Prabuddha Jivan 1975 Year 36 Ank 17 to 24

SR No.: 525960
Original Sutra Author: N/A
Author: Chimanlal Chakubhai Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1975
Total Pages: 86
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 8 MB

Page 19

તા. ૧૬-૧-૭૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
ગીત અનેાખુ એક ગાવુ
[ગત પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં પ્રા. હરિભાઈ કોઠારીએ ‘ગીત અનેખું એક ગાણું છે' એ વિશે આપેલા પ્રવચનને સારભાગ અહીં આપવામાં આવ્યો છે.]
**
સૂતેલા સમાજને ઉઠાડે તેનું નામ જ ગીત. માનવ પ્રવૃત્તિને જગાડનારું, નવજીવનને જગાડનારું હોય તેવું આ ગીત. એ પુરુષાર્થને પ્રેરે એવું ગીત હાવું જોઈએ. આ એક અનેખું ગીત છે.
આજને માણસ અઘારીની પેઠે સૂતે છે છતાં જાગતા હોવાન ડાળ કરે છે. આવા આભાસ ખડા થાય છે. એક પ્રકારનું વાતાવરણ બગડતું જાય છે, કલુષિત થતું જાય છે. સંબંધા કથળતા જાય છે. કંઈક કરવું છે કે, કંઈક પણ કરવું પડશે એમ કહેવાથી કશું થતું નથી. થવાનું નથી. મારે કંઈક કરવું જોઈએ. એવી ભાવના સાથે કાર્ય કરવાનું છે. આ માટે આ ગીતે પ્રેરણાપાન કરાવવાનુંછે.
સાહિત્ય માનવીના દિલ સુધી પહોંચવું જોઈએ. આ ઝડપના યુગમાં (age of speed) ગતિ જરૂર છે. પણ તે પગની છે. દિલની નથી. એમાં પ્રવાસ જરૂર થાય છે. પણ એથી યાત્રા થતી નથી. માનવી સ્વાર્થને છોડીને અનંત તરફ જતા નથી. એ જડ બનતા જાય છે. ભાગના રંગ સિવાય કોઈ રંગ જોવાય નહીં, સ્વાર્થની ગંધ સિવાય કોઈ ગંધ લેવાય નહીં એવા ખ્યાલે જા થતાં ય છે.
આજ સારું અને આ જ ખરાબ એવા પ્રમેય છે. એ સિવાય કશું જોવાતું નથી. વિસરાતું નથી. ભ્રાંત થયા છીએ, દિશાશૂન્ય થઈ ગયા છીએ.
જડ થતા જાય આજે આપણે
આજે સજ્જનતા કોઈને જોઈતી નથી એવું આજે સમાજમાં જોવા મળે છે. માણસ વધુ ને વધુ દંભી થઈ ગયા છે. અને એ જ ણે. સંસ્કારિતા છે એવું સમજાય છે. પ્રત્યેકને સારું દેખાવું છે પણ સારા થવું નથી. કારણ કે એમાં મહેનત કરવી પડતી નથી. બધું Make upથી થાય છે એમાં જીવનની તપશ્ચર્યાને કોઈ એપ નથી.
વાણીને અંદરથી આવવાની તક મળવી જોઈએ. વાણી અને પાણી વચ્ચે સંબંધ છે. પાણી પોતાની સપાટી જાળવી રાખે છે. વાણીનું એવું છે જેટલી વિચારમાં ગહનતા, ગંભીરાઈ હશે એટલી વાણીમાં સરળતા આવે છે. અધરું કહી દેવું બહુ સહેલું છે, જીવનમાં આવું લાવવા માટે સાહિત્યની પૂજા થવી જોઈએ. આવા સાહિત્યકાર ભગવાનને પૂજારી છે આવા સાહિત્યમાંથી ઈશ્વરાભિમુખ થઈ શકાય છે એનાથી માનવી ભૃગૃત થશે અને એ સૂતેલા માનવીને જગાડશે.
માણસ લાચાર ન રહે,એના જીવનમાંથી લાચારી જવી જોઈએ, એ પોતાની અસ્મિતા ખાઈ બેઠા છે ભાગની અપેક્ષા રાખીને આપણે નિસ્તે જ થઈ જવાના કેમકે ભાગમાં પરાધીનતા છે. ભાગમાં જેટલા લીન થશે એટલા વધુ ને વધુ પરાધીન થવાશે તેથી માનવીમાં રહેલી 'આંતરશકિત જગાવવી જોઈશે. ગીતકાર રડે નહીં તે। એનું કાવ્ય ગીત બની ય છે
વાલ્મિકી રડયા હતા પણ એમાં દલિત દિલ રડતું હતું. શાકમાં શ્લોક પેદા થયા હતા. અર્જુન રડયા અને આપણને ગીતા સાંપડી પણ આવા રૂદન સ્વાર્થી, દંભી હોતા નથી. એમાંથી ચિંતનસાહિત્ય સાંપડે છે એમાંથી જીવનને વિધાયક અભિગમ સાંપડે છે. કવિ પાતાની વેદનાઓને અંદર સંતાડી અને બીજાને પ્રસન્નતા આપે છે. સમાજને રડતું ગીત ખપતું નથી. ગીતમાં પ્રસન્ન ગીતતત્ત્વ હાવું જોઈએ. ભાગવાદી જીવન ભાવ-જીવનને મહિમા સમજે એવું ગીતમાં હાવું જોઈએ.
માનવી પાસે ચેતના, જાગૃતિ હોવી જોઈએ. એમાં જડતા ન હાવી જોઈએ. આપણાં શાનમાં પણ આજે તા આવી ગઈ છે. આપણાં પ્રત્યેક કામમાં ઊંડાણના ભાવ છે. સમજદારી આજે જોઈએ છે. લશ્કરની શિસ્ત અને મંદિરના ભાવને મિશ્રિત
૧૮૧
કરીને સમાજમાં લાવીએ તે ખૂબ સારું થશે, પરંતુ એમાં સમજદારી જોઈએ, જડતા નહીં.
ઘરનું નામ એટલે થોડી ઘણી વ્યવસ્થા. એ ઘર છે. દુકાન નથી. દુકાનમાં વ્યવસ્થા હોવી જરૂરી છે. રાજ રાજની વ્યવસ્થાથી માનવીને કંટાળે આવે છે એથી સ્તે શાંતિ મેળવવા એ ઘરે જાય છે, ક્ષેાભ ખંખેરવા ઘરે જાય છે.
કેટલાક કહે છે કે ઘર તો વ્યવસ્થાની શભા છે. ગાવું નથી. જો એવું હોય તે ઘરમાં જતા આવી જાય. તા આવે તે સ્વભાવિકપણે સામે વિરોધ આવવાના, તા લશ્કરની શિસ્ત જરૂર લાવીએ, પણ એમાં ભાવના સાથે સમજદારી લાવવી જોઈશે. આવું થાય તે પરિણામે સ્વીકૃતિ આવે છે.
મંદિરના ભાવ સાથે એક પ્રકારનું વેવલાપણ છે એને ખંખેરી કાઢવું જોઈએ. આ વેવલાપણાને પરિણામે અનેક મુશ્કેલીઓ સર્જાય છે તે। આ બન્નેનું સમજદારીપૂર્વકનું મિશ્રાણ થાય, અને એ સમાજમાં લવાય તે! એથી સમજદારીની શિસ્ત લાવી શકયાને સંતાપ થાય એમ છે.
જડત્વમાં ચેતના જાગે એનું નામ ગીત. ગમે તે લખવું એ વાણીને વિલાસ છે. જાત જાતના વિષય લઈને લખી શકાય પણ એ શબ્દાર્ડ બર છે. શબ્દો પર પ્રભુત્વ હોય તે આમ તેમ ફેરવીને ગાંઠવી લખી શકાય પણ એ ગીત નથી.
જીવનમાં ભાવ ત્યારે જ પ્રગટે જ્યારે જીવનમાં ઊંડાણ પ્રગટે છે. પણ આજે આ દેખાતું નથી. આપણે આ ખાયું છે. વ્યવહારમાં આજે માણસ અતિકુશળ થયા છે. વ્યવહાર આચરે છે. વાણીમાં ય ઊંડાણ દેખાતું નથી અને ચાપાસ પછી દંભ દેખાય છે.
It is man that matters, not materials. વસ્તુનું નહીં, પણ માનવીનું મહત્ત્વ છે. ગ્રંથામાં ઘણું છે. પણ એમાંથી માણસમાં કેટલું આવ્યું? માણસમાં પણ કંઈક હોવું જોઈએ. ગ્રંથનો અભ્યાસ થવા જોઈએ. જે માણસ ઊંડાણ ખાઈ બેઠો છે. ઉપનિષદામાં કહે છે તેમ આંખની આંખથી જોવું જોઈએ, કાનના કાનથી સાંભળવું જોઈએ, નાકના નાકથી સુઘવું જોઈએ. જ્યાં મન હ્રાય ત્યાં માનવી હોય છે. જ્યાં તેનું માત્ર શરીર હાય છે ત્યાં નહીં. સાંભળવું એય કળા છે. વિશ્વ ખાવાઈ ગયું છે. અને તે સાંભળવામાં લીન થઈ જાય એટલે તે એને શ્રાવણ કહે છે.
માણસ સંયમી થવા જોઈએ. એના પર કોઈક પ્રકારના Checks હાવા જોઈએ. પણ એને એના ફુરસદના સમયે સાચી રીતે સમજી શકાય છે. કારણ કે, એની કુદરની વાતે ત્યા૨ે જણવા મળે છે. પ્રત્યેક ઠેકાણે ! જોઈએ છીએ. કામ પણ મન દઈને કરીએ તે એ રમત બની જાય છે. અધુરું - અધૂરું કરીએ તે। એ કામ જ રહે છે. પછી એમાં કાંટાળા આવી જાય તે એમાં પછી મા રહેતી નથી.
લોકોની કાર્યનિષ્ઠાઆજે ઓછી થઈ છે. એથી તા આજે રાષ્ટ્રનીચે જતું થયું છે. જેટલું મહેનતાણુ લઈએ એથી ઓછું થાય જ કેમ? આવી નિષ્ઠા, પ્રામાણિકતા હાવી જોઈએ. આવી કાર્યનિષ્ઠા આવે તા રાષ્ટ્ર ખરેખર ઊંચે જાય. જાપાનમાંનાઆના અનેક પ્રસંગે સાંભળવા વાંચવા મળ્યા જ છે .
આત્મ નિરીક્ષણ પ્રેરતું ન હોય તે તે ગીત નકામું છે. એમાં શૌર્ય, પ્રેરણા પ્રગટ થવા જોઈએ. જીવનમાં બધી વાત સાથે રાખીને જીવવું જોઈએ, નહીં તે! સમાજ પાંગળેા થઈ જાય. બધાં અંગાને જીવનમાં સ્થાન છે. પણ, હા, એમાં વિવેક હાઈ શકે છે.નહીં તે પછી અન્યાય થઈ જાય છે. તેથી જ બધા ભાવોથી સભર એવું ગીત હાવું જોઈએ કે જેથી જીવન ભાવમય બને અને આપણે જાગૃત બનીએ.
પ્રા. હરિભાઈ કોઠારી