Prabuddha Jivan 1975 Year 36 Ank 17 to 24

SR No.: 525960
Original Sutra Author: N/A
Author: Chimanlal Chakubhai Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1975
Total Pages: 86
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 8 MB

Page 12

૧૭૪
પ્રશુદ્ધ જીવન
આત્મચિંતન, સાધના કરીશું. આવું જો તમે કરશેા તે નરદેહ માટૅ ઘણું સારું થશે. આ મારા વિચાર છે.”
આમાંથી બે ગહન પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થાય છે.
એક, સંસારની સમસ્યાઓના ઉકેલ અને આત્મસાક્ષાત્કાર બન્ને સાથે શકય છે કે એક ને પામવા બીજાને છેાડવું પડે? બીજું, અન્યાય અને અનિષ્ટ હોય તેને સહન કરવાં, કે તેના પ્રતિકાર કરવા, રણ છેાડી દેવું કે રણમાં રહી લડવું? તેમ કરતા આત્મસાક્ષાત્કાર શકય છે કે સંસારમાં ડૂબી જવાય છે?
આ ગહન પ્રશ્નની ચર્ચા કરવાના અહીંઅવકાશ નથી.વિનાબાજીએ અનેક વખત કહ્યું છે કે તેઓ સત્યાગ્રહી કરતાં સત્યગ્રાહી છે. સંઘર્ષ કરતાં સમન્વયને આવકારે છે. તેડવા કરતાં જોડવાનું પસંદ કરે છે. ભગવાન મહાવીર અને સંત પુરુષાની સેટે ભાગે આ ભૂમિકા રહી છે. મહાવીરના અનેકાન્તવાદ, અહિંસા, સંયમ આ ભૂમિકા છે.ક્રાઈસ્ટની લગભગ । ભૂમિકા છે. Resist not evil એક ગાલે તમાચા મારે તે બીજો ધરજે. કોટ લઈ જાય તે! ખમીસ પણ આપી દેજે, સંસારની સમસ્યાઓનું રણ છેાડી દેવું? અનાસકત કર્મયોગની ભૂમિકા રણ છેાડવાની નથી. ગાંધી ને વિનાબા બન્ને ગીતાભકત છે, બન્નેએ ગીતામાંથી પ્રેરણા મેળવી છે. અનાસકત કર્મયોગ શાન અને સંન્યાસને સમન્વય છે. અનાસકત કર્મયોગ શકય છે? સંસારની સમસ્યાઓના ઉકેલમાં પડેલ ખરેખર અનાસકત થઈ શકે? તેમ કરતાં રાગ, દ્વેષ અને કષાયમુકત થઈ શકાય? ગાંધીએ એ. પ્રયોગ કરવા પ્રયત્ન કર્યો. પારમાર્થિક કાર્યો અને આત્મસાક્ષાત્કાર સહયાગી છે કે વિરોધી છે? ગાંધીજી સાધનશુદ્ધિના આગ્રહ રાખતા, સાધ્ય કરતાં પણ સાધનશુદ્ધિને વધારે મહત્ત્વ આપતા. ણપણે પણ સાધનશુદ્ધિ પ્રત્યે દુર્લક્ષ અને ગમે તે રીતે પરિણામ પ્રાપ્ત કરવા ઉપર લા ચાંટે.
હું એમ માનું છું કે દરેકની ભૂમિકા જુદી હોય છે. કારણકે દરેકની પ્રકૃતિ જુદી છે. અંતરજાગૃતિ હાય તા ઠોકર ખાતાં પણ ઉન્માર્ગે ન જાય. ક્રમિક વિકાસ માટે સદા અન્તરમુખ રહી,આત્મનિરીક્ષણ કરતાં રહેવું. અંતે એવી ભૂમિકા ઉપર કદાચ પહોંચાય કે જ્યારે બધી ઉપાધિ તજી દેવાની વૃત્તિ થાય. વિનોબાજી કદાચ એ ભૂમિકાએ પહોંચ્યા છે. તેમની ભૂમિકા હંમેશા આધ્યાત્મિક રહી છે.
ભૂદાન - ગ્રામદાન અને બીજા રચનાત્મક કાર્યો ભૂામકા ઉપર કર્યા છે. સર્વ સેવા રાંઘને આ ભૂમિકા ઉપર રચ્યા છે. જયપ્રકાશ તેમાં જોડાયા ત્યારે તેમને આ ભૂમિકા સ્વીકાર્ય છે એમ માની લીધું. જ્યપ્રકાશ રાજકારણના જીવ છે. પોતે બીજો માર્ગ લીધા, અથવા પેાતાના મૂળ માર્ગે આવ્યા, તે સાથે સર્વ સેવા સંઘના અન્ય આગેવાના પણ ખે’ચાયા.
પારમાર્થિક કાર્ય અને આત્મસાક્ષાત્કાર વચ્ચે વિરેધ ન થાય, જો પૂરી તકેદારી અને વિવેક જળવાય તે. દેખીતી રીતે પારમાર્થિક હોય એવા કાર્યમાં પણ જો રાગદ્વેષ રહે અથવા વધે તે તે સાચું પારમાર્થિક કાર્ય નથી,રાજકારણમાં આવું વિશેષ બને છે. શુદ્ધ સેવાના કાર્યોમાં એટલું વિઘ્ન ન આવે. એવા કાર્યોમાં પણ મમતા અને મેાહ બંધાય તે આધ્યાત્મિક પ્રગતિને રુંધે. દેખીતી રીતે પરિગ્રહી રહે અને સત્તાસ્થાનની ઈચ્છા ન કરે તેથી જ માત્ર રાગદ્વેષથી મુકત થવાનું નથી. લંગાટીમાં પણ માયા ભરાય છે.
વિનોબાના મૌનથી ઘણા વિચારો આવે છે. તેને વિવાદના વિષય બનાવવા કરતાં કાંઈક ચિન્તન થાય તે સારું છે. ચીમનલાલ ચકુભાઈ
૧૦–૧–૭૫..
તા. ૧૬-૧૭૫
શ્રી લલિતનારાયણ મિશ્રનું મૃત્યુ
શ્રી મિશ્રાનું મૃત્યુ જે કરુણ સંજોગામાં થયું તે આઘાતજનક છે. શ્રાી. મિશ્રા ઘણાં વિવાદાસ્પદ વ્યકિત હતા. પાર્લામેન્ટની છેલ્લી બેઠકમાં તેમની સામે વંટોળ જાગ્યા હતા. તેથી તેમના મૃત્યુના પ્રત્યાઘાતો પણ વ્યાપક અને ઘેરા પડ્યા છે. આ મૃત્યુ સંબંધે આક્ષેપ અને પ્રતિ આક્ષેપાની ઝડી વરસે છે. તેમાં એમ લાગે કે આપણે બધી સાનબૂઝ ગુમાવી બેઠા છીએ, તે અંગે થતાં બધા નિવેદને રાજકીય હેતુથી થાય છે એમ લાગે, જાણે કોઈને સત્ય જાણવાની પડી નથી. ઈન્દિરા ગાંધી, કોંગ્રેસ પ્રમુખ, શાસક પક્ષના અન્ય આગેવાના, ડાંગ અને સામ્યવાદી બધા, દાયના ટોપલા જયપ્રકાશના આંદોલન ઉપર ઢોળે છે. જયપ્રકાશ, જનસંઘના આગેવાના, શાસક પક્ષના વિરોધીઓ દોષનો ટોપલા ઈન્દિરા ગાંધી ઉપર ઢોળે છે. પરસ્પરના આક્ષેપેામાં વિવેક અને મર્યાદા કોઈ પક્ષે રહ્યાં નથી. No holds are barred આ આક્ષેપા આધાર વિનાના છે અને પૂર્વગ્રહાનું પરિણામ છે અથવા પરિસ્થિતિને રાજકીય લાભ ઉઠાવવાના હેતુથી એકબીજા પ્રત્યે થાય છે.
દુર્ભાગ્યે દેશના વાતાવરણમાં એટલી બધી ઉત્તેજના ભરી છે કે ગમે તેને વિશે ગમે તેવું માનવા આપણે તૈયાર થઈ ગયા છીયે.
ઈન્દિરા ગાંધી પણ આ પરિસ્થિતિ માટે કેટલેક અંશે જવાબદાર છે. એમણે ઉશ્કેરાટભર્યું જે પ્રવચન કર્યું, તેમનું પેાતાનું ખૂન થવાનું છે એમ કહી જયપ્રકાશના આંદોલનને સર્વથા નીચી ક્ષાએ મૂકવાના પ્રયત્ન કર્યો તેમાં વડા પ્રધાન તરીકે તેમની શાભા નથી. જયપ્રકાશનું નિવેદન, મિશ્ર અમારું નિશાન ન હતા— આ ગેરસમજણ ઊભી કરવામાં કારણભૂત બન્યું છે. હું સમજું છું ત્યાં સુધી જયપ્રકાશના આશય એ હતા કે મિશ્રા સામે એમની એવી કોઈ ફરિયાદ ન હતી કે તેનું ખૂન કરવાનો વિચાર પણ થાય. તેમની કહેવાની મતલબ એમ ન હતી કે તેમનું નિશાન -ખૂન માટૅઈન્દિરા ગાંધી છે, ઈન્દિરા ગાંધી જરૂર એમનું નિશાન છે-આ લડત ઈન્દિરા ગાંધી સામે છે. તેમને સત્તા ઉપરથી હટાવવા માટે છે, પણ તેમાં હિંસાની કોઈ કલ્પના નથી. દુર્ભાગ્યે કોંગ્રેસ પ્રમુખ બરુઆએ સીધી રીતે અને ઈન્દિરા ગાંધીએ આડકતરી રીતે, જયપ્રકાશના આ નિવેદનને અનર્થ કર્યો.
ઈન્દિરા ગાંધીએ એટલું ઉશ્કેરાટભર્યું ભાષણ કર્યું તેનું એક કારણ એમ લાગે છે કે મિશ્રાના ખૂનનો લાભ લઈ જયપ્રકાશના આંદોલનને દાબી દેવા સખત પગલાં લેવા અને તેના બચાવ તરીકે પેાતાનું ખૂન થવાનું છે એવું બહાનું આપી, તે માટે ભૂમિકા તૈયાર કરવી. ઈન્દિરા ગાંધી આવું કાંઈ પણ કરશે ! માટી ભૂલ ખાશે. દમનથી આંદોલન દબાવાને બદલે તેને જોર મળે છે. ઈતિહાસ તેની
સાક્ષી પૂરે છે, પણ સત્તાવાળાઓ બધા આંધળા હોય છે.
મિશ્રાના ખૂનને આવા કોઈ રાજકીય એપ ચડાવવાની જરૂર નથી. વધારે સંભવ એ લાગે છે કે ઉશ્કેરાયેલા કોઈ રેલવે કર્મચારીઆનું આ કૃત્ય હોય. રેલવે હડતાળને ભારે હાથે દાબી દીધી એટલું જ નહિ પણ ત્યાર પછી જે ઉદારતાથી કાર્ય લેવું જોઈતું હતું તે ન લીધું અને તેને બદલે વધારે દમનકારી પગલાં લીધાં. જેને પરિણામે સંખ્યાબંધ રેલવે કર્મચારીઓ બેહાલ બન્યા. રેલવે મંત્રી તરીકે મિશ્રાની તેમાં જવાબદારી હતી તેથી ઉશ્કેરાયેલ કેટલીક વ્યકિતઓએ આ પગલું લીધું હોય તેમ માનવાને વધારે કારણ છે. મિશ્રા કોઈ એવી મહાન વ્યકિત ન હતા કે જેમના ખૂનથી રાજકીય ક્રાંતિ કે પલટો થઈ જાય. આ ખૂનને વધારેપડતું રાજકીય મહત્ત્વ આપી પ્રજાને ભરમાવવાની જરૂર નથી. રાજકીય ખૂનેની કોઈ પરંપરા શરૂ થઈ જશે એવું માની લેવાની જરૂર નથી. દેશના વાતાવરણમાં અને પ્રજામાનસમાં હિંસા અને ઉત્તેજનાના બીજ જે વાવે છે તે પ્રજાની કુસેવા કરે છે અને તેનું પરિણામ સાએ ભાગવવું પડશે. ઈન્દિરા