________________
૧૯૨
પ્રભુ
નેમિ મહારાજ સવાર સાંજ પ્રાથૅના પછી પ્રવચન કરે છે. ઉપવાસ પર ઉતરવાનું કારણ ચાતુર્માસિક સાધુસાધ્વી શિબિરમાં બે સાધ્વીજીએ સમર્પણ સાથે હાજર રહેવાનો નિર્ણય જાહેર કર્યો હતો છતાં તેઓ હાજર ન રહી શક્યાં અને ક્રાંતિનું કા આગળ વધતું અટકી પડયું તે છે.
આ ઉપવાસનું પૂર્વસૂચન તા. ૧૬—૧-૬૨ના વિશ્વ વાત્સલ્યમાં પ્રગટ થયેલા મુનિ સંતબાલજીના અગ્રલેખમાં કરવામાં આવ્યું છે. આજે જ્યારે આ ઉપવાસ ચાલી રહ્યા છે ત્યારે જે બાબત ઉપર આ ઉપવાસ શરૂ કરવામાં આવ્યા છે તેની ચર્ચા આલાચના કરવી યોગ્ય લાગતી નથી. આજે તે પ્રસ્તુત ઉપવાસ નિર્વિઘ્ને પાર પડે અને મુનિશ્રીનું સ્વાસ્થ્ય જળવાઈ રહે એવી પ્રાના કરવી ઘટે.
મુનિ સંતબાલજી સમાજસેવાને અર્પિત થયેલા એક જૈન સાધુ છે. એ રીતે તેમના સ્વાસ્થ્યની સુરક્ષા આપણી સર્વની ચિંતાનો વિષય બને છે.
ન્યુકિત માટે ક્ષમાયાચના
પ્રબુદ્ધજીવનના છેલ્લા અંકમાં ‘સાધુ-સાધ્વી શિબિરની લશ્રુતિ' શિર્ષક લેખમાં પ્રસ્તુત શિબિરના આયોજન પાછળ ત્રીસ હજાર કે તેથી વધારે ખર્ચ થયાનું કહેવામાં આવે છે એ મુજબનું વિધાન કપિકર્ણ સાંભળેલી વાતો ઉપરથી કરેલું. આ સંબંધમાં શિબિરના આયોજકો જણાવે છે કે શિબિર પાછળ કુલ રૂ. ૧૧,૦૦૦નું ખર્ચ થયું છે. આ હું સ્વીકારું છું અને શિબિરના આયોજકોને ઉપર જણાવેલી અત્યુકિતથી થયેલા અન્યાય બદલ હું ક્ષમા યાચું છું.
હકીકત શુદ્ધિ
સ્વ. નાનાભાઈ ભટ્ટ વિષેની પ્રબુદ્ધજીવનના ગતાંકમાં પ્રગટ થયેલી અવસાનનોંધમાં સણાસરામાં ઊભી કરવામાં આવેલ લાક ભારતીના જન્મ ૧૯૪૦માં થયાનું જણાવ્યું છે તેમાં ૧૯૪૦ના સ્થાને ૧૯૫૪ એમ સુધારીને વાંચવું.
પરમાનંદ
અમારા કાશ્મીરના પ્રવાસ–૭
અમરનાથ (ચાલુ)
આજથી અઢી વર્ષ પહેલાં અમે ‘કેદારનાથ તેમ જ બિંદ્રનાથની યાત્રા કરેલી અને વચમાં ત્તુંગનાથનાં દર્શન પણ કરેલાં. તે યાત્રા દરમ્યાન હિમાલયના હાર્દ સુધી એટલે કે સ્થાયી હિમશિખરોની - ભાગાળ સુધી અમે પહોંચેલાં. પણ એ યાત્રા પૂરી કરતાં સવા મહિના થયેલા, યારે આ અમરનાથની યાત્રા અમે ત્રણ દિવસમાં પૂરી કરી અને એ ટૂંકા ગાળા દરમ્યાન હિમાલયની દરેક બાજુનું એટલે કે ઘીચ ઝાડીથી ભરેલા પહાડોથી માંડીને આછી વનસ્પતિવાળા તદન સુકા અને કોરા અને આગળ જતાં છૂટાછવાયા બરફથી ઢંકાયલા પહાડોનું અમને ક્રમવા દર્શન થયું. કોઈ એમ પૂછે કે મારે હિમાલયનું ત્રણ ચાર દિવસમાં સમગ્ર દર્શન કરવું છે તે તેને ' હું કહું કે અમરનાથની યાત્રા કરી આવેા. અમરનાથની યાત્રા એટલે હિમાલયની સંક્ષિપ્ત આવૃત્તિનું પારાયણ.
પહેલગામથી અમરનાથ
પહોંચતા રસ્તામાં ત્રણ પડાવ આવેછે. પહેલા પડાવ ચંદનવાડી, બીજો પડાવ શેષનાગ, ત્રીજો પડાવ પંચતરણી, અને છેવટે અમરનાથની ઘાટી, પડાવે પડાવે દ્રષ્યની ભાત બદલાતી ચાલે છે. ચંદનવાડી સુધી ભરચક વનશીથી છવાયેલી પર્વતાની હારમાળામાંથી પસાર થવાનું રહે છે. ચંદનવાડીથી આગળ
''
જીવન
ચાલે. એટલે વનીની ઘટ્ટતા ધીમે ધીમે આછી બનવા લાગે છે અને વૃક્ષનું સ્થાન લીલી હરિયાળીવાળા પહાડો લેવા માંડે છે. શેષનાગથી આગળ ચાલતાં વ્રુક્ષા તદન અદ્રષ્ય થઈ જાય છે અને કોરા ધાકોર હિમાચ્છાદિત પહાડો ભવ્યતા અને ભીષણતાના એક સાથે પરિચય કરાવે છે. પંચતરણી પહોંચીને આગળ ચાલા અને ભૈરવઘાટીનું રૂદ્ર સ્વરૂપ નિહાળવા મળે છે અને તે ઓળંગતાં અમરનાથના ઘાટી તરીકે જે ઓળખાય છે તે ચાતરફ આવેલા હિમાચ્છિાદિત પર્વતાનુંકોઈ અન્ય અદભૂત સૃષ્ટિનું—દ્રષ્ય આપણી આંખો આગળ ખડું થાય છે. જાણે કે ત્રણ દિવસ સુધી આપણે કોઈ ચલચિત્ર જોઈ રહ્યા હોઇએ એવા ભાસ આ સતત પરિવર્તન પામતાં નૈસર્ગિક દ્રષ્યોની પરંપરા આપણા ચિત્ત ઉપર પેદા કરે છે. એક રીતે આ ત્રણ દિવસમાં ઘણું જોયું એવી ભરચકતા મન અનુભવે છે. બીજી રીતે વિચારતાં એક મનોહર અલ્પજીવી સ્વપ્ન આંખો સમક્ષ સરી ગયા જેવું લાગે છે, જાણે કે નાટક શરૂ થયું ત્યાં તો પૂરું થયા જેવું આ કાંઈક ભાસે છે.
કેદારનાથ દ્રિનાથ, બાજૂ ગયા ત્યારે હિમાલયમાં અમારો પ્રવેશ ધીમે ધીમે થઈ રહ્યો હતા. પાંચ પાંચ, સાત સાત અને કદિ કદિ એથી પણ વધારે માઇલના અન્તરે કોઈ પણ એક સ્થળે અમારો પડાવ પડતા અને અમે અમારાં બિસ્તરાં છેાડતાં અને રસાઈપાણી વગેરેની વ્યવસ્થામાં નિમગ્ન બનતાં. રાત્રિના આરામ લેતા અને સવાર પડતાં બિસ્તરાં બાંધીને આગળ કૂચ કરતાં. આમ અમારી યાત્રા દિવસાનુદિવસ આગળ વધતી અને અમારૂં ચિત્ત હિમાલયના વાતાવરણથી વધારે ને વધારે સભર બન્યું જતું અને નિશ્ચિત તીર્થસ્થળે પહોંચતા ત્યારે આ આનંદસભરતાની પરાકાષ્ટાએ પહોંચ્યાનો અનુભવ થતા. અમરનાથની યાત્રામાં તા પહેલી રાત શેષનાગમાં અને બીજી રાત અમરનાથનાં દર્શન કરીને પંચતરીણમાં અને પછીની સાંજે પાછા પહેલગામમાં આમ કોઈ દેવવિવમાનમાં બેસીને નિકળ્યાં હોઇએ અને ભિન્ન ભિન્ન સ્વર્ગા ઉડતી નજરે નિહાળીને પાછા હતા ત્યાંના ત્યાં આવી પડયા હોઈએ— એવી કોઈ વિલક્ષણ અનુભૂતિ મન સંવેદનું હતું. અમૃતકુંભમાંથી અમૃતનો આસ્વાદ લીધે ન લીધો અને એ કુંભ જાણે કે કોઈએ ઝુંટવી લીધે ન હોય એવી વિસ્મયસ્તબ્ધતા પહેલગામ પાછા ફર્યા ત્યારે ચિત્ત અનુભવતું હતું.
તા. ૧૨-૬૨
અમરનાથની યાત્રા દરમ્યાન અનુભવવી પડતી હાડમારીઓ વિષે અમે ખૂબ ખૂબ સાંભળ્યું હતું. કેટલાકને હાડમારીથી તંગ બનીને પાછા ફરવું પડે છે એ પણ અમે જાણતા હતા. અમરનાથના પહાડી માર્ગનું હવામાન એટલું બધું અવિશ્વસનીય છે અને રસ્તામાં જે બે ત્રણ આકાયસ્થાન આવે છે ત્યાં એટલી બધી આછી--- માત્ર નામની—સગવડ છે કે હવામાન પ્રતિકૂળ બને, વાવાઝોડું થાય, વરસાદ બરફ કે કરા પડવા લાગે તો જાતનું રક્ષણ કરવું અત્યંત મુશ્કેલ બની જાય. ગમે તેટલાં રક્ષાનાં સાધનો સાથે લીધાં હોય પણ કુદરત વિશે તે તમને કર્યાંના ક્યાં ફે`કી દે અને કોઈ તમને બચાવી ન શકે. આવું. વૈષમ્ય
માયા
-: ગામ :
રે આ શી મનની માયા!
પાણીમાં રહીને શું રાખુંકારી મારી કાયા ? – ૨૦ ઊંચે પાય જવા ચાહે પણ છૂટે ના તરવા ચાહું પણ બચવું શું... એટ અને તાણેવાણે વણાયલાંને માનું કે ‘કુમાર’માંથી સાભાર ઉષ્કૃત.
ધરતીથી, ભરતીથી ? પરાયાં? – ૨૦
ગીતા પરીખ
આ યાત્રા સાથે સંકળાયેલું છે. આ બધું અમે જાણતા હતા અને તેને શકય તેટલેા સામને કરવા અમે અમારા મનને તૈયાર કર્યું હતું. આમ છતાં અમને આ અમર- નાથની યાત્રા દરમિયાન કુદરતનિર્મિત કોઈ પ્રતિકૂળતા નડી નહિ. રસ્તો સાફ રહ્યો. આકાશ લગભગ ચોખ્ખું