________________
૧૭૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧-૧-૨
હોય છે ત્યાં પ્રમાણમાં બહુ ઓછા થાય છે, કારણ કે પ્રત્યેક વ્યકિત પુરી સાવધ હોય છે. અહિં ખરી મુશ્કેલી જયારે હવામાન પ્રતિકૂળ હોય, ગાઢ ધુમ્મસ દષ્ટિપથને આવરી રહ્યું હોય, બરફ યા જોરદાર વરસાદના સામના કરવાના હોય ત્યારે ઊભી થાય છે. કારણ કે આ વિકટ માર્ગમાં ઊભા રહેવાનું કોઈ ઠેકાણુ હાતું નથી, આરામ વિરામનું કોઈ સ્થાન હોતું નથી, બહારની મદદ મળવાની કોઈ શકયતા હોતી નથી. સદ્ભાગ્યે પંચતરણીથી ઉપડયા ત્યારે શરૂ થયેલા વરસાદ હવે અટકી ગયા હતા. આકાશમાં વાદળાના ઘેરાવા ચાલુ હતા, પણ હાલ સુરત બરફ કે વરસાદ પડવાનો સંભવ લાગત નહોતો. હવામાન પણ સ્થિર હતું. આ હવામાનની અનુકૂળતાએ ભૈરવઘાટીનું આરોહણ અમારા માટે સરળ બન્યું અને તેને પાર કરીને અમે બીજી બાજુએ આવ્યા અને જાણે કે કોઈ સ્વર્ગ સૃષ્ટિમાં દાખલ થયા હોઈએ એવું દ્રષ્ય અમારી નજરે ખડું થયું.
હવે ઉતરાણ શરૂ થયું અને અમે અમરનાથની ઘાટીમાં પ્રવેશ કર્યો. નીચે ખીણમાં અમરગંગા વહી રહી હતી. પણ તેને પ્રવાહ જયાં ત્યાં બરફના ગાઢ પડોથી ઢંકાયેલા હતા. હવે ડાબી બાજુએ, જમણી બાજુએ તેમજ સામે આવેલા બધા પર્વત ઉપર છુટોછવાયો બરફ પડેલા દેખાતા હતા. બે પર્વતાના સાંધતા ભાગો ઉપરથી નીચે સુધી હિમપ્રપાતથી—Glacierથી—આચ્છાદિત થયેલા નજરે પડતા હતા. સામેની પર્વતમાળાના લાંબા વિસ્તાર ઉપર લગભગ છેડાના એક ભાગમાં અમરનાથની ગુફાએક નાની બખોલ જેવી હવે દેખાવા લાગી, એટલે કે ઘોડાના રખેવાળે અમને દેખાડી અને અમારા આનંદનો પાર ન રહ્યો. ચઢાણ જેટલું વિકટ હતું તેટલું ઉતારણ વિકટ નહાતું. એટલે સરળપણે અને વધારે ઝડપથી અમે હવે આગળ વધવા લાગ્યા. ઉતરાણ પૂરું થતાં અમે અમરગંગા સમીપ આવી પહોંચ્યા. અહિં અમારા કેટલાક સાથીઓ તેમ જ અન્ય. યાત્રિકો અમરનાથના દર્શન કરીને પણ પાછા - ફરેલા અમને સામે મળ્યા. ‘જય અમરનાથ’ ના પાકારથી અમે એકમેકનું સ્વાગત કર્યું. થોડું આગળ ચાલ્યા અને અમરગંગાને ઢાંકી રહેલ હિમરાશિ ઉપર થઇને અમે તેને ઓળગી. આગળથી ચાલી આવતો જળપ્રવાહ બરફના અવરોધના કારણે ભૂગર્ભમાં લુપ્ત થઇ જતા અને વળી પાછો બહાર આવતા, ફીથી ઢંકાતા અને આગળ જતાં વળી પાછે બહાર નીકળી આવતા જોઇને અમે ભારે વિસ્મિત બન્યા. આગળ ચાલતાં વળી પાછા પ્રવાહ ઉપર છવાયલા બરફ ઉપર થઈને અમે અમરગંગાની બીજી બાજુએ આવ્યા.
ઘાટી કે 'કુટ્ટાઘાટીમાં ઠીક ઠીક અનુભવ થયો હતો. ઊંચાઈની ટોચ મહાગુનસ પાર કરીને અમે સર કરી હતી. પણ જોખમીપણામાં આ ચઢાઈ સૌથી ચડી જાય તેવી હતી. ભૈરવ ઘાટીની ઊંચાઈ મહાગુનસથી ઓછી હતી, પણ માત્ર એક ટટ્ટુ ચાલી શકે તેથી ભાગ્યે જ વધારે પહાળી આવી સાંકડી કેડી ઉપર થઇને અમારે ઊંચે ને ઊંચે આગળ વધવાનું હતું. પર્વતના ઢોળાવ ભારે તીવ્ર હતા. એક બાજુ ઊંચા સીધા પહાડ, બીજી બાજુ નીચે જોતાં તમ્મર આવે એવી ઊંડી ખીણ, જેમાં થઇને સિન્ધુ નદી પંચતરણીની દિશાએ વહી રહી હતી, જેમ જેમ ઊંચે જઈએ તેમ તેમ માર્ગ વધારે ને વધારે જોખમી બનતા જતા હતા. ઘેાડો જરાક ચુકે કે ઉપરના બેસનાર જરા અસાવધ બને, એટલે બન્નેએ ઊંડી ખીણમાં સિન્ધુનંદીના પ્રવાહમાં ગરક થઈ જવાનું અને આ દુનિયાને છેલ્લી સલામ કરી લેવાની. પછી ઉગરવાની કોઈ આશા જ ન રહે. પર્વતના ભીષણ ચઢાણ ઉપર એક બાજુથી બીજી દિશાએ વળાંકો લેતી અને ‘ળ’ આકારની લહેરિયાની ભાત પાડતી કેડી ઉપર એક ઉપર બીજી એમ ચાલી રહેલી યાત્રિકોની પંકિત ધીમે ધીમે સરકતા સાપેલિયા જેવી દેખાતી હતી. આ બધું એટલું બધું વિલક્ષણ લાગતું હતું કે જે દેખાય છે તે વાસ્તવિક છે કે સ્વપ્ન એવા ભ્રમ મનમાં પેદા થતા હતા. કયા આધારે ઉપરના યાત્રિકો ટકી રહ્યા છે તે વિષે મન આશ્ચર્ય અનુભવતું હતું. સામેથી આવતા ટટ્ટુઓની લાંગાર બાજુએથી પસાર થવાની હોય ત્યારે બન્ને બાજુના અશ્વારોહકોએ અતિ સાવધ બનવું પડતું હતું. જાણે કે માથે કાલની તલવાર લટકતી હાય એવી અંશત : પ્રક્ષુબ્ધ મનોદશામાં અમારૂં આરોહણ ચાલી રહ્યું હતું.
આ બાજુના ટટ્ટુએ આવી કેડીઓ ઉપર ચાલવાને એટલા બધા ટેવાયલા હોય છે, તેમના પગની પકડ એટલી બધી મજબુત હોય છે, વાંક વળાંક અને ખાડાખડિયા વાળી અને પડેલા વરસાદને લીધે જયાં ત્યાં કીચડથી લપસણી બનેલી કેડી ઉપર પગ કાં મૂકવા અને કયાં ન મૂકવા તેની આ ટટ્ટુને એટલી સૂઝ હોય છે, કે આવા વિકટ ચઢાણમાં ભાગ્યેજ આ ટટ્ટુની ગલતીના કારણે કોઈ અકસ્માત નીપજે છે. વળી ટટ્ટુના રખેવાળા પણ ‘આશ, બખબરદાર’, એમ વારંવાર બોલતા રહીને ટટ્ટુએને સતત ચેતવતા રહે છે અને ઉપર બેઠેલાઓને પણ જરૂરી સૂચનાઓ આપતા હોય છે. વળી અકસ્માતો પણ મોટા ભાગે જયાં ખરેખર જોખમ
અમરનાથની ગુફામાંનું હિનિર્મિત શિવલિંગ જયારે પૂર્ણરૂપ ધારણ કરે છે ત્યારનું દષ્ય.