજસ્થાન સરકારની મંદ ગતિ વગેરેથી રાજસ્થાનના સાથીઓમાં રાપ ફેલાયા હતા. હું તીવ્ર મનોમંથન અનુભવતા હતા તેથી હું સેવાગ્રામ નઈ તાલીમ સંમેલનમાં ૧૯૭૩ના નવેમ્બરના અંતિમ સપ્તાહમાં વર્ધા ગયા ત્યારે પૂ. વિનાબાજીની પાસે મારા મનોમંથનની ટૂંકી નોંધ રજૂ કરી. મેં એમાં વિનંતિ કરી કે હવે આપે નેતૃત્ત્વ લઈને સીધું માર્ગદર્શન સત્યાગ્રહ સંચાલનનું કરવું જોઈએ.
એ ઉપરથી એમની મારા પર કૃપા વરસી અને એમણે કહ્યું : “રાજસ્થાનની દારૂબંધીની ચિંતા છેાડી દે; એ કામ મારું છે, મારી જવાબદારી, તું એ રણ છોડી આત્મ સાક્ષાત્કારમાં લાગ... હું શ્રીમન્ જીએ (શ્રીમન નારાયણને) એ કામમાં જોડું છું. તું મુકત અને શ્રીમનજી યુકત ; શ્રી પૂર્ણચંદ્ર જૈન, શ્રી પ્રભાકર,
✩
ડો. જીવરાજ મહેતા શ્રીમનજીને મદદ કરશે.” વિનોબાજીના ઉપરના ઉદગારા ભાવનું’તું ને વૈદ્ય કહ્યું જેવા સાંભળી જરાય સંકોચાયા કે થંભ્યા વિના વિશ્વાસ ને શ્રાદ્ધાપૂર્વક દારૂબંધીની જે ફાઈલ હું સાથે લઈ ગયા હતા તે તાણ વિાબાજીને સમર્પી દીધી; તેમણે તે શ્રીમનજીને સોંપી દીધી. શ્રી. શ્રીમન નારાયણ દિલ્હીમાં ડિસેમ્બરમાં પ્રધાનમંત્રીજી, કેદ્રિય વિત્તમંત્રી, શ્રી. રાજ્બહાદુરજી, રાજસ્થાનના મુખ્ય મંત્રીને મળ્યા. પૂ. વિનોબાજીએ મૌન ધારણ કરતાં પહેલાં પ્રધાનમંત્રીને વિગતવાર એક જરૂરી પત્ર રાજસ્થાનની પૂર્ણ દારૂબંધી વિષે લખ્યું કહેવાય છે. જવાબમાં ઈંદિરાજીઓ તા. ૧૦-૧-૭૫ને દિને વિનોબાજીને મુલાકાતમાં લખી આપ્યું કહેવાય છે કે એ પ્રશ્નના ગંભીરતાપૂર્વક વિચાર ચાલી રહ્યા છે.
હા. ૧-૩-૭૫
સાર્વજનિક જીવનમાંથી મારા રંણ છેાડી જ્વાના પ્રશ્ન ઊભા થતા જ નથી. એ મારાસાથીઓએ સમજી લેવું જોઈએ. રાજ સ્થાનના દારૂબંધીના કામમાં મારા તરફથી હું કશુંયે કરીશ નહિ; વિનેબાજીના પ્રતિનિધિ શ્રી શ્રીમન નારાયણજી કહેશે તે કરીશ. શીમનજી તા. ૨-૨-૭૫ને દિને જ્યપુર આવશે, ભાવિ કાર્યક્રમની નાતા કહેશે.
દારૂએ તે। દેશને દાટ વાળી રહ્યો છે એ પણ આજની જ્વલંત પીડાકારી સમસ્યાઓમાંની એકછે. એના ઉકેલ પણ લાવવા જ જોઈશે.’
સામાજિક સેવાના કાર્યમાં પચ્યા રહેવાથી આત્મા સાક્ષાત્કાર થાય કે નહિ તે ગહન પ્રશ્નની ચર્ચા કોઈ વખત વિગતે કરીશ. તે સંબંધે મારું સ્પષ્ટ દષ્ટિબિન્દુ છે. પણ મારા અનુભવ બહુ મર્યાદિત છે એટલે નિશ્ચિત લખવાની હિંમત થતી નથી આત્મસાક્ષાત્કાર એટલે શું ?સેવાથી શું પરિણામ આવે છે, પેાતાના માટે અને બીજા માટે, સેવા કેવા પ્રકારની, કયા હેતુથી, કઈ ભાવનાથી, આ બધું ઊંડું અંતર નિરીક્ષણ માગે છે. સેવાના માહ વિષે મેં એક વખત લખ્યું હતું. હું ક્રમિક વિકાસમાં માનું છું. જીવનની એક પળ એવી આવે કે માણસ કહે, મેં થાય એટલું કર્યું, હવે આસંસાર અને તેને પેદા કરનાર ઈશ્વર બધું સંભાળી લે. મારે તે સાથે કાંઈ સંબંધ નથી. આપળ વિરલ વ્યકિતઓને આવે છે, કોઈ ધન્ય ક્ષણે આવે છે. તેમાં નિર્બળતા પણ હોય, પલાયન વૃત્તિ પણ હોય અથવા સર્વશ્રેષ્ઠ આધ્યાત્મિક ભૂમિકા હાય.. ક્રમિક વિકાસમાં સામાજિક સેવાને સ્થાન છે. તેથી સ્વાર્થ ઓછે થાય છે, માનવતા વિકસે છે. રાગદ્વેષ ઘટે છે. પણ સાચી સેવા ભાવના, પરમાર્થ પરાયણતા હોય તેા. જે અતિ વિકટ છે. સેવાધર્મોपरमगहनो योगितामप्य गम्यः
વ્યકિતની પ્રકૃતિ ઉપર પણ કેટલેક આધાર રાખે છે. રામકૃષ્ણ પરમહંસ, રમણ મહર્ષિ કે શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર સેવાના કાર્યમાં પડે એવી અપેક્ષાન રાખી શકાય. ગાંધી જેવા કર્મયોગી માટે એન્ટ માર્ગ કદાચ હોય. સેવાનું હોત્ર પણ અસર કરે છે. વિવેકાનંદે સંન્યાસ સાથે સેવા જોડી ત્યારે દઢ નિયમ કર્યો કે રાજકારણમાં ન જ પડવું. તેના ગંદવાડને સેવાનું નામ ન અપાય. સેાક્રેટીસે પેાતાના અંતિમ બચાવમાં પાતે રાજકારણમાં કેમ ન પડયા અને તે સારું જ કર્યું, વે સરસ રીતે સમજાવ્યું છે.
આ વિવાદનો વિષય નથી. અનુભવની વાત છે . --ચીમનલાલ ચકુભાઈ ઋતંભરા વિશ્વ વિદ્યાપીઠ
ઋતંભરા વિશ્વ વિદ્યાપીઠના ૧૨મા અભ્યાસક્રમ વર્ગ ૬ઠ્ઠી માર્ચ ગુરુવારથી બપોરે ૩થી સાંજના ૪ વાગ્યા સુધી શ્રીમતી દામિની બહેન જરીવાલાને ઘેર, (રેખા બિલ્ડિંગ, નં. ૨, પહેલે માળે, ફલેટ નં. ૫, ૪૬ રિજ રોડ, વાલકેશ્વર મુંબઈ -૬ (ટે. ૩૬૮૪૭૯) શરૂ થનાર છે. જે બહેનોને આધ્યાત્મિક ચર્ચામાં રસ હોય તેમને આ વર્ગના લાભ લેવા વિનંતિ છે. આ વર્ગ દર ગુરુવારે બે મહિના સુધી ચાલશે. .
૨૫-૨-૭૫