Page Text
________________
૨૩૦.
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૩-૬૬
કદી પાદિષિક મેળવ્યું નથી. એના કારણમાં બહુ ઊંડા ઊતરવાની આંતરિક વ્યવહારમાં ગુજરાતી ભાષાનાં મંત્ર વાપરે છે ખરા, પણ જરૂર નહિ પડે. વૃત્તપત્રના મુદ્રણમાં એના શિરોભાગે આવતા નાના
સમગ્ર દેશે હજી એ વિકાસ કર્યો ન હોવાથી દેશી ભાષાનાં ક્ષરોની સુવાચ્યતા તથા ઉઠાવથી માંડીને તેનાં બીબાંની પસંદગી,
૫ત્રોને એ યંત્રો પરથી અંગ્રેજીમાં ઊતરતા સમાચારના સ્વભાષામાં
અનુવાદ કરી લેવાની વધારાની ક્રિયામાં ઊતરવું પડે છે. એમાં ખર્ચ એકસરખા પેઈસિંગવાળું કંપેઝ, તેના પતાકાવાક્ય તથા અન્ય
અને વખત વધવા ઉપરાંત કાચા અનુવાદકોએ વાળેલા છબરડા પણ મથાળાંનાં ભારપ્રમાણ, ચિત્રો, લખાણ (મેંટર), નકશા, જાહેરખબરો ભોગવવા પડે છે. આંદિની સંતુલિત રચના અને સપ્રમાણ સંયોજન, છેકછાંટ કે પાછલી આમ, સ્વાધાન બનવાના અરમાનની સાથોસાથ, વ્યવસાયમાં બાજુ છાપદાબ વિનાનું, એકસરખી પથરાયેલી શાહીવાળું સુઘડ
જેમ ખાતર પૂરવાના આયોજન કરવાં જોઈએ, તેમ વ્યવસાયના મુદ્રણ, પાનાંની ધાર અને છેડા મળી રહેતા હોય એવી પાનાંની ગડી
સર્વ અંગભૂતના યથોચિત યોગક્ષેમની જોગવાઈ ઉપરાંતની
કમાણી વગે કરવાને બદલે, આ લોકયજ્ઞનું ફળ લેકને જ અર્પણ મેળવણી (ફોલ્ડિંગ); આ એકેએક તત્વ કાળજીભરી માવજત માગી
થાય એવી શ્રેયાર્થી ભાવના પણ આ વ્યવસાય પરત્વે પ્રકટાલે છે અને એ માવજતને પરિણામે પત્રમાંથી એક સંતર્પક નિખાર વવી જોઈએ. ઍકસફર્ડ યુનિવર્સિટી પ્રેસ જેવાં પ્રકાશન ટ્રસ્ટનાં નિષ્પન્ન થાય છે. આપણાં પત્રોમાં એવો નિખાર જોવા મળે છે ખરો?
બંધારણ જ, પોતાનાં કમાણી આપતાં પ્રકાશને નફ, ઉચ્ચ ગણિત, કેટલાંક તે હાથમાં પણ લેવાં ન ગમે એવાં હોય છે. આ માટે બેદર
. તત્ત્વમીમાંસા કે વિજ્ઞાનસંશોધન જેવાં નહિ ખપનારાં પુસ્તકોના
પ્રકાશનયજ્ઞમાં વાપરવાના ધ્યેયવાળાં હોય છે. વ્યાપારી બુદ્ધિથી ચાલતી કારી સિવાય બીજું કારણ ન હોઈ શકે. જૂનાં યંત્ર અને બિનકાબેલ
ઘણી પ્રકાશન પેઢીએ પણ પાઠયપુસ્તકોમાંથી થતી પેતાની ધીકતી કામદારો હોવા છતાં ગાંધીજીનાં “નવજીવન”– “યંગ ઈન્ડિયા”નું કમાણી ઈતિહાસ ને અર્થશાસ્ત્ર, શિક્ષણ ને સાહિત્ય, કવ્ય અને સારું મુદ્રણ સાધનાર સ્વામી આનંદની આજથી સાડાચાર દાયકા
વિવેચન આદિના ઓછી ખપતવાળાં પ્રકાશને પાછળ રોકતી હોય પરની દિવસ રાતની જહેમત મારી નજર સામે છે. ઈચ્છારામ અને
છે. આપણી પત્રમાલિક કંપનીઓ તથા ટ્રસ્ટો એ રીતે આ વ્યવ
સાયમાંથી રળાતી સમૃદ્ધિને વિનિયોગ વિચારપત્રો અને ચિત્રપત્રનાં મણિલાલ, હાજી મહંમદ અને સામળદાસ ગાંધીની ચીવટ પણ
નવાં પ્રસ્થાન પાછળ કેમ ન કરે? એવી જ હતી. ત્યારને મુકાબલે આજે આપણે ત્યાં મુદ્રણની ઘણી
લેકશિક્ષણ : પત્રકારત્વનું યજ્ઞકાર્ય ઘણી સગવડો વધી છે; અને આજે દુનિયામાં તે બીબાં ગોઠવવાની કડાકૂટ વિનાનું ફોટોગ્રાફિક કંપોઝ થાય છે; ‘કૅપ્યુટર’ મશીનમાં
પત્રમાલિકો પાસેથી એક તરફ જેમ આ બધી અપેક્ષાઓ રહે છે, ટેલિફોનને સંદેશો દાખલ કરવા માત્રથી એક મિનિટમાં ૧૩૫૦
તેમ બીજે પક્ષે પણ અમુક ઉત્તરદાયિત્વ અદા કરવાનું રહે છે. આપણી અશોની ઝડપે તેની ટેઈપ, પંચ થઈને ફિલ્મ પર ઊતરી, તેમાંથી આગલી પેઢીની ધ્યેયનિષ્ઠા અને ધગશની પરંપરા આજે પાતળી તો ફોટોગ્રાફિક છાપ પડી જઈ, વેબ - ઍફસેટ મશીન પર એક કલાકે નથી પડતી જતી ને? નર્મદ–નાનાલાલ ને વિજયરાય-વિશ્વનાથ તેનાં ૨૪ પાનાંની ૩૦,૦૦૦ નકલે છપાઈ-પાઈ-મેળવાઈને જ્યારે
જેવા ટેકના અપવાદો ય આજે કેમ જણાતા નથી? આજથી ત્રણ બહાર પડે છે, ત્યારે આપણે તે આપણા દેદાર પણ પૂરા સુધારી શકયા નથી.
દાયકા પહેલાંની સ્વાતંત્ર્યની લડત વખતે ખભે ખડિયે લઈને નીકળી ઉત્પાદન અને સંશોધન
પડતા, સ્વપ્નશીલ આંખે અને યશેચ્છાની આભાથી આપતા ચહેરા* આપણી ઊણપ ને ઓછપ બતાવતું આ બધું જે કહું છું તે
વાળા થનગનતા જુવાને આજે કેમ નજરે પડતા નથી? પુરગામીવાંકદેખી દષ્ટિથી નહિ, પણ આપણા પત્રકારત્વ પ્રત્યેના પ્રેમ અને એએ મેળવેલા સ્વરાજ્યને જીરવવા અને જોગવવા માટે તો હવે દાઝથી કહું છું અને મારા અલ્પ અનુભવ પ્રમાણે એ બધું સાધવું જીવનના એકેએક ક્ષેત્રમાં આસનબદ્ધ થઈને બેસી જવાની તમન્નાકદાચ અઘરું હશે, પણ અશકય નથી. દેશનાં મોટા ભાગનાં વૃત્તપત્રો આજે કરોડપતિઓની સિન્ડિકેટે અને લાખની લિમિટેડ કંપનીઓ
વાળા તેજસ્વી તરુણોની જરૂર છે, એ ક્યાં છે? પત્રકારત્વનું ક્ષેત્ર ચલાવે છે. ગુજરાતની વણિક બુદ્ધિએ પણ માતબર પત્રે જમાવવા
પણ એવા યજ્ઞકાર્ય માટે ખુલ્લું પડયું છે. વાચન અને વિચારના માંડયાં છે, એ જોઈને છાતી ફુ લે છે. પણ વર્ષોવર્ષનાં સરવૈયાંમાં ભાથા સાથે લોકશિક્ષણનું અવિશ્રાંત વૈતરું કરવા માટે તત્પર મબલખ નફો બતાવનારાં પત્રોની વાડી વેડનારાઓ જેટલી ફળની યુવાનોને તાલુકા-પત્રોનું ક્ષેત્ર સાદ દે છે; ચિંતન અને લેખનની ફસલ ઉતારે છે તેટલી, એક અનુભવી પત્રકાર મિત્રે કહ્યું હતું તેમ, સ્વસ્થ પ્રૌઢી ધરાવનારાઓ અને કેળવવા ઈચ્છનારાઓ માટે વિચારએમાં ખાતર પૂરવાની ખેવના રાખે છે ખરા?
પત્રોનું સૂનું ક્ષેત્ર વાટ જુએ છે, બહુશ્રુતતા અને કલાદષ્ટિ વરેઆ વ્યવસાયની સમસ્યા પણ વિવિધ છે. એમાંની એક
લાઓ આગળ ચિત્રપત્રાના નવા ખેડાણની ધરતી હજી કુંવારી જ
પડેલી છે. આ બધાંને માટે, શહેર-કસ્બાની કૅલેજોની આરામ અને મોટી ચિંતા કાગળની છે. પણ દેશનાં જંગી છાપાંઓના માંધાતા
આમદાનીભરેલી પ્રોફેસરી તરફ વળવાનું છોડીને, પત્રકારત્વના માલિકો મેંઘા હૂંડિયામણને ભેગે પરદેશથી આયાત થતા હજારો
યજ્ઞકાર્યમાં વરુણી થવા ઈચ્છનારા ભાવનાબૂત અને ધ્યેયનિષ્ઠ જુવાને ટન કાગળના લાયસન્સના પિતાના સ્વાર્થમાં કાપ મૂકીને નાનાં માટે મારી ટહેલ છે. વર્તમાન પત્રોના હિતમાં સહિયારા સંપથી પેઈજ - પ્રાઈસ
ભારતવર્ષને બ્રાહ્મણ–આદર્શ તો ઝાડ નીચે બેસી વિદ્યા શિડયુલ (પૃષ્ઠસંખ્યા પ્રમાણેની કિંમત)નું ધોરણ કેમ નહિ અપનાવતા
આપનારાં ઋષિકુળને છે. એ બ્રાહ્માણ-આદર્શની પાછળ પિતાની હોય ? પરદેશની આયાતની પરાધીનતામાંથી સ્વાધીન થવાની દિશામાં
વારસાગત જાગીર-જાયદાદ અને ‘નોબેલ પારિતોષિકની જંગી રકમને એ કરોડાધિપતિ પત્રમાલિક સિંડિકેટો કાગળ ઉત્પાદનનું એક સહિ
હોમ કરીને શાંતિનિકેતન સર્જનાર ગુરુદેવ રવીન્દ્રનાથ; આર્યજીવનના યાર ને સહકારી જંગી સાહસ કેમ નહિ યોજી શકતી હોય? પરદેશી
એવા જ આદર્શોને આકાર આપવાની ઝંખનાથી દેશમાં અનેક ગુરુમાલને મુકાબલે ધૂળ જેવો માલ મોંધી કિંમતે માથે મારતી આપણી
કળે ઊભાં કરનાર સ્વામી શ્રદ્ધાનંદ, અને અગ્નિનતાને અચળ જાહેર ક્ષેત્રની મિલ, એ માલ સુધારવાની ને સસ્તો પાડવાની કાળજી
ઓઢીને પૈસાફંડ જેવી પ્રવૃત્તિઓમાંથી ટીપેટીપે સરોવર ભરીને મહિલા કેમ નહિ રાખતી હોય? વનસ્પતિ ઘીને માટે હજી સુધી ખાદ્ય રંગ શિક્ષણની યુનિવર્સિટી સ્થાપનાર મહર્ષિ કર્વે, અરે, આપણે ઘરઆંગણે નથી શોધી શકાય એવી કોઈ મુસીબત એમાં પણ હશે શું? પશ્ચિ- આશ્રમશાળા અને વિદ્યાપીઠના કાકાસાહેબ, દક્ષિણામૂર્તિના નાનામનાં કેટલાંક પત્રો તો પિતાના કાગળના પુરવઠા માટે પોતાની માલિ
ભાઈને સૂરતની સાર્વજનિક સંરથાના સ્વ. ચૂનીલાલ શાહ સાહેબનાં કીનાં જંગલો ધરાવે છે. આપણે ત્યાં શેરડીનાં છોતરાં, મગફળીનાં
પ્રેરક દષ્ટાંત છે. પત્રકારત્વ પણ લોકશિક્ષણને એવા બ્રાહ્મણ વ્યવફોતરાં, ડાંગરની પરાળ ને વાંસ ઉપરાંત હિમાલયની વનસૃદ્ધિનાં
સાય છે. જાહેર ખબર લીધા વિના પણ પ્રભાવશાળી પત્રો ચલાવીને સંશોધન અને મોજણી જરૂરી નથી શું ? આપણા કાપડ-ઉદ્યોગ ગાંધીજી એ આપણને એને આદર્શ આચરી બતાવ્યો છે. આપણાં માટેના “અટીરા” કે બ્રિટિશ અદ્રણાધિપતિઓના ‘પાટા” જેવાં સંશો
માતબર પત્રના આજના ચાલકો અને યુનિવર્સિટીમાંથી બહાર પડતા ધન કેન્દ્રો આપણા પત્ર-વ્યવસાયના ધુરંધરો કેમ નહિ સ્થાપતા હોય ?
આપણા યુવાનોને એ આદર્શોની મશાલ જલતી રાખવાને મારે પશ્ચિમના દેશોના પત્રોમાં ટેલિપ્રિન્ટરો એમની પોતાની ભાષામાં અનુરોધ છે. તારસંદેશ ઉતારતાં હોય છે. આપણે ત્યાં “જન્મભૂમિ’ પત્ર પિતાના સમાપ્ત
બચુભાઈ રાવત
| SR No. | 525951 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 1966 Year 27 Ank 17 to 24 and Year 28 Ank 01 to 16 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Parmanand Kunvarji Kapadia |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1966 |
| Total Pages | 254 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 30 MB |