Page Text
________________
૧૯૦
પ્રાય મન
કથનમાં પણ સત્યના અંશ હાય એવી ઉદાર દષ્ટિ એટલે અનેકાન્ત. ભતિક જગતમાં આઈન્સ્ટાઈને સાપેક્ષવાદ શેાધ્યા. આધ્યાત્મિક જગતમાં મહાવીરે સાપેક્ષ દષ્ટિ બતાવી. વિનેબાજીએ કહ્યું છે અનેકાન્ત દષ્ટિ મહાવીરની જગતને વિશિષ્ટ દેન છે. છાશમાંથી માખણ કાઢવા વલાણું કરવું પડે છે તેમ સત્ય શોધવા વિચારનું વલેણું કરવું અનેકાન્ત છે, અનેકાન્તમાં સહિષ્ણુતા છે, સહઅસ્તિત્વની ભાવના છે, સમતા ભાવ છે,સમન્વય દષ્ટિ છે. અનેકાન્તના એકબે દાખલાઆખું. ભગવાનને પૂછ્યું, નિદ્રા સારી કે જાગૃતિ ? ભગવાને જવાબ આપ્યો, પાપી માનવાની નિદ્રા સારી, ધર્માત્માએની જાગૃતિ સારી. વળી કોઈએ ભગવાનને પૂછ્યું, સબળ અને સાવધાન હોવું સારું કે દુર્બળ અને આળસુ ઢાળું સારું ? ભગવાને કહ્યું, અધર્મી આત્માએ દુર્બળ અને આળસુ હોવું સારું, કે જેથી પાપપ્રવૃત્તિ ઓછી કરશે. ધર્મશીલ વ્યકિતએ સબળ અને સાવધાન હોવું સારું, જેથી ધર્માચરણમાં અગ્રસ્થાને રહે.
બધી વસ્તુને સાપેક્ષ ભાવે વિચારવી અને દરેક સ્થિતિમાં રહેલ સત્યને અંશ જોવા તેનું નામ અનેકાન્તવસ્તુ નિત્ય છે, અનિત્ય પણ છે. દ્રવ્યથી નિત્ય છે, પર્યાયે અનિત્ય છે.
ત્રીજો સિદ્ધાંત અપરિગ્રહ, પરિગ્રહ પાપનું મૂળ છે. પરિગ્રહ એટલે માત્ર વસ્તુની પ્રાપ્તિ કે સંગ્રહ જ નહિ. પરિગ્રહ એટલે વસ્તુમાં મૂર્છા અથવા આસકિત. સમૃદ્ધિ છતાં આસકિત ન હેાય તે પરિગ્રહ છે; દરિદ્રતા હાય છનાં પરિગ્રહલાલસા હાય તે પરિગ્રહી છે. પણ તેના અર્થ એમ નથી કે પરિગ્રહ વધારવા અને મૂર્છા કે આસકિત નથી એવા દાવેશ કરવા માટે ભાગે કા ભ્રમણા હોય છે. લાભ કે તૃષ્ણાને કોઈ સીમા નથી અને આત્મવંચના અતિ સૂક્ષ્મપણે માણસ કરી શકે છે. વર્તમાન જગતની યાતનાએનું મુખ્ય કારણ સીમ પરિગ્રહ છે, વ્યકિતને કે દેશને. ફરજિયાત પરિગ્રહ–વિસર્જન એટલે સામ્યવાદ. સ્વૈચ્છાએ પરિગ્રહ— પરિમાણ એટલે મહાવીરના અપરિગ્રહ અથવા ગાંધીની ટ્રસ્ટીશિપની ભાવના, દુનિયાએ આ માર્ગે ગયા વિના છૂટકો જ નથી. અહિંસાની દષ્ટિએ જોઈએ તે પરિગ્રહ પ્રાપ્ત કરવા હિંસા કરવી પડે છે, પ્રાપ્ત કરેલ પરિગ્રહને સંઘરી રાખવા પણ હિંસા કરવી પડે છે. સીધી રીતે વ્યકિતની હિંસા ન હોય તે પણ સામાજિક અથવા રાજકીય હિંસા હોય. હિંસાના આશ્રય વિના પરિગ્રહ ટકતા નથી. મનુષ્યના શેાષણથી પરિગ્રહ પ્રાપ્ત થાય છે. રાજ્યના લશ્કર કે પેાલીસથી તેનું રક્ષણ થાય છે, મનુષ્ય એમ માને છે કે પરિગ્રહથી તેને સુખ મળે છે. વાસ્તવમાં પરિગ્રહ જ તેના બંધનું કારણ બને છે, તેને બાહ્ય વસ્તુઓને ગુલામ બનાવે છે. મહાવીરે પરિગ્રહ વિષે કહ્યું છે:
(૧) વસ્તુ પ્રત્યે મમત્વ રાખવું એ જ પરિગ્રહ છે. (૨) પ્રમત્ત માણસ ધનથી ન આ લેાકમાં પેાતાની રક્ષા કરી શકે, ન પરલેાકમાં,
(૩) વિશ્વમાં સર્વ પ્રાણીઓ માટે પરિગ્રહ જેવું કોઈ બન્ધન નથી, કોઈ જાળ નથી.
(૪) જેમ ભમરા પુષ્પમાંથી રસ ચૂસે છે પણ પુષ્પનો નાશ કરતા નથી તેમ શ્રોયાર્થી મનુષ્ય પેાતાની વ્યાવહારિક પ્રવૃત્તિમાં બીજાને ઓછામાં ઓછે. ક્લેશ આપે કે પીડા કરે.
મહાવીરને ચેાથે સિદ્ધાંત સંયમ, સંયમ, મહાવીરે પ્રરૂપેલ ધર્મના પાયા છે. વિચાર, વાણી અને વર્તન બધામાં સંયમ એટલે વિવેક, સુખના માર્ગ છે. ભોગપભાગ અંતે દુ:ખ પરિણામી છે. નદીને પ્રવાહ વહેવા માટે તેને કાંઠા જોઈએ તેમ જીવનપ્રવાહ વહેવા સંયમ જોઈએ. બહારથી લાદેલાં બંધને નિરુપયેાગી અને હાનિકારક નીવડે છે. સ્વેચ્છાએ સ્વીકારેલા સંયમ સ્વસ્થતા અને પ્રસન્નતા
Al. 9-2-94
પે છે. આદમ્ય વાસનાઓ જીવનને વેડફી નાખે છે. સ્વપુરુષાર્થથી તેને કાબૂમાં રાખી પેાતાની જીવનનૌકાનું સુકાન પેાતાના હસ્તક રાખવું તેમાં મનુષ્યનું ોય છે. મહાવીરે કહ્યું છે:
૧. હે પુરુષ, તું પોતે પેાતાના નિગ્રહ કર; સ્વયં નિગ્રહથી તું બધાં દુ:ખામાંથી મુકિત પામીશ.
૨. આત્મા દુર્દ છે માટે તેનું દમન કરવું જોઈએ. તેનું દમન કરવાવાળા આ લેક અને પરલોકમાં સુખી થાય છે.
૩. દુરાચારમાં પ્રવૃત્ત આત્મા જેટલું પેાતાનું અનિષ્ટ કરે છે. તેટલું ગળું કાપવાવાળા દુશ્મન પણ નથી કરતા.
૪. વાસનાઓ, તૃષ્ણાઓ ભારે શલ્યરૂપ છે; ઝેર જેવી છે, ભયંકર સર્પ જેવી છે. જે વાસનાઓને વશ પી કામભાગાને સંખ્યા કરે છે તે છેવટ દુર્દશાને પામે છે.
૫. કામભાગા ાણમાત્ર સુખ આપનારા છે અને દીર્ધકાળ દુ:ખ આપનારા છે. કામભાગાને મેળવતાં અને ભાગવતાં દુ:ખ વધારેમાં વધારે છે, સુખ નજીવું છે. કામભાગે આત્માની સ્વતંત્રતાના શત્રુ છે, અર્થાની ખાણ છે.
મહાવીરનો પાંચમે સિદ્ધાંત તપ છે. તપ સંયમનું બીજું સ્વરૂપ છે; સંયમનું સાધન છે. દેહની વધારે પડતી આળપંપાળ આત્મવિકાસની બાધક છે. તપના અગ્નિ કર્મ નિર્જરાનું સાધન છે. બાહ્ય તપ, માત્ર દેહકષ્ટ, કરતાં આત્યંતર તપ ઉપર મહાવીરે ભાર મૂકયા છે. તપ અંતરશુદ્ધિ માટે છે. જૈન ધર્મની દષ્ટિ ચિત્તશુદ્ધિપ્રધાન છે. તેથી પ્રાયશ્ચિત્ત, વિનય, વૈયાવૃત્ત્વ, સ્વાધ્યાય, ધ્યાન વગેરે આત્યંતર તપ વધારે ફળદાયી છે.
મહાવીરે કહ્યું છે કે આવા ચારિત્રધર્મ, અહિંસા, સંયમ અને તપના, જીવનમાં ઉત્કૃષ્ટ મંગળ છે, જેનું મન સદા ધર્મમાં છે, તેને દેવે પણ નમન કરે છે.
(આકાશવાણીના સૌજન્યથી : ૧૮–૧૨–૭૪) ચીમનલાલ ચકુભાઈ જૈનધર્મ પરિચય પુસ્તકમાલા
શ્રી ભારત જૈન મહામંડળ તરફથી ભગવાન શ્રી મહાવીરની ૨૫મી નિર્વાણ શતાબ્દીના ઉપલક્ષ્યમાં જૈન ધર્મ પરિચય પુસ્તકમાલાની ૧૨ પુસ્તિકા પ્રગટ થઈ છે. જે આખા સેટનું મૂલ્ય રૂા. ૯, છે. પ્રસ્તુત સેટ પ્રત્યેક જૈને પાતાના અંગત પુસ્તકાલયમાં વસાવવા યોગ્ય છે.
પુસ્તિકાઓ હિંદી ભાષામાં છે અને અનુક્રમે નીચેના વિષય પર છે.
ભગવાન મહાવીર, અનેકાન્ત દર્શન, જૈન સંસ્કૃતિનું વ્યાપક રૂપ, સાહિત્ય અને સિદ્ધાંત, મહાન જૈનાચાર્ય, ચાવિશતીર્થંકર, ધ્યાન અને કાર્યોત્સર્ગ, મહામંત્ર નવકાર, નવતત્ત્વ, મહાવીરવાણી, મહાવીર, માર્ક્સ અને ગાંધી, અને આહારશુદ્ધિ.
આ ઉપરાંત ભગવાન મહાવીર ઉપદેશ આચાર માર્ગની દી રીષભદાસ રાંકા લિખિત ગુજરાતી આવૃત્તિ પણ પ્રગટ થઈ છે, જેનું મૂલ્ય રૂપિયા ૪, છે.
પ્રસ્તુત પુસ્તકો સંઘના કાર્યાલયમાંથી મળી શકશે.
ચીમનલાલ જે. શાહ કે. પી. શાહ મંત્રીઓ, મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ લવાજમા
૧૯૭૫ નાં
૧૯૭૫નું વર્ષ શરૂ થઈ ગ] હાઈ લવાજમના રૂા. ૧૨. કાર્યાલય ઉપર. મેકલી આપવા આથી સંઘના સભ્યોને વિનંતિ કરવામાં આવે છે.
વર્ષના પ્રથમ માસમાં જે સભ્યોના લવાજમા ન આવે તેમને “પ્રબુદ્ધ જીવન” મેકલવાનું બંધ કરવું એવા જે નિયમ કરવામાં આવ્યા છે તેની નોંધ લેવા વિનંતિ છે.
ચીમનલાલ જે. શાહ કે. પી. શાહ મંત્રીઓ, મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ
| SR No. | 525960 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 1975 Year 36 Ank 17 to 24 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chimanlal Chakubhai Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1975 |
| Total Pages | 86 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 8 MB |