Prabuddha Jivan 1970 Year 31 Ank 17 to 24 and Year 32 Ank 01 to 16

SR No.: 525955
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1970
Total Pages: 282
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 36 MB

Page 259

તા. ૧૯-૧૧-૧૯૭૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૬૫
-
એક અનિવાર્ય સદ્ગુણ
-
(શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંધ તરફથી ભારતીય વિદ્યાભવનમાં પડતી નહોતી. હરિપંડિત બાલતા ને પિતા એકનાથ નીચે બેસી યોજવામાં આવેલી પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં તા. ૧-૯-૭૦ મંગળ- સાંભળતાં. આખરે વખત વીતતાં કુદરતે ન્યાય તોળ્યો. હરિપંડિતને વારે “A Most Necessary virtue” એ વિષય પર રેવન્ડ ફાધર પિતાના ઘમંડનું ભાન થયું અને પિતાના ચારિત્ર્યની શ્રેષ્ઠતા સમજાઈ. લેસરે આપેલ અંગ્રેજી પ્રવચનને ગુજરાતી અનુવાદ.) . સાદા એવા આ દષ્ટાંતને સાર ઘણે મહાન છે. વિદ્યા સદા વિનયથી
ઈશ્વર સાથે સંબંધ સ્થાપિત કરવામાં Humility-વિનમ્રતાનું જ શોભે છે. વિદ્રતા સાથે વિનમ્રતા હોવી એ તે વિરલ સંગમ છે. કેટલું મહત્ત્વ છે તે મારા આજના પ્રવચનો સાર છે. ઇશ્વર પ્રભુની ખેજ અર્થે સુખસત્તાને ત્યાગ કરી સાધુજીવન સ્વીકારએટલે આ જગતનું આદિ તત્ત્વ, એક સર્વશકિતમાન શકિત, નાર દક્ષિણભારતના મદુરાઇ રાજ્યના વડાપ્રધાન માણિકર વચછહાર જે આપણા અસ્તિત્વનું મૂળ છે તેમ જ સર્વ ધર્મોને સાર છે. તિવાચકમ માં લખે છે: “મલિન એવા આ દેહમાં આત્મતત્ત્વ . “કામ નહિ આવે, કામ નહિ આવે
સિવાય કશે જ સાર નથી. તેને સમર્પિત થઇ રહી આ જીવનને - પ્રભુબિન તેરે કામ નહિ આવે.”
ધન્ય કરું એટલું જ હું ચાહું છું.” આજના મંગળ પ્રભાતે મારે જે બોલવાનું છે તેને આરંભ 1. શીખ ધર્મગુરુ નાનક પણ પ્રભુસ્મરણથી મનની મલીનતાને હું આપણી ભકત કવયિત્રી મીરાંના આ ભજનથી કરું છું. “આપણી” ધોવાનો આદેશ આપે છે. દરેક સંપ્રદાયના સાધુસંતે આ વાત કહે
છે પરંતુ મને કેટલું બધું ચંચળ છે? બહુરૂપીને વેશ ભજવતા હું એટલા માટે કહું છું કે અહીં એકત્રિત થયેલા મેટા ભાગના
મનને શીતાર કબીરે તેની અનેખી શૈલીમાં આપ્યો છે: “કામનાને શ્રોતાઓ મૂળ ગુજરાતના વતની છે અને હું રાજસ્થાનમાંથી
ત્યાગ કરવા જાઉં છું ત્યાં તે ક્રોધને ડોકિયું કરતે ભાળું છું. આવું છું. મીરાંની ઉજજવલ કારકિર્દીનો આરંભ રાજસ્થાનમાં થયો ક્રોધને પકડું ન પકડું ત્યાં તો લોભ સળવળ કરતા દેખા હતું, અને અંતિમ દિવસે તેણે ગુજરાતમાં ગાળ્યા હતા એ
દે છે. લેભની પાછળ પડવા ગયો ત્યાં વળી બીજી આફત આવીને
ખડી થઇ ગઇ. હઠિલી, અહંતા કઇ રીતે માને હિસાબે આપણે મીરાંને ‘આપણી’ કહી શકીએ છીએ. વળી તેનાં
ત્યારે ને! મનના
આ મસ્તાન ઘેડાને માંડ જરા કાબુમાં લાવી રાહતનો દમ ખેંચવા ભજને રાજસ્થાની અને ગુજરાતી બંને ભાષામાં હોઇ આપણે
જાઉં છું તે વળી પેલું તોફાની ટોળુ આવીને ઊભું રહે છે. અરે તેના પર દાવ વધુ પુષ્ટ બને છે. ' ' ''
ભાઇ ! આ માર્ગ ખેડવાનું તે શૂરાનું કામ છે. કાચાપોચાનું અહીં મીરાંને ભલે આપણે આપણી’ ગણીએ પરંતુ જ્યાં સુધી
ગજું નથી.” તેના ઉપદેશને સમજી આપણા જીવનનું ઘડતર આપણે નહિ કરીએ ગૌતમબુદ્ધ કહે છે, “જે નિષ્પાપ અને નિર્દોષ હોવા છતાં ત્યાંસુધી તેની પ્રત્યેને આપણો પ્રેમ કે દાવ અવિનાની વસ્તુ અપમાન અને ધૃણાને શાન્તિથી સહન કરી શકે છે; સૂપડામાંથી બની જાય છે.
સરી પડતા રાઇના દાણાની જેમ જેના કામ, ક્રોધ અને મદ-મેહ “કામ નહિ આવે” મીરાં કહે છે કે ઇશ્વરની સહાય વિના
સરી ગયા છે તે મહાન છે, પવિત્ર છે.” આખરે તમારે ચાલવાનું જ નથી. બીજી રીતે જોઇએ તે આ ઉકિત - જેના ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં લખ્યું છે, “કોઈ પણ સંજોગોમાં આપણી ઉચ્ચ પ્રગતિ માટે અનિવાર્ય ગણાતાં ‘વિનમ્રતા” (વિનય, ધીર ગંભીર પુર પે આકળા થવું ન જોઇએ. જે કંઇ મળે તેનાથી નિરહંભાવ) ના સદ્ગુણને નિર્દેશ કરે છે. ' '
જે સંતેષ માને છે, માનઅપમાન, નિંદા અને પ્રશંસાથી જે પર દરેક સાચા સંતમાં આપણે નમ્રતાને ગુણ જોઇએ છીએ. છે તે સાચે સાધુ છે.” * ગદ્ગદ્ સ્વરે સન્ત તુકારામ પ્રભુને વિનવે છે: “પ્રભુ! તારે
તત્ત્વાર્થ સૂત્રમાં પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે સાધુપુરુષે જે દ્વારે રાંક ભિક્ષુક બનીને આવેલે હું કેવળ તારો પ્રેમ યાર છું.
ગુણો કેળવવાના છે તેમાં અહંતાને ત્યાગ એ અગત્યને ગુણ છે. તારી મહેર એ જ એક એવી વસ્તુ છે જે મને હરેક રીતની બુરાઈ- , અહંતાને અળગી કરી કેવળ પ્રભુમય બની રહેવાની દાદુ માંથી છોડાવી શકશે.”
દયાલની તીવ્ર ઝંખના જોઇએ. “હું તો ભૂલે કર્યા જ કરું છું, છતાં મહારાષ્ટ્રના બીજા સંત એકનાથ પણ એટલા સરળ હતા પણ તું મને ક્ષમા કરી અપનાવી લે! આખરે તે હું તારો બાળક કે પાતે વિદ્રાન હોવા છતાં અભણ કે તેમની વાણીને બરાબર છે, એટલે રક્ષણ પણ તારે જ કરવાનું છે.” સમજી શકે એ માટે તેઓ સંસ્કૃતને બદલે લોકભાષા મરાઠીમાં
પાદરી થઇને આજે હિન્દુ સંતમહાત્માઓને હું માનભેર
ઉલ્લેખ કરું છું એ માટે કદાચ કોઇને નવાઇ લાગે એ સ્વાભાઉપદેશ આપતા. પરંતુ એકનાથના પુત્ર હરિપંડિતને પોતાની
વિક છે. એક સમય એવો હતો જ્યારે ખ્રિસ્તી ધર્મપ્રચારકો અન્ય વિદ્વતા ભારે ઘમંડ હતું. તેમના વાણીચાતુર્યથી પ્રભાવિત બનેલ સંપ્રદાયના સાધુસંતે વિશે ઉદાસીન હતા. પરંતુ એ સમય હવે બુદ્ધિશાળી વર્ગ તેમની વિદ્વતાની ભારે ભાર પ્રશંસા કરત. એકનાથ રહ્યો નથી. અત્યારે તે આપણે પરસ્પર નજીક આવી સહકારની તે સાચા જ્ઞાની પુરુષ હોવાથી પ્રશંસા કે નિંદા તેમને સ્પર્શે તેમ
દઢ કડીથી બંધાઇ એક બની રહીએ તેમાં જ માનવજાતિનું હિત
રહેલું છે. એક યાત્રિકની ભાવનાથી આ પુણ્યભૂમિની મુલાકાતે નહોતું, પરંતુ હરિપંડિતને ગર્વ દિવસે દિવસે વધવા લાગ્યો અને
૧૯૬૪ માં પિપ પલ જ્યારે મુંબઇ આવેલા ત્યારે તેમણે આ વધુ કીર્તિ મેળવવા પિતાના કુટુંબ સાથે તેઓ કાશી ગયા જ્યાં, દેશની આધ્યાત્મિકતાને સમજવા અમને ખાસ સૂચન કરેલું. તેમણે પુષ્કળ ધન પણ પ્રાપ્ત કર્યું.
વિનમ્રતા કે નિરહંભાવ એટલે આપણે પોતે ખરેખર જે એકનાથે પિતાના વતનમાં રહીને જ ઉપદેશ આપવાનું કામ
છીએ તેનું તટસ્થ અને નિષ્ઠાપૂર્વકનું દર્શન - સ્વદર્શન કે સ્વપરિચય. જારી રાખ્યું; પરંતુ ઊંડા અંતરમાં પુત્રના આવા પગલાં માટે રંજ તુકારામ કહે છે, “હું જે કંઈ છું કે મારી પાસે જે કંઇ છે તે હેવાથી એક દિવસ તે પુત્રને મળવા તેઓ કાશી ગયા અને તેને પ્રભુનું આપેલું છે. હું પોતે જ્યાં કશું જ નથી ત્યાં કઈ રીતનો ઘેર પાછા ફરવા સમજાવ્યું. હરિપંડિત સંમત તો થયા પરંતુ તેમણે
દાવો કરી શકું? પ્રભુની મદદ વગર હું કંઇ જ કરી શકું તેમ નથી.” શરત કરી કે હવે પછીથી એકનાથે પ્રચલિત લેકભાષાનો પ્રયોગ ન એક વસ્તુ આપણે ભગવાનની મદદ વગર જરૂર કરી શકીએ કર. જનભાષા મારફત જ લેકસેવાનું કાર્ય કરતા એકનાથને માટે તેમ છીએ. એ છે કકર્મો જેને માટે ભગવાનની હાજરીની કોઇ જ આવી શરત ભારે વસમી હતી પરંતુ કોઇ પણ રીતે પુત્ર વતન જરૂર નથી. દાદુ દયાલે કહ્યું. પાછા ફરે એવું તે ઇચ્છતા હતા એટલે તેમણે કશી જ દલીલ
"Before Thee I am guilty in every nerve ન કરી.
and vein, ભજન, કીર્તન અને ઉપદેશમાં સાદી મરાઠી ભાષાને બદલે કંઈક A sinner am I, every moment, Master.” હવે હરિપંડિતે સંસ્કૃતનો ઉપયોગ કરવા માંડયો. શીક્ષિત લોકોને * “દોથી ભરેલે હું દરેક પળે ભૂલે કર્યા જ કરું છું.” ઇશ્વર સાથે આમાં રસ પડતું, પરંતુ પછાત અભણ પ્રજાને કંઇ જ સમજણ જ્યારે આપણે અનુસંધાન નથી રાખી શકતા, ત્યારે કંઈ ને કંઈ "