Page Text
________________
તા. ૧-૩-૬૨
પ્રબુદ્ધ
કલ્પેલી ‘ક્રાંતિની પ્રક્રિયાની રૂકાવટનું નિરાકરણ’ થઈ ગયું હોય એવા ભાસ ઉત્પન્ન થાય છે. જેવી રીતે કર્મવીર નેપોલિયનના શબ્દકોષમાં ‘અશક્ય’ એવા શબ્દ નહોતો તેમ મુનિ સંતબાલજીના શબ્દકોષમાં ‘અસફલતા’ કે ‘નિષ્ફળતા' —એવા કોઈ શબ્દ જ નથી. તેમના લખાણના ધ્વનિ જોતાં આગળના સંપૂર્ણ અસફળ છતાં તેમના લખવા મુજબ સંપૂર્ણ સફળ બનેલા સાણંદના શુદ્ધિપ્રયાગની માફક આ કેવળ નિષ્ફળ બનેલા શુદ્ધિપ્રયોગ પણ સંપૂર્ણ રીતે સફળ બન્યાના આભાસ ઉત્પન્ન કરે છે...
તેમણે રજૂ કરેલા મિત્ર—પ્રશંસકોના અનુમોદક ઉદ્ગારો વિષે મારે કશું કહેવાનું નથી, પણ આટલી વાત હું જાણું છું કે પ્રસ્તુત ઉપવાસ ઉપર જવાના તેમના વિચારના તેમના લગભગ બધા સાથીઓએ વિરોધ કર્યો હતા અને તેમાંના કોઈના ગળે આ ઉપવાસનું વ્યાજબીપણું તેઓ ઉતારી શકયા નહોતા.
બીજું આ લેખની શરૂઆતમાં પોતાને મળેલા પત્રામાંના ઉતારા રજૂ કરતા મુનિ સંતબાલજી જણાવે છે કે “(૧) ‘એક કેવળ અણસમજ ભર્યા શુદ્ધિપ્રયોગના આથી (દશમા ઉપવાસે કરાયલા પારણાથી) અંત આવે છે તેથી આનંદ થયો. મૂળમાં ધારેલા એકવીસ ઉપવાસ આ રીતે સંકેલવા માટે શું નિમિત્તેા ઊભાં કર્યા એની કશી સમજ ન પડી.' (૨) આ પ્રાયશ્ચિતના વિચાર જ પ્રાયશ્ચિત યોગ્ય છે.’ સદ્ભાગ્યે આ બન્ને શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક સંપ્રદાયમાં ઉછરેલા સમાજના સભ્યોના ઉદ્ગારો છે. પણ જે એ સંપ્રદાયના હોવા છતાં જૂના પરિચિત અને સાધ્વીજીની નજીકનાં છે, તેઓને સાધ્વીજીના શિબિરમાં નહિ આવવાના કારણે ક્રાંતિની પ્રક્રિયામાં રૂકાવટ થઈ છે એ વાત ગળે ઉતરી ન હતી. તેથી આ ક્ષતિ બદલ લાંબા ઉપવાસા ન હોઈ શકે એમ તેઓ માનતા હતા, પણ તેઓ જ છેલ્લા પત્રમાં જણાવે છે ‘સ્તુત્ય પગલું છે, આનંદ થયો,” આ ઉપરથી મુનિ સંતબાલજી એમ સૂચવવા માંગે છે કે શરૂઆતમાં વિરોધ કરનારા બે ભાઈઓએ આખરે પ્રસ્તુત, ઉપવાસનું અનુમાદન કર્યું છે. આ બન્ને ભાઈઓને હું બરાબર જાણું છું અને તેમના વતી અધિકારપૂર્વક જણાવું છું કે આ બે ભાઈઓએ મુનિ સંતબાલજીના આ ઉપવાસનું અનુમેદનસૂચક કશું પણ લખાણ તેમના આગળ પાછાળના કોઈ પણ પત્રમાં કર્યું જ નથી. સંભવિત છે કે કોઈના વિરોધ સાથે કોઈનું અનુમેદન જોડાઈ ગયું હોય !
મૂળમાં કલ્પાયલા ૨૧ ઉપવાસને ૧૦ ઉપવાસ ઉપર તેમણે કેમ સંકેલી લીધા આ પ્રશ્નનો તેમના લખાણમાંથી એ મતલબના જવાબ મળે છે કે ઉપવાસ ઉપર ઉતરતી વખતે તેમણે તેમના એક સહકાર્યકર્તા બહેનને અમુક લખાણ લખી બીડીને એક બંધ કવર આપેલું હતું અને તેમાં કયા સંજોગામાં આ ઉપવાસા સદન્તર બંધ થાય અને કયા સંજોગા અથવા નિમિત્તે પૂરાં પડયે આ ઉપવાસા ઉત્તરોત્તર કમી થાય તેના મુનિશ્રીએ ચોક્કસ નિર્દેશ કરેલા હતા અને તેમુજબનાં નિર્દિષ્ટઅમુક નિમિત્તેા પૂરાં પડતાં અથવા તો ઉભાં થતાં તેમણે મૂળ ધારેલા ૨૧ ઉપવાસમાંથી ૧૧ ઉપવાસ કમી કરવાનું ઉચિત ધાર્યું હતું. તેમના લખાણમાં આપેલું આને લગતું ગણિત કાંઈક અટપટું છે, પણ તેની વિગત અહિં આપવાની હું કોઈ જરૂર જોતા નથી.
મુનિશ્રી સંતબાલજીની વિચારણા તેમ જ લખાણમાં એક પ્રકારનું ધૂંધળાપણું હોવાના ઉલ્લેખ ઉપરના મારા લેખમાં કરવામાં આવ્યો છે. મુનિશ્રીના પ્રસ્તુત લેખમાંથી આ ધૂંધળાપણાના નમૂના રૂપે એક પારીગ્રાફ નીચે ઉદ્ભુત કરવામાં આવે છે—
“એટલે જ આ પારણામાં મુખ્ય કામ કરી શકય ગૌણ નિમિત્તા અને સમાજ, એક પત્રમાં તો (બંધ કવર ખોલાય તે પહેલાં જ) એકરાર આવ્યા:– “અમે સાધ્વીજીને ઢીલાં પાડવામાં નિમિત્ત થયા છીએ.” જો કે ખરેખર તે સાધ્વીજી એવા સંજોગામાં અને એવી સભાનતાપૂર્વક આવ્યાં છે કે તેમાં મક્કમતા રાખવાનો સવાલ જ ન ઊઠી શકે. પણ અનુબંધ વિચારધારાની ક્રાંતિનો આ સવાલ જેમ સરળસૂથરો હતો તેમ આળા પણ હતા. શ્રી અને પુરુષ જેમ પરસ્પર પૂરક થઈને એ સરળસૂથરો બને છે, તેમ નિર્દોષ પણ સ્થૂળ સ્પર્શ વર્ષ હોય
જી વન
તેવાં સાધુ-સાધ્વીઓને પરસ્પર પૂરકતા હૃદયસ્પર્શ માટે આળાપશુ પણ ધરે છે, આમ તે સ્થૂલિભદ્ર અને કોશ્યા, સતી સુભદ્રા અને જૈન કામણ તેમ જ વ્યવહારસૂચક આગમાનાં અને ઈતિહાસનાં પ્રમાણા છેજ, છતાં શ્વેતાંબર જૈન સાધુ-સાધ્વીઓની ચાલુ પ્રથા જોતાં જાગૃતપણે સહનિવાસ અને સહપ્રવાસ પણ નવા મુદ્દા લાગે તેમ છે. ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ જૂથ માટે એ સાવ નવેશ નથી, પણ જે તપ, ત્યાગ અને આક્ષેપ—સહિષ્ણુતાથી તે જૂથ ટેવાયલું છે તે દ્રષ્ટિએ આ પાત્રો તેમને સારૂ ડુંગરશી મુનિની જોડીની દ્રષ્ટિએ નવાં લાગ્યાં. જો સાધ્વીજી બીજી બધી બાબતોને ગૌણ ગણી જેને કેન્દ્રમાં રાખી સમúયાં છે તેને જ મુખ્ય ગણત તો બધું થાળે પડી જાત અને આ કોઈ પ્રશ્ન ઉઠત નહિ, પણ પ્રશ્ન ઉઠ્યો. આ રીતે બધું તપાસતાં આ પ્રશ્નમાં મુખ્ય નિમિત્તની સાથેાસાથ ગૌણ નિમિત્તો અને સમાજની ફાળવણી હતી.”
આ એકાએક ન સમજાય તેવા લખાણમાં જે અનેક ચિત્રવિચિત્ર અને કાંઈક ચોંકાવનારાં સૂચનો રહેલાં છે, તેના વિવેચનમાં અહિં હું ઉતરવા માંગતા નથી. આમ છતાં પણ બે બાબતની સ્પષ્ટતા કરવાની જરૂર ભાસે છે. (૧) મારી જાણ મુજબ જેમને લક્ષમાં રાખીને આ ઉપવાસે। આદરવામાં આવ્યા હતા તે સાધ્વી શ્રી સદ્ગુણાથી આ ઉપવાસ દરમિયાત કોઈ પણ ઘડિએ ઢીલાં પંડયાં જ નહોતાં. તેઓ ઢીલાં પડયાં એવી મુનિશ્રીને ખબર આપનાર વ્યકિતના મનનો કેવળ આ ભ્રમ લાગે છે. (૨) “સાધ્વીજી બીજી બધી બાબતોને ગૌણ ગણી જેને કેન્દ્રમાં રાખી સમર્પયા છે.” આ શબ્દો દ્વારા સદ્દગુણાશ્રી મુનીશ્રી સંતબાલજીને કેન્દ્રમાં રાખીને સમર્પાયાં હતાં એવું જે સૂચન કરવામાં આવ્યું છે તે સંબંધમાં જણાવવાનું કે ખરી રીતે આવું કોઈ સમર્પણ પ્રસ્તુત સાધ્વીની કલ્પનામાં કદિ હતું જ નહિ, આ માત્ર મહારાજશ્રીની કલ્પનાની વાતો છે એ મતલબનું સદ્ગુણાશ્રીએ મારી ઉપરના તેમના પત્રમાં સ્પષ્ટપણે જણાવેલ છે. આવા સમર્પણના ઉલ્લેખ કે ઈસારો કરીને મુનિશ્રી દોષમાં પડે છે અને આ બિચારાં સાધ્વીજીને દેષમાં સંડોવે છે. જૈન સાધુ-સાધ્વીના વિહિત આચારમાં એક સાધ્વીના અન્ય સાધુ પ્રતિ આવા સમર્પણને કોઈ સ્થાન કે અવકાશ હોય એમ હું માનતો નથી. પરમાનંદ
૨૧૯
સંધ તરફથી ચાજાયેલા નાકાવિહાર
શ્રી. મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ તરફથી તા. ૨૧–૩–૬૨ ફાગણ શુદ પુનમ બુધવારના રોજ સંઘના સભ્યો અને તેમના કુટુંબીજનો માટે એક નૌકાવિહાર ગોઠવવામાં આવ્યો છે. આ માટે નક્કી કરવામાં આવેલી “શોભના” સ્ટીમર ઍપેલા બદરથી ઉપર જણાવેલ દિવસે રાત્રીના બરોબર આઠ વાગ્યે ઉપડશે અને અગિયાર વાગ્યે અપેાલા બંદર ઉપર જ નૌકાવિહારમાં જૉડાયલાં ભાઈબહેનાને ઉતારશે. આ નૌકાવિહારમાં જોડાવા ઈચ્છનાર સભ્યોએ વ્યકિત દીઠ રૂા. ૨—૫૦ આપવાના રહેશે. સભ્યો સાથેનાં અઢી વર્ષે નીચેનાં બાળકો માટે કશું આપવાનું નહિ રહે. શાભના’માં વધારેમાં વધારે ૩૦૦ પ્રવાસીઓ લેવાના હોઈને નૌકાવિહારમાં જોડાવા ઇચ્છનાર સભ્યોને જરૂરી વિધિ માટે સંઘના કાર્યાલયના સત્ત્વર સ ંપર્ક સાધવા વિનંતિ છે. આ નૌકાવિહારમાં જોડાવા ઈચ્છતા સભ્ય સંઘનું વાર્ષિક લવાજમ ભરવું જરૂરી છે. મંત્રીઓ—મુંબઇ જૈન યુવક સંઘ
પૃષ્ઠ
વિષયસૂચિ
પંડિત સુખલાલજી તથાં ડૅ. પરીખને અનુલક્ષીને આયોજિત સ્નેહસંમેલન વ્યકિત અને સમાજની પારસ્પરિક પ્રભુતા
મુનિ સન્તબાલજીના બાલાચિત શુદ્ધિ પ્રયોગ
૨૦૯
દલસુખ માલવણિયા ૨૧૫ પરમાનંદ ૨૧૭
| SR No. | 525947 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Parmanand Kunvarji Kapadia |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1962 |
| Total Pages | 252 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 22 MB |