________________
તા. ૧૬-૨-૭૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
કર્યા.’ ‘આપસમાં પ્રેમ કરા' મુશ્કેલ લાગે છે. બીજને પ્રેમ કરવા મુશ્કેલ નથી. પરંતુ આપસમાં પ્રેમ કરવા મુશ્કેલ છે કારણ કે એજ ચહેરા, એ જનાક, એજ ધ્યેાલવાની રીત, એજ મનુષ્ય રાજ રાજ પછી કહ્યું, ‘જે મેં તમારા માટે કર્યું, જેમ મેં તમારા માટે સ્વાર્થત્યાગ કર્યો, બલિદાન કર્યું, એવા પ્રેમ તમે એકબીજા પર કરો.બલિ
ન દેવું પડે તે પણ આપા, પરંતુ પ્રેમ સિવાય કંઈ ન બેલા. અને આખરે જ્યારે એમને શૂળી પર ચઢાવવામાં આવ્યા ત્યારે, પણ એમણે શું કહ્યું? આખરે તેઓ પણ મનુષ્ય જ હતા, તેા પ્રથમ જરા મુશ્કેલ લાગ્યું હશે એટલે પ્રથમ કહ્યું: લેટ ધાય વિલ બી ડન, નેટ માઈન’ અને પછી કહ્યું, જેમણે મને શૂળી પર ચડાવ્યા છે એમને હે ભગવાન, ક્ષામા કર, કારણ કે ધે આર ઈગ્નેર ટ’–તેઓ જાણતા નથી તેઓ શું કરી રહ્યા છે.
આ, જેમ હું સમજ્યા હતા ક્રાઈસ્ટના ઉપદેશને, તેમ જ આપની સમા રજૂ કરી દીધા.
ઈસ્લામ એટલે ભગવત્ -શરણ
હવે થાડું ઈસ્લામ વિશે કહીશ. ઈસ્લામ શબ્દના બે અર્થ છે. એક અર્થ છે શાંતિ. ઘણાં લોકો માને છે કે, મુસલમાન એટલે મારવા - કાપવાવાળા. એ જે મારવા - કાપવાવાળા હતા તેઓ બાદશાહ વગેરે હતા, એમને પેાતાનું રાજ્ય મેળવવું હતું. સેારઠીસેામનાથ જઈને સેનું લૂંટવું હતું. તેઓ નામમાત્રના મુસલમાન હતા. ઈસ્લામના એક અર્થ છે, શાંતિ અને બીજો છે ભગવત –શરણ. એ જે કઈ કરશે એ પેાતાના માટે સારું જ છે, માનીને ભગવાનના શરણમાં હંમેશા રહેલું. ગીતામાં એ જ કહ્યું છે: સર્વધર્માન પરિત્યજ્ય મામેક શરણં વ્રજ. બધું છાડી દા, જે અનેક ધર્મો જાતજાતના છે અને છેડી દો, મારા એકલાનું શરણ લેા. એટલે આસામમાં એક શરણીયા પંથ છે - એટલે એક જ શરણ. બુદ્ધે ત્રણ શરણ બતાવ્યા - બુદ્ધ શરણં ગચ્છામિ, સંધં શરણં ગચ્છામિ, ધર્મમાં શરણં ગચ્છામિ - ત્રણ – ત્રણ શરણ, મુશ્કેલ મામલા છે. પરંતુ, એનો અર્થ એ છે કે જ્યાં સુધી બુદ્ધ છે ત્યાં સુધી સંઘની જરૂરત નથી. બુદ્ધના ગયા પછી શું કરશું? ‘સાંઠાં શરણમ્ . હવે, સંઘ પણ તૂટી રહ્યો હોય, સંઘર્ષ થઈ રહ્યો હાય- સંઘમાં ‘’ લાગી ગયેા હાય તેા શું કરવું? ધમ્મ શરણમ્ જે ધર્મ આપણી અંદર છે, એનું શરણ લેા. તે આ જે ત્રણ શરણ બતાવ્યાં એ ત્રણ જ્ગ્યાએ વહેચવા માટે ન હતા, એક જ શરણ હતું એ. પરંતુ ગીતામાં સ્પષ્ટતાપૂર્વક કહ્યું છે - “સર્વ ધર્માન પરિત્યજય મામેક શરણં વ્રજ. એને અર્થ શું થયું? ત્રણે ધર્મ એક જ વાત સમજાવે છે, જુદી જુદી રીતે સમજાવે છે, એટલું જ.
અને, પયગંબરે પોતાના અનુયાયીઆને કહ્યું, આપને આપની માષામાં ભગવાનના સંદેશ પહોંચાડવા માટે મને મોકલ્યા છે. આપની ભાષામાં એટલે અરબી ભાષામાં. કારણ કે બીજી ભાષામાં કહેનારા કોઈ આવે તે આપ સમજશે કે, અરે આપણે અરબી લેાક, અને આ સંદેશ આપવા આવ્યા ‘જમિયું’ - અરબી નથી ! અને પછી કહ્યું - અમે પ્રત્યેક ભાષામાં જે - તે ભાષામાં સંદેશ દેનારાં રસૂલ મોકલ્યા છે. એ વાકય મેં વાંચ્યું તે વિચારવા લાગ્યા, મરાઠી ભાષા માટે સંદેશ આપનારો કોણ રસૂલ હશે? તે। શાનદેવ મહારાજતી યાદ આવી. શાનદેવ મહારાજે મરાઠીમાં જે ભાષ્ય કર્યું છે ગીતા પર, એની બરાબરી કરી શકે એવી ચીજ આજ સુધીમાં જોવામાં નથી આવી. અને એમણે ટીકાગ્રંથ કે ભાષ્યગ્રંથ નામ નથી આપ્યું. સંતાને કહ્યું છે – તમારા પરાક્રમથી મારું . આ ધર્મકીર્તન સિદ્ધ થઈ ગયું. કિંબહુના તુમયે કેલે, હે' ધર્મકીર્તન સિદ્ધી ગેલે એટલે પોતાના પુસ્તકને એમણે ધર્મકીર્તન નામ આપ્યું. એના અર્થ, તેઓ માનતા હતા કે મારે ધર્મ સંભળાવવા છે. એવી રીતે વિચારવામાં આવે કે, હિંદી ભાષા માટે ક્યા ધર્મગ્રંથ છે, તે કોઈ પણ સહજ ભાવે કહેશે કે તુલસીદાસજીની રામાયણ.
૨૧
૨૦૩
આવી રીતે પ્રત્યેક ભાષામાં ભગવાને આ ભાષા બોલવાવાળા સ્કૂલ મેલી દીધા. આ ઘણાં જ ઉત્તમ ઉદગાર કુરાનના છેકુરાનના એ કલેમ (દાવા) નથી કે એ જ એક સમસ્ત દુનિયા માટે છે. પરંતુ અલ્લાહ્ - અલ્લાહના દૂત બેાલી રહ્યા છે કે, હે મુહમ્મદ કેટલાક રસૂલાના નામ મેં તને બતાવ્યાં છે અને કેટલાક નથી બતાવ્યા, એવા અનેક રસૂલ મેકલ્યા છે જેના નામ હું નથી જાણત અને પછી વાકય છે- લાનુરિક બેન અણુ દિશ્મિર ૨સુલિહ’-અમે રસૂલામાં, કોઈમાં પણ કોઈ પણ ભેદ નથી કરતા. એક રસૂલ અને બીજા રસૂલમાં ફરક નથી કરતા. તે આ ઈસ્લામ છે. સર્વોત્તમ સમાધાન
જે મુખ્ય વસ્તુ સાંભળવા માટે આપ આવ્યા દશા અને રાહ જોતા હશે! એના વિશે બાલુતાં પહેલાં એક બીજી વાત કહેવી છે. મારા જીવનમાં મને અનેક સમાધાન મળ્યાં છે. એમાં આખરી, અંતિમ સમાધાન જે કદાચ સર્વોત્તમ સમાધાન છે, આ વર્ષે પ્રાપ્ત થયું છે.
મેં ઘણી વખત જૈનોને વિનંતિ કરી હતી, કે જેમ વૈદિક ધર્મના સાર ગીતામાં ૭૦૦ શ્લોકોમાં મળી ગયો છે. બૌદ્ધોને ધમ્મપદમાં મળી ગયા છે, જેના કારણે અઢી હજાર વર્ષ પછી પણ બુદ્ધના ધર્મ લોકોને માલુમ થાય છે એવી રીતે જૈનોના થવા જોઈ. આ જૈનો માટે મુશ્કેલ વાત હતી. એટલા માટે કે એમના અનેક પંથ છે. અને ગ્રંય પણ અનેક છે. જેવી રીતે બાઈબલ છે કે કુરાન છે- ગમે તેટલા માટેા એક જ ગ્રંથ છે, એવા જૈનેાના નથી. જૈનેમાં શ્વેતામ્બર - દિગમ્બર બે છે, એ સિવાય તેરાપંથી અને સ્થાનકવાસી, આ ચાર મુખ્ય પંથ મેં બતાવ્યા. પરંતુ બીજા પણ પંથ છે. અને ગ્રંથ તો વીસ - પચ્ચીસ છે. હું વારવાર એમને કહેતા રહ્યો કે. આપ બધા લોકો મુનિજન સાથે
મળીને ચર્ચા કરો. અને નાના એક ઉત્તમ સર્વોત્તમ ધર્મસાર રજુ કરે. આખરે વર્ણીજી નામના એક બેવકૂફ નીકળ્યો. અને બાબાની વાત એના મનમાં ઠસી ગઈ. તેઓ અભ્યાસી છે. ઘણા પરિશ્રામ ઊઠાવીને જૈન પરિભાષાને એક કોશ પણ એમણે લખ્યા છે. તે એમણે જૈનધર્મસાર નામનું એક પુસ્તક પ્રસિદ્ધ કર્યું. એની હજાર નકલો કાઢવામાં આવી અને જૈન સમાજના તથા જૈન સમાજની બહારના પણ વિદ્રાનાને મેકલવામાં આવી. વિદ્રાનેના સૂચને પ્રમાણે કેટલીક ગાથાઓ કાઢી નાખવામાં આવી. કેટલીક ઉમેરવામાં આવી. એ બધું કરીને, એનું પણ પ્રકાશન કર્યું - ‘જિષ્ણુધર્માં’ નામથી. પછી એના પર ચર્ચા કરવા માટે બાબાના આગ્રહથી એક પરિષદ ભરવામાં આવી, જેમાં મુનિ, આચાર્ય, અને બીજા વિદ્રાનો, શ્રાવક મળીને લગભગ ત્રણસેા લેકો એકઠા થયા. વાર વાર ચર્ચાઓ થઈ. પછી સોનું નામ પણ બદલ્યું. રૂપ પણ બદલ્યું. આખરે સર્વાનુમતિથી ‘કામણ - સૂકતમ્’ જેને અર્ધમાગધીમાં ‘સમણસૂા’ કહે છે, બન્યું. એમાં ૭૫૬ ગાથાઓ છે. ૭ આંકડા જૈનેને બહુ પ્રિય છે અને ૭ અને ૧૦૮, બંનેને ગુણાકાર કરા તે ૭૫૬ થાય છે. સર્વ સંમતિથી આટલી ગાયાઓ લીધી અને નક્કી કર્યું કે, ચૈત્ર શુ૪ ૧૩ ને દિને વર્ધમાન જ્યંતી આવશે, જે આ વર્ષે ૨૪ એપ્રિલે આવે છે, એ દિવસે આ ગ્રંથ અત્યંત શુદ્ધ રીતે પ્રગટ કરવામાં આવશે. જ્યંતીના દિવસે જૈન ધર્મ- સાર, જેનું નામ ‘સમણસૂત્ત’ છે સારાય ભારતને મળશે. અને ભવિષ્ય માટે જયાં સુધી જૈન ધર્મ માજુદ છે ત્યાં સુધી જૈન લોકો અને બીજા ધર્મના લોકો પણ જ્યાં સુધી એમના ધર્મ વૈદિક, બૌદ્ધ વગેરે મેાજુદ છે ત્યાં સુધી જૈનધર્મસાર વાંચતા રહેશે. એક ઘણુ મેટું કાર્ય થયું છે, હજાર - પંદરસે વર્ષથી થયું ન હતું. એનું નિમિત્તા માત્ર બાબા બન્યા. પરંતુ બાબાને પૂર્ણ વિશ્વાસ છે કે આ ભગવાન મહાવીરની કૃપા છે.