Prabuddha Jivan 1966 Year 27 Ank 17 to 24 and Year 28 Ank 01 to 16

SR No.: 525951
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1966
Total Pages: 254
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 30 MB

Page 31

તા. ૧-ર-૧૬ પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૯૭ Eા પક્ષનેતા તરીકે શ્રીમતી ઇન્દિરા ગાંધીની વરણી :
સ્વ. લાલબહાદુર શાસ્ત્રીના અવસાન બાદ તત્કાળ પ્રશ્ન નમ ઊભા રહ્યા. કહેવાય છે કે કામરાજે પ્રાદેશિક પ્રધાનમંત્રીઓ ઊભે થયે શાસ્ત્રીજીના સ્થાને પાર્લામેન્ટના કેંગ્રેસ પક્ષના સભ્યોના દ્વારા તે તે પ્રદેશના પાર્લામેન્ટના સભ્યો ઉપર ઈન્દિરા ગાંધીની નેતાની પસંદગીને અથવા તો ચૂંટણીને. આ સંબંધમાં બંધારણની રીતે તરફેણમાં દબાણ લાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો હતો. આવી સમસ્યા અંગે સામાન્ય સીધે રસ્તો બન્ને ધારાસભાના કેંગ્રેસી સભ્ય મળીને શક્ય કેંગ્રેસ પ્રમુખની સ્થિતિ બહુ નાજુક બને છે. જે પક્ષને એટલે કે હોય તે સર્વાનુમતીથી અને એ શકય ન હોય તે બહુમતીથી નેતાની જે સંસ્થાને આખા દેશ ઉપર વહીવટ ચાલે છે તે સંસ્થાના પ્રમુખે પસંદગી અથવા ચૂંટણી કરે તે છે. પણ જ્યારે પંડિત જવાહરલાલનું પાર્લામેન્ટના કેંગ્રેસ પક્ષને કોણ નેતા બને તે અંગે કેંગ્રેસી સભ્યોને અવસાન થયું ત્યારે આ સીધી ચૂંટણીને માર્ગ અપનાવવાને બદલે કેંગ્રેસ એગ્ય માર્ગદર્શન આપવું એ તેની અવશ્ય ફરજ છે. આ રીતે વિચાપ્રમુખ શ્રી કામરાજે જેને કોન્સેન્સસ પદ્ધતિ' કહેવામાં આવે છે એટલે કે રતાં તેની સ્થિતિ લોકસભાના સ્પીકર જેવી કેવળ તટસ્થતાની નથી. આવા મહત્ત્વના સ્થાન ઉપર નીમવાની કે ચૂંટવાની જેની જવાબદારી પણ બીજી બાજુએ પિતાને મનપસંદ વ્યકિતને ચૂંટવા માટે કેંગ્રેસહોય અને તે પ્રકારે નીમાનાર કે ચૂંટાનાર સાથે જેમને સીધી કે આડ- સભ્ય ઉપર કોઈ પણ પ્રકારનું કેંગ્રેસ પ્રમુખ તરફથી દબાણ લાવવામાં કતરો સંબંધ હોય તેવી વ્યકિતઓ સાથે વ્યકિતગત કે સમૂહગત આવે તે તેણે પોતાની ફરજની વિવેકરેખા જરૂર ઓળંગી કહેવાય. મંત્રણા કરીને તે દ્વારા તેમના સમગ્ર માને તાગ મેળવવા અને વળી તેમણે પ્રાદેશિક પ્રધાનમંત્રીઓને વ્યકિતગત અભિપ્રાય આ સમગ્ર મત જે વ્યકિત તરફ ઢળે એવી વ્યકિતની પ્રસ્તુત સ્થાન જાણવાની કોશિષ કરી તે સામે આપણે કદાચ વાંધો ન લઈએ, ઉપર સર્વાનુમતે નિમણુક કરવી-આવી પદ્ધતિ અખત્યાર કરી હતી કારણ કે પાર્લામેન્ટના કેંગ્રેસી સભ્યો જેટલા જ આ પ્રાદેશિક પ્રધાનઅને એ રીતે સ્વ. લાલબહાદુર શાસ્ત્રીની ચૂંટણી નહિ પણ સર્વાનુ- મંત્રીઓને કેન્દ્રના કોણ મુખ્ય પ્રધાન થાય છે તેમાં રસ ધરાવવાને મતિથી નિમણુક અથવા તે પસંદગી કરવામાં આવી હતી.
અને તે અંગે પિતાનું ચોક્કસ વલણ દાખવવાને હક્ક છે. પણ આ ભારતના મહાઅમાત્યનું પદ અસાધારણ મહત્વનું તેમ જ સમગ્ર વલણની જાણકારીને ઉપયોગ પક્ષના નેતા અંગે માર્ગદર્શન પાર વિનાની જવાબદારીનું છે. આ પદ માટેના ઉમેદવારો વચ્ચે અંદર આપવા પૂરતે તેમણે કર ઘટતે હતા, પણ રીતસરની ચૂંટણી થયા અંદર હરીફાઈ અને રસાકસી ન થાય અને જે કોઈ વ્યકિત બહુજન- પહેલાં તેની જે જાહેરાત કરવામાં આવી તે યોગ્ય લાગતું નથી. કારણ સંમત હોય તેની સર્વાનુમતીથી નિમણુક થાય એ દેશ માટે તેમ જ કે, ધારે કે આ પ્રાદેશિક મુખ્ય પ્રધાનેએ અમુક એક વ્યકિતનું નામ લોકશાહી માટે ભારે ગૌરવપ્રદ લેખાય અને તેથી કેંગ્રેસ પ્રમુખે આ
સૂચવ્યું હોય અને ચૂંટણી અન્ય વ્યકિતની થઈ હોય તો તેવી પરિવખતે પણ ‘કોન્સેન્ટાસ પદ્ધતિ દ્વારા દેશના પ્રધાન મંત્રીની નિમણુક
સ્થિતિમાં આવી જાહેરાતનું પરિણામ આ ચૂંટાયેલી વ્યકિત અને પ્રાદેકરવાનું વિચાર્યું, પણ આ વખતની અને આગળની પરિસ્થિતિ વચ્ચે શિક પ્રધાને વચ્ચે પ્રારંભથી જ વૈમનસ્ય પેદા થવામાં આવે. મોટું અંતર હતું. જવાહરલાલજી ન હોય ત્યારે તેમની જગ્યાએ લાલ- મેરાજીભાઈએ પ્રસ્તુત પદ માટે ઉમેદવારી કરી તે સંબંધમાં બહાદુર શાસ્ત્રી આવે એ નિશ્ચિત જેવું હતું અને તેથી જવાહરલાલજી બે શબ્દ લખવાનું મન થાય છે. આજની લોકશાહીમાં વિચિત્ર અને જતાં કોને પ્રધાનમંત્રી બનાવવા એ અંગે કોઈ સ્પર્ધા કે હરીફાઈ જેવું સ્વત્વ ધરાવતી વ્યકિતને મૂંઝવે એવું એક તત્ત્વ એ છે કે તેને લગતી નહોતું. આ વખતની પરિસ્થિતિ આવી સરળ નહોતી. આ વખતે ચૂંટણીઓમાં ઊભા રહેવા ઈચ્છનાર ઉમેદવારને પોતાની યોગ્યતા પ્રધાનમંત્રીના પદ માટે ત્રણ ચાર કેંગ્રેસી નેતાઓ વચ્ચે હરીફાઈ આગળ ધરવી પડે છે; પિતાની યોગ્યતાની મુખ્યપણે પોતે જ જાહેહતી. લાલબહાદુરનું અવસાન થયું કે તરત જ શ્રી ગુલઝારીલાલ રાતે કરવી પડે છે. અમુક વ્યકિત ગમે તેટલી યોગ્યતા ધરાવતી હોય, નંદા પ્રધાનમંડળમાં શાસ્ત્રીજી પછીનું સ્થાન ધરાવતા હોઈને, પણ જ્યારે કોઈ એક સત્તાસ્થાન ઉપર આવવાની આકાંક્ષાપૂર્વક તેમની કામચલાઉ પ્રધાનમંત્રી તરીકે નિમણૂક કરવામાં આવી ઉમેદવાર બનીને તે પોતે જ જાહેર જનતા સમક્ષ પોતાની સ્તુતિ હતી અને તે સ્થાન ઉપર ચાલુ રહેવાની તેમની ઈચ્છા હતી. અથવા તે ગુણવત્તાની જાહેરાત કરવા માંડે છે ત્યારે ઔચિત્યને આ ઉપરાંત શ્રી મેરારજી દેસાઈ આ પદના ઉમેદવાર હોવાનું ભંગ થાય છે અને પરિણામે તે વ્યકિત હોય તે કરતાં ઘણી નાની લાગે જાહેર થઈ ચૂકયું હતું. વળી શ્રી ચવ્હાણ, શ્રી જગજીવનરામ છે. વાતો કરવામાં આવતી હોય છે સેવાની તમન્નાની, પણ મોટા તથા શ્રી એસ. કે. પાટિલનાં નામ પણ ઉમેદવાર તરીકે સંભળાતાં ભાગે હોય છે સત્તાની મહત્ત્વાકાંક્ષા. આ મહત્ત્વાકાંક્ષાનું જાહેર પ્રદહતાં. આ ઉપરાંત આ પદ માટે શ્રી ઈન્દિરા ગાંધીનું નામ પણ ર્શન માનવીને નાને - હીણે બનાવે છે. મેરારજીભાઈના સ્ટેચરવાળીએકથી વધારે દિશાએથી સૂચવાઈ રહ્યું હતું. ગુલઝારીલાલ નંદાને ભાવાળી-વ્યકિત માટે ઉચિત એ જ લેખાય કે તેમને લોકો - જનચાલુ રાખવાની બાબતમાં કેંગ્રેસના મોવડીમંડળને ટેકો નથી એમ તાના પ્રતિનિધિઓ-વિનવણી કરે કે આપ આ પદ સ્વીકારે અને જાણવા મળતાં તેઓ ઉમેદવારીમાંથી ખસી ગયા, પણ મોરારજીભાઈ અમને આપની શકિત અને સેવાને લાભ આપે. પણ પ્રસ્તુત પિતાની ઉમેદવારીમાં મક્કમ રહ્યા. એમ લાગે છે કે તેઓ કોઈ રીતે પરિસ્થિતિમાં પક્ષનેતા બનવા માટે જાહેર રીતે મેરારજીભાઈને વિન
આ પદ ઉપર ન આવે એ હેતુથી બાકીના બીજા ઉમેદવારો પણ હરી- વનાર કોઈ બહાર આવ્યું જાણવામાં આવ્યું નથી. તેમને પોતાને ફાઈમાંથી ખસી ગયા અને કામરાજે તેમ જ અન્ય આગેવાનોએ પ્રચાર પોતે જ કરો પડયો છે. આમ છતાં સંભવિત છે કે તેમણે શુદ્ધ પિતાનું વજન ઈન્દિરા ગાંધીના પલ્લામાં નાંખ્યું. લાલબહાદુર શાસ્ત્રી સેવાભાવથી પ્રેરાઈને અને આજે આ ઉચ્ચ પદ ઉપર મારી જરૂર છે વખતે બન્યું હતું તેમ કામરાજે આ વખતે પણ પ્રાદેશિક પ્રધાન- અને તે માટે મારી જાતને આગળ ધરવી એવી મારી ફરજ છે એવી મંત્રીઓને અભિપ્રાય મેળવવાની કોશિષ કરી અને આ મંત્રીઓ પ્રામાણીક માન્યતાપૂર્વક ઈન્દિરા ગાંધી સામે સ્પર્ધામાં ઉતરવું મોટા ભાગે ઈન્દિરા ગાંધીની તરફેણમાં છે એમ તેમણે જાહેર પણ કરી ઉચિત માન્યું હોય. એ પણ આપણે ધ્યાનમાં લેવું જ જોઈએ કે આ દીધું. લોકસભા તથા લેકપરિષદના કેંગ્રેસી સભ્યો પણ મોટા ભાગે સ્પર્ધામાં ઉતરીને તેમણે પોતાના આજ સુધીના જાહેર જીવનને હોડમાં ઈન્દિરા ગાંધીની તરફેણમાં છે એમ જણાવીને, પ્રસ્તુત નિમણુક સર્વ- મૂકયું હતું અને ધારો કે ચૂંટણીમાં તેમને ૧૦૦ અથવા તે તેથી નુમતિથી થાય તે સારૂં એ હેતુથી, શ્રી મોરારજીભાઈને ઈન્દિરા પણ એછા મત મળ્યા હતા તે તેમની આજ સુધીની પ્રતિષ્ઠા અને ગાંધી સામેની હરીફાઈમાંથી ખસી જવાનું કેંગ્રેસ પ્રમુખ તરફથી સ્થાનને ભારે હાનિ પહોંચી હત. આવું જોખમ ખેડીને તેઓ ઊભા સૂચવવામાં આવ્યું. પણ મેરારજીભાઈ પોતાની ઉમેદવારી અંગે અણ- રહ્યા હતા. આમ છતાં પણ, મોટી બહુમતી ઈન્દિરા ગાંધી તરફ