Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 49

તા. ૧–૩–૬૨
પ્રબુદ્ધ જીવ ન
પ્રમુખસ્થાનેથી ડૉ. ભણશાળીનુ વકતવ્ય
ત્યાર બાદ ડો. કિતિલાલ ભણશાળીએ પ્રમુખસ્થાનેથી બાલતાં જણાવ્યું કે “આ પ્રસંગે પ્રમુખસ્થાન સ્વીકારતાં મને જરા સંકોચ થયો હતો અને તે એટલા માટે કે બહારના લોકો રખેને એમ માને કે એક ડોકટરનું સન્માન અને બીજા ડોકટર પ્રમુખ-આ જાણે કે બે ડોકટરોએ મળીને એકમેકનું સન્માન કરવાની ગાઠવણ કરી છે. બાકી તો આ રીતે પંડિતજીની સેવા કરવાની મને કે ડો. પરીખને જે તક મળી છે તે માટે અમે બન્ને અમારી જાતને ભાગ્યશાળી માનીએ છીએ. ડો. પરીખનું આ રીતે સન્માન થતું જોઈને હું ખૂબ આનંદ અનુભવું છું. તેમની સર્જરીને લગતી કુશળતાનાં હવે વખાણ કરવાની જરૂર નથી. કારણ કે આજે મુંબઈમાં ભાગ્યે જ એવું ગુજરાતી કુટુંબ હશે કે જેના એક યા અન્ય કુટુંબીજના ઉપર તેમના હાથ નહિ ફર્યો હોય. અમારે ત્યાં પાલણપુરમાં એક ઓલિયો હતા. આના વિષે અમારા વડીલા અમને કહેતા કે “જાઓ, ઓલિયાના હાથ માથે મુકાઈ આવો, તમારું કલ્યાણ થશે. " અને અમારા મુકુન્દભાઈનો હાથ પણ આવા એક ઓલિયાના છે. તેમના હાથ જેના ઉપર ફરે છે તેનું કલ્યાણ જ થાય છે.
“શ્રી પરમાનંદભાઈએ મુકુન્દભાઈ વિષે બાલતાં કુશળતા અને કોમળતાના સમન્વયની વાત કરી અને તે અક્ષરશ: બરોબર છે. આજના પ્રસંગના અનુસંધાનમાં મને એમ કહેવાનું પ્રાપ્ત થાય છે કે પંડિતજી શાસ્ત્રોમાં કુશળતા ધરાવે છે; મુકુન્દભાઈ શસ્ત્રક્રિયાના ઉપયોગમાં કુશળતા ધરાવે છે. આ રીતે આ ઘટનામાં આ શસ્ત્ર અને શાસ્ત્રના સુયોગ થયો છે. વિશ્વના અદ્યતન પરિસ્થિતિના સંદર્ભમાં આ વાતને વિચારીએ તે આજે શસ્ર છે ત્યાં શાસ્ત્ર નથી; શાસ્ત્ર છે ત્યાં શસ્ર નથી. એ કારણે જ આજની દુનિયાના માથે ત્રીજા વિશ્વયુદ્ધની આફત તોળાઈ રહી છે. આ શસ્ત્ર અને શાસ્ત્રનો, શકિત અને સદ્ધર્મના યોગ થાય તે માથા ઉપરની આફત ટળી જાય અને વિશ્વમાં શાંતિ સદ્દભાવ અને પ્રેમનું સામ્રાજ્ય સ્થપાય. આજના પ્રસંગે આવી પ્રાર્થના બધી રીતે યથેાચિત ગણાશે. છેવટે અમારો વ્યવસાય ત ચાલે છે અને ચાલ્યા જ કરવાના છે, પણ અમારો વ્યવસાય આવા સંત પુરુષોની સેવા કરવાની અવારનવાર તક આપતા રહે એવી અમારા મનની કામના છે. સાથે સાથે પંડિતજી વર્ષો સુધી સુદૃઢ આરોગ્યપૂર્વક જીવે એવી મારી અંતરની પ્રાર્થના છે.”
આભારનિવેદન
ત્યાર ભાદ સંઘના ઉપપ્રમુખ શ્રીમતી લીલાવતીબહેન દેવીદાસે ડૉ. કીર્તિ લાલ ભણશાળીના આજના સ્નેહસંમેલનનું પ્રમુખસ્થાન શોભાવવા માટે, ડો. મુકુન્દ પરીખના, ડો. સાંગાણીના, ડો. કેશવલાલ એમ. શાહના તથા ડો. નંદુના પંડિતજીને સ્વસ્થ સ્વાસ્થ્ય પ્રાપ્ત કરવામાં એક યા બીજી રીતે મદદ રૂપ બનવા માટે, તથા અન્ય ઉપસ્થિત ડોકટરો તથા સન્નારીઓ અને સદ્દગૃહસ્થાના સંઘના નિમંત્રણને માન આપી સંમેલનમાં ભાગ લેવા માટે આભાર માન્યો હતો. ત્યાર બાદ પંડિતજી, ડૉ. મુકુંદ પરીખ, ડો. ભણશાળી, ડા. કેશવલાલ એમ. શાહ તથા ડૉ. નંદુનું ફુલહારથી સન્માન કરવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રસંગે ડૉ. મુકુંદ પરીખને જ્ઞાનોદય ટ્રસ્ટ તરફથી ‘દર્શન અને ચિન્તન’ના ત્રણ ભાગ, અને ‘સમદશી” આચાર્ય હરિભદ્ર' તથા મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ તરફથી સત્યં શિવં સુન્દરમ્ તથા બોધિસત્વ—આટલાં પુસ્તકો ભેટ આપવામાં આવ્યા હતા અને ડૉ. ભણશાળી, ડા. કેશવલાલ એમ શાહ તથા ૐt. નન્દુને ઉપર જણાવેલ સમદર્શી આચાર્ય હરિભદ્ર, સહ્યં, શિાં, સુંદરમ તથા બાધિસત્ત્વ—એમ ત્રણ ત્રણ પુસ્તકો ભેટ આપવામાં આવ્યાં હતાં. ત્યાર બાદ અલ્પાહારને ઉચિત ન્યાય આપી સ્નેહસંમેલનમાં ઉપસ્થિત ભાઈ બહેનો આનંદપૂર્વક છૂટા પડયાં હતાં.
૨૧૫
વ્યકિત ને સમાજની પારસ્પરિક પ્રભુતા
વ્યકિત મેાટી કે સમાજ—એ બેમાંથી ગૌણ કોણ ? એ સનાતન ઝઘડાના વિષય છતાં દેશ-કાળ બળે તેમાં સમન્વય સધાતો આવ્યો છે—એ પણ સનાતન સત્ય છે. વ્યકિતનું પ્રબળ વ્યકિતત્વ ખીલે તો સમાજ તેને ગાડરીઆ પ્રવાહની જેમ અનુસરે છે અને એકવાર એ પ્રવાહ સ્થિર થયા એટલે સમાજના પ્રભાવ વ્યકિતએ સ્વીકાર્યા વિના ચાલતું નથી, વ્યકિત ગૌણ બની જાય છે. વળી પાછું એ સ્થિર અને પ્રગતિહીન સમાજને પ્રગતિનું બળ કોઈ વ્યકિત આપે છે એટલે તે સમાજની નાયક બને છે અને તેની સામે સમાજ ગૌણ બની જાય છે. આમ જો વ્યકિત અને સમાજનું પરસ્પર પ્રભુત્વ મેળવવાની જે ભાવના છે તેના અંત આવે તો બન્ને, તળાવના ગંદા પાણીની જેમ, છેવટે સાસાઈ જાય અને માનવની પ્રગતિ અટકી પડે. એટલે સમાજ અને વ્યકિતનો પ્રયત્ન પરસ્પર પ્રભુત્વ મેળવવાના ચાલુ રહે એમાં જ માનવનું હિત છે. સમાજનું એકલાનું જ પ્રભુત્વ વ્યકિત, ઉપર કાયમ થઈ જાય તે વ્યકિતના વિકાસની એક મર્યાદા આવી જાય, અને વ્યકિતનું જ પ્રભુત્વ સ્થપાઈ જાય તો તે નિરંકુશ અને અમર્યાદ બની જાય આમ બન્ને પક્ષે દોષ છે. આથી વ્યકિતત્વના સ્વસ્થ વિકાસમાં સમાજે બાધક ન બનવું અને સમાજકલ્યાણમાં વ્યકિતએ પાછળ ન રહેવું એવી સમન્વયાત્મક ભાવના સહજભાવે અપનાવાઈ જાય છે. અને તેથી જ આજ લગી વ્યકિત અને સમાજ અનેક રીતે પ્રગતિના પંથે નવા નવા પ્રયોગા કરી શક્યા છે—અ પ્રયોગા આધ્યાત્મિક અને ભૌતિક બન્ને ક્ષેત્રે થયા છે.
આધ્યાત્મિક ક્ષેત્રના વિચાર કરીએ તે બ્રહ્મજ્ઞાની, તત્ત્વજ્ઞ, તીર્થં કર કે બુદ્ધનો પ્રાદુર્ભાવ સમાજની ગૂંગળામણના બળવારૂપે જ છે. જ્યારે સમાજના નિયમે એટલા બધા સ્થિર થઈ જાય છે કે તેમાં પરિવર્તન કરવામાં પાપ મનાવા લાગે, ત્યારે જ કોઈ વ્યકિત પેાતાના આધ્યાત્મિક વિકાસના બળે બ્રહ્મક્ષ કે બુદ્ધ, તત્ત્વજ્ઞ કે તીર્થંકર બના એ સ્થિર નિયમાનના વિરોધ કરે છે અને સમાજને નવે માગે લઈ જાય છે. સમાજને નવે માર્ગે દોરવાનું સામર્થ્ય જેમાં ન હોય તે સમાજના નેતા ન બને. વ્યવસ્થાપક બનવું અને નેતા બનવું એમાં ભેદ છે. સ્થિર થયેલી વ્યવસ્થા પ્રમાણે સમાજમાં વર્તનની જવાબદારી · વ્યવસ્થાપકની હોય છે, જેવી આજના અમલદારોની છે. પણ નેતા એ વ્યવસ્થાપક નથી. એ તે ચાલુ વ્યવસ્થામાં ભંગાણ પાડીને નવી વ્યવસ્થા ઊભી કરે છે અને એ તરફ સમાજને દોરે છે. આ જ કારણે તે તીર્થંકર કે એવા બીજા નામે ઓળખાય છે. આપણે ભારતના જુદા જુદા આધ્યાત્મિક સમાજે કે ધર્મોના ઇતિહાસના વિચાર કરીશું તો એ સત્ય સ્પષ્ટ થઈ જશે.
વૈદિક ધર્મોમાં એટલે કે જયાં સુધી યજ્ઞપ્રધાન ધર્મ થઈ રહ્યો ત્યાં સુધી તે તે અનુષ્ઠાનેનું નિયત્રણ સામાજિક હતું. મૂળે દેવસ્તુતિરૂપ યજ્ઞનું રૂપ વ્યકિતપ્રધાન હતું એટલે દેવ અને સ્તતાની વચ્ચે કોઈ હતું નહિ. પણ સ્તુતિઓએ જ્યારે યજ્ઞવ્યવસ્થાનું રૂપ ધારણ · કર્યું ત્યારે તે વૈદિકધર્મ બન્યો અને વ્યકિતએ સામાજિક નિયંત્રણ સ્વીકારવું પડયું. સ્થિર થયેલા નિયમ અનુસાર જ પુરોહિતને વચ્ચે રાખીને મેટા મેટા યજ્ઞો થવા લાગ્યા. આ થયા વૈદિક યજ્ઞધર્મ.
વૈયકિતક સાધના જ્યારે સામાજિક બને છે ત્યારે તે કોઇ એક ધર્મનું નામ સ્વીકારે છે અને તેમાં વ્યકિત ગૌણ બની જાય છે. તેના ઉપર સામાજિક બંધ લાદવામાં આવે છે. વૈયકિતકભાવે સાધના કરવાનું તેનું સ્વાતંત્ર્ય મર્યાદિત બની જાય છે, તે એક ધાર્મિક સમાજના સભ્ય બનીને તેને અનુસરત થઈ જાય છે. ઘડાએલા નિયમાથી બહાર જઈને તેનું કોઈ પણ ધાર્મિક અનુષ્ઠાન સંભવતું જ નથી. તે એક ધાર્મિક પરંપરાનો દાસ બની જાય છે. તેથી સ્વતંત્ર થવાનું તેનું સામર્થ્ય હણાઈ જાય છે. આમ વૈદિક યજ્ઞપ્રધાન ધર્મમાં પણ બન્યું અને તે વૈદિક યજ્ઞ પરંપરા વૈદિક યજ્ઞધર્મમાં પરિણમી. તેમાં વ્યકિતને અનુષ્ઠાનનું સ્વાતંત્ર્ય રહ્યું નહિ.
પણ આપણે જોયું તેમ સમાજ કે વ્યકિતનું પ્રભુત્વ કાયમી નથી. પ્રભુત્વ મેળવવાની સતત હાડ ચાલ્યા જ કરે છે અને ચાલવી