Prabuddha Jivan 1975 Year 36 Ank 17 to 24

SR No.: 525960
Original Sutra Author: N/A
Author: Chimanlal Chakubhai Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1975
Total Pages: 86
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 8 MB

Page 18

૧૮૦
*
પ્રાદ્ધ બન
આપણે સત્યને સમજીએ
“આ જગતનું સાક્ષાત સત્ય કયું છે?" - આવા કોઈ મને પ્રશ્ન કરે તો હું કહું : “જો તમને સાક્ષાત સત્ય સ્વીકારવાનું મન થાય તા, સર્વ પ્રથમ તમે પૂર્વ દિશા તરફ દષ્ટિ કરે!”
ખરું, પૂછે તે, સત્ય સ્વીકારવું અને સત્ય બાલવું એ આ યુગની અઘરી સાધના છે.
મંદિરો, મસ્જિદે અને ગિરિજાઘરોના ગગનગામી મહાલયામાં ઈશ્વર કે ખુદાના અસ્તિત્વ પ્રત્યે શંકા જન્મવાનું મને જો કોઈ કારણ મળ્યું હાય તા, ત્યાં મેં સત્યના આચરણ કરતાં માનવી ય વ્યવહારને વધુ પ્રચલિત થતા જોયા છે!
આ મંદિરો અને મસ્જિદો, સત્ય યા ઈશ્વરના પ્રતીકો છે એવું સ્વીકારી લઈએ તે ત્યાં સત્યની પૂજા, પ્રાર્થના, આરતી કે ઘાંટારવ; એ કાળાથી પડી ગયેલી પ્રથા છે: મને હવે એવું લાગે છે, કે ઈશ્વરને આરાધવાના કોઈક નવી શ્રાદ્ધા અને ચેતનાના વિચાર વહેતા મૂકવા જોઈએ - કારણ, યુગેાની આ પ્રથાઓથી સત્ય કે ઈશ્વરપ્રાપ્તિ કઈ રીતે શકય છે, એ કળવું ખરેખર મુશ્કેલ લાગે છે! પરંપરાથી ચાલી આવતી પ્રથા એ સત્ય છેએવું કેમ સમજાય ?
મૌન અવસ્થાના અંતર રવમાં જે મહાશકિત છે, એ મંદિરના ભયંકર દાંઢરાવથી ધ્રૂજતી મંદિરની દીવાલાના કંપમાં થતી આરતી, પ્રાર્થના કે ભકિતમાં છે ખરી?
આપણે આ પ્રથાઓનું આચરણ કાળાથી એટલા માટે કરતા આવ્યા છીએ કે ‘અહીં ઈશ્વરનું મંદિર છે.’ ‘અહીં ખુદાના દરબાર છે' એવા દંભ કરીએ છીએ; જેથી જગતના માનવીએ એ તરફ દોરાય - પણ કર્મનિષ્ઠ માનવી આ પ્રથામય કોલાહલથી દારાય ખરા?
ઈશ્વર પ્રતિ કઈને આ રીતે દેરવા કરતાં, માનવીય શ્રાદ્ધાગુણથી માનવી માનવી તરફ દોરાય એવું આચરણ મંદિરોના કાલાહલ કરતાં વધુ શ્રેષ્ઠ અને ોય છે ...માનવી માનવી વચ્ચેનું અંતર એ આ યુગનું મેટામાં મેટું અસત્ય છે!
પરાક્ષ કે પ્રત્યક્ષ દૈવી શકિતનું અસ્તિત્વ મેળવવું કઠિન છે, પણ એ એને સહેલું લાગે છે, જેને એ મેળવવું છે!
માણસ અને ઈશ્વર વચ્ચે સત્યનું સાન્નિધ્ય હાય તા, એ બે વચ્ચે તણખલા જેટલું પણ અંતર નથી : ને બંને વચ્ચે સત્ય નથી તે, વચ્ચે એક અગમ્ય કાળ પથરાયેલેા પડયા છે!
જ્યાં સુધી માનવીયતાના સ્વીકાર થતા નથી - સમજતા નથી ત્યાં સુધી સત્ય સાથેને કોઈ સંબંધ અસ્તિત્વમાં આવતા નથી. સત્ય અને ઈશ્વરમાં ભેદ જેવું કાંઈ નથી,
જ્યારે ઈશ્વરના અસ્તિત્વ વિશે પ્રશ્ન કરવામાં આવ્યો છે ત્યારે જવાબ મળે છે કે “ધરતી પર સત્ય' છે એ ઈશ્વર છે: ઈશ્વર એ સત્ય છે.”
આ વાત. સદીઓથી કહેવાય છે : પરાપૂર્વથી આ વાત ચાલી આવે છે. પર પરાથી ચાલી આવતી વાતમાં સત્ય હોવું જોઈએ - કારણ કે આત્મલક્ષી જીવાએ જ આ વાતના સ્વીકાર કર્યો છે.
અને એટલા માટે જ ‘સત્ય’ ઈશ્વર જેટલું અગમ્ય અને દુર્લભ છે.
તા. ૧૬–૧–૭૫
જીવનના અસહ્ય સંત્રાસ - વ્યથા અને વેદના, ભય અને ક'પથી જીવવા કરતાં સત્ય જેવા મૃત્યુ સાથે સ્વેચ્છાએ મળી જવું એને જો પાપ કહેવાતું હોય તે, જીવનની આગમાં દાઝ્યા કરી, પળે પળ આક્રંદ કરી, મન, દેહ અને આત્મદુ:ખ સહ્યા કરવું એ શું પુણ્ય છે? આમાં સત્ય શું છે? એવું કોઈ મને પૂછે તે, હું કહું કે મૃત્યુ એ ોષ્ઠ ઉપાય છે: પરંતુ મૃત્યુ મેળવવું અને આવવું એના વિશેના ભેદ એ સત્ય અને અસત્યને સમજવા બરાબર છે.
બ્રહ્મમાં એકાકાર બની જવું એ મૃત્યુ નથી, જીવન છે: આ દેહના આકાર બદલવા એ મૃત્યુ ભલે કહેવાતું હોય પણ વાસ્તવમાં જીવનના પરિવર્તનની પરંપરાનું એ એક સત્ય છે! આ સત્ય સ્વીકારીએ તો કાઈ કાળે પાપ નહીં, પુણ્ય જ છે.
ધરતી, આકાશ અને સાગર ઘણાં વિશાળ છે ” એના કયા ખૂણામાં સત્ય છે એવા નિરર્થક મતમતાંતરમાં સમય ગાળા નહીં, સત્ય ત્યાં છે જ્યાં તમે એને સ્વીકાર છે.
મૂરઝાઈ ગયેલા ફૂલમાં, કરચલીઓ પડી ગયેલાં કોઈ વૃદ્ધના ચહેરામાં, ઉગતા ફૂલની મહેકમાં કે પર્વતની ટોચમાં કે નદીના વહેતા નીરમાં કે પછી ધૂઘવતા સાગરમાં ય સત્ય મળે છે: આવા ખાટાં ભ્રમ ઊભા કરવાની જરૂર નથી: અનિવાર્યપણે સમજવું હોય તા, એટલું જ સમજી જાવ કે આપણા શ્વાસમાં જ સત્ય છે.
જડ, ચેતન અને સ્થિતિસ્થાપક - પ્રત્યેક જગ્યાએ સત્ય છે એ સર્વવિદિત છે - પરંતુ જો સત્યને જોવું હશે તેમ! જો જોવું હોય તા, બધે સત્ય છે –
કોઈ મહાપ્રપાતમાં જીવન ફૂલની જેમ તરે છે અને મખમલની શૈયા પર એવા જ જીવન મૃત્યુને મળે છે:
મહાકાળ જેવા સાગર, કયારેક જીવન બની શકે છે અને ખળખળ વહેતા નાના ઝરણાનું એક બુંદ મૃત્યુશય્યા બની જાય છે.
ભડભડતી આગમાં ફ્લની કોમળતા ચિરંજીવ હાય છે, ચાંદનીની શીતળતા ભયંકર આગ બની શકે છે!
પહાડની ટોચ પરથી પડી જતાં જીવનને પ્રકૃતિની ખેાળાધરી ઝીલી લ્યે છે અને ધરતીને નાના એવા ખાડો મૃત્યુનું કારણ બની શકે છે!
શું આ બધી ગમ્યતા આપણને સત્ય તરફ દોરવા પ્રેરણારૂપ નથી? .
ઘણી વખત આપણે આપણામાં હાતા નથી - અને આપણામાંની ગહનતામાં કોઈ અગમ્યતાનેઆભાસ થાય છે, ત્યારે કશુંક હશે એને સ્વીકાર કરવા એ સત્ય તરફ દેારાવાના એક અનંત માર્ગ ખુલા કરે છે!
હું મારામાં હું જ છું- એવું જ્ઞાન જેણે જાળવ્યું છે, એનું અસ્તિત્વ એમનામાંથી મટી ગયું છે: એ એ નથી રહેતું... આવું વિચારનાર, પોતે પેાતાને માટે ભયરૂપ બની જાય છે!
અને હવે પૂર્વ દિશા તરફ વળીએ:
સૂર્ય એ સત્યનું સાક્ષાત સ્મારક છે. આપણે એને જોઈ શકીએ છીએ, સ્પર્શી શકીએ છીએ છતાં એના અસ્તિત્વને બાંધી શકતાં નથી - સત્ય પણ આવું જ છે ...
ગુણવંત ભટ્ટ