Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 231

૧૬-૧૧-૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૪૫
વિદ્યાઓના સંશોધનકાર્યને આગળ વધારનારી તેમજ એ ક્ષેત્રના નવા વિદ્વાને તૈયાર કરનારી, ગુજરાતની એક નમૂનેદાર વિદ્યાસંસ્થા થવાની છે.
આવી હસ્તપ્રતનાં તીર્થધામ સમા ગુજરાત-રાજસ્થાનના સંખ્યાહાંધ જ્ઞાનભંડારોને મહારાજશ્રીએ પુષ્કળ પરિશ્રમ લઈને ઉદ્ધાર કર્યો છે, અને એમને સૈકાઓ સુધીને માટે સુરક્ષિત બનાવ્યા છે. પ્રાચીન હસ્તલિખિત પ્રત અને જ્ઞાનભંડારોને ઉદ્ધાર તેમ જ એની સાચવણી, એ પણ એક સ્વતંત્ર શાસ્ત્ર કે કલા છે; અને એમાં મહારાજશ્રી સંપૂર્ણ નિપુણતા ધરાવે છે. એક ભકતની ભકિતપરાયણતાથી તેઓ પ્રાચીન જ્ઞાનભંડારોને ઉદ્ધાર કરે છે, અને એક માતાની મમતાથી પ્રાચીન હસ્તપ્રતેની માવજત કરે છે. એમના પ્રયત્નને લીધે ભારતીય સાહિત્યના સંખ્યાબંધ મહત્તવના ગ્રન્થોની અતિ વિરલ હસ્તપ્રતા મળી શકી છે, તેમ જ સુરક્ષિત થઈ શકી છે.
પ્રાચીન હસ્તપતને પારખવાની એમની દ્રષ્ટિ એટલી વેધક છે કે કોઈ હરતપ્રતમાં એને લેખનસંવત ન લખ્યો હોય તે પણ એની લિપિના મરોડ ઉપરથી એ પ્રત કયા સૈકામાં લખાઈ હોવી જોઈએ એને નિર્ણય તેઓ સહજ રીતે કરી શકે છે. એ જ રીતે પ્રાચીન હસ્તપ્રતોમાંથી તેમ જ બીજી ચિત્રકલાનું પણ તેઓ યથાર્થ મૂલ્યાંકન કરી જાણે છે, અને પુરાતત્ત્વની વસ્તુઓમાં પણ તેઓ ઊંડો રસ ધરાવે છે.
પ્રાચીન ગ્રન્થનું આધુનિક વૈજ્ઞાનિક સંશોધન પદ્ધતિ પ્રમાણે સંશોધન કરવાની દ્રષ્ટિ, ગ્રન્થભંડારો અને હસ્તપ્રતની વિપુલ માહિતી, હસ્તપ્રતોને ઉકેલવાની અને પારખવાની અતિવિરલ બુદ્ધિ અને વિદ્વાનોને સહાયરૂપ થવાની તત્પરતા વગેરે વિશેષતાઓને લીધે મહારાજશ્રી ભારતીય વિદ્યાના ક્ષેત્રમાં કામ કરતા દેશ-વિદેશના જૈન-જૈનેતર અનેક વિદ્વાનેનું પૂછયા ઠેકાણું બની ગયા છે. એમની આવી વિવિધ વિષયસ્પર્શી વિદ્રતાને લીધે જ તેની ગુજરાત સાહિત્ય પરિષદના અમદાવાદમાં ભરાયેલા અધિવેશનના ઈતિહાસ વિભાગના અધ્યક્ષ તરીકે તેમજ ઓલ ઈન્ડિયા રિયેન્ટલ કોન્ફરન્સના ગયા વર્ષે કાશ્મીરમાં મળેલ અધિવેશનના પ્રાકૃત જૈન વિભાગના અધ્યક્ષ તરીકે વરણી કરવામાં આવી હતી. અને જૈન-જૈનતર પ્રાકૃત સાહિત્યના પ્રકશન માટે આપણા નિવૃત્ત રાષ્ટ્રપતિ ર્ડો. રાજેન્દ્રપ્રસાદજીના સહકારથી સ્થપાયેલા પ્રાકૃત ટેસ્ટ સેરાયટીના કેન્દ્રસ્થાને પણ મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી જ બિરાજે છે.
મહારાજશ્રીએ પિતાના ૫૪ વર્ષ જેટલા લાંબા દીક્ષાકાળ દરમાન દેશના જુદા જુદા ભાગોમાં પાદવિહાર કરતાં કરતાં સંખ્યાબંધ ગ્રંથભંડારોનું નિરીક્ષણ કર્યું અને અનેક સ્થાનમાં બિસ્માર હાલતમાં પડેલી અસંખ્ય હસ્તપ્રતોમાંથી પસંદ કરીને ભેટ તરીકે કે જૈન સંઘની સહાયથી હજારો હસ્તલિખિત પ્રતા પિતાના ગ્રંથસંગ્રહમાં એકત્ર કરી હતી. આ હસ્તપ્રતોમાં પ્રાચીન તાડપત્રની તેમજ કાગળની પણ હસ્તપ્રત હતી; અને કેટલીક તે અતિવિરલ કે અન્યત્ર અલભ્ય ગણી શકાય એવી સચિત્ર પ્રતે પણ હતી. ઉપરાંત ભારતીય વિદ્યાને લગતા દેશ - વિદેશમાં પ્રગટ થયેલા મહત્ત્વના હજારે ગ્રંથ પણ તેઓએ વસાવ્યા હતા. મહારાજશ્રીના આ ગ્રંથસંગ્રહનું મૂલ્ય આંકી શકાય એવું નથી. પણ મહારાજશ્રીને મન ગ્રંથસંગ્રહનું સાચું મૂલ્ય એનો સંગ્રહ કરી રાખવામાં નહીં પણ એનો મુકતમને ઉપયોગ કરવા ન કરાવવામાં જ છે. એટલે એમણે પોતાને આ હજારો ગ્રંથને અમૂલ્ય સંગ્રહ શેઠશ્રી કસ્તુરભાઈ લાલભાઈ અને એમના કુટુંબની ઉદાર સખાવતથી અમદાવાદમાં સ્થપાયેલા શ્રી લાલભાઈ દલપતભાઈ ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિરને ભેટ આપી દીધે; અને એ રીતે પોતાના આ ગ્રંથસંગ્રહને ઉપયોગ સૌ કોઈને માટે સરળ બનાવી દીધા . મહારાજશ્રીનું આ પગલું જેમ એમના સાધુજીવનની નિર્મળતા અને નિભતાનું સુચક છે, તેમ બીજા ગ્રંથસંગ્રાહકોને પ્રેરણા આપે એવું છે. આ સંસ્થા, પુનાની ભાંડારકર ઓરીએન્ટલ કીસ ઈન્સ્ટીટયૂટની જેમ, ભારતની પ્રાચીન
મહારાજશ્રીનું મૂળ વતન કપડવંજ. એમના પિતાશ્રીનું નામ ડાહ્યાભાઈ; એમનાં માતુશ્રીનું નામ માણેકબહેન, અને એમનું પિતાનું નામ મણિલાલ. એમને જન્મ વિ. સં. ૧૯૫૨ ના કારતક સુદિ પાંચમ (જ્ઞાનપંચમી કે લાભપાંચમ) ના દિવસે થયેલો, માણેકબહેનને પાંચ સંતાન થયેલાં એમાં આ છેલ્લું સંતાન જ ઉછરેલ. અને તે પણ જાણે કાળના મોંમા કોળિયો થતાં બચી ગયું હોય એ રીતે. મણિલાલ હજુ બે - ચાર મહિનાના જ થયા હતા, અને ઘડિયે ઝૂલતા હતા, એ વખતે એક દિવસ એમને ઘરમાં મૂકીને માણેકબહેન નદીએ કપડાં ધોવા ગયેલાં. પાછળ એકાએક મહોલ્લામાં આગ લાગી અને એમાં માણેકબહેનનું ઘર પણ ઝડપાઈ ગયું.એ બૂમરાણ સાંભળીને એક વોહરા ગૃહસ્થ ત્યાં દોડી આવ્યા. એમણે બાળકના રેવાને અવાજ સાંભળ્યું, અને ઘરમાંથી એ બાળકને લઈને પિતાને ઘેર મૂકી આવ્યા. આ બાજુ નદી કિનારે માણેકબહેનને આગની ખબર પડી તો એ તે હાંફળાફાંફળાં આવી પહોંચ્યાં. જોયું તે ઘર બળી ગયેલું. એમને થયું કે ઘરને એકનો એક વંશવેલે પણ . આગે ભરખી લીધા! એના દુ:ખને પાર ન રહ્યો.
પેલો વેરા ગૃહસ્થ માનતા હતા કે હમણાં આ બાળકનાં મા – બાપ આવીને લઈ જશે; પણ સાંજ સુધી કોઈ ન આવ્યું. એ એક નેકદિલ વહોરા ગૃહસ્થ હતા, અને એને એ ખ્યાલ હતો કે આ બાળક કોઈ હિંદુનું બાળક હતું, એટલે એણે એ બાળકને હિંદુના ઘરનું પાણી મંગાવીને પાયું અને બકરીનું દૂધ પીવરાવ્યું. રાત થઈ તે પણ એ બાળકને માટે કોઈ ન આવ્યું. એટલે બીજે દિવસે સવારે ઘેર ઘેર તપાસ કરી. આખરે માણેકબહેનને પિતાને દીકરો સાજો સારો મળી ગયું. એના આનંદને પાર ન રહ્યો! મણિલાલને જાણે રામનાં રખવાળાં મળ્યાં ! - ૨૭ વર્ષની ઉંમરે માણેકબહેન વિધવા થયાં આખી જિંદગી ધર્મનું પાલન કરવામાં અને ધર્મની વાણી સાંભળવામાં ગાળેલી એટલે, એમના મનમાં વૈરાગ્ય જાગ્યો, અને એ સંસારનો ત્યાગ કરવા, તૈયાર થયાં. પણ વચમાં એક અવરોધ હતે. ચૌદ વર્ષનાં મણિલાલનું શું કરવું? એને કોને ભરોસે સોંપી મણિલાલે એક નિશ્ચય કર્યો; બા કરે કેમ કરવું. માને પણ થયું: હું સંસારનો ત્યાગ કરૂં તે મારા પુત્રને સંસારમાં શા માટે રાખું? છેવટે બન્નેએ દીક્ષા લેવાનું નકકી કર્યું. વિ. સં. ૧૯૬૫ ના માહવદિ પાંચમના દિવસે મણિલાલ છાણી ગામમાં મુનિવર્ય શ્રી ચતુરવિજયજીના શિષ્ય તરીકે દીક્ષા લીધી; એ જ મુનિશ્રી પુણ્ય વિજયજી. ત્યાર પછી બે દિવસે જ માણેકબહેને પાલીતાણામાં દીક્ષા લીધી. એમનું નામ સાધ્વીજી શ્રી રત્નશ્રીજી, એ બડભાગી સાધ્વીમાતા અત્યારે પણ હયાત છે; અને એમની આંખનાં તેજ ઓઝલ થયેલ હોવાથી ૮૩ વર્ષની ઉંમરે અમદાવાદમાં વૃદ્ધવાસ કરીને પોતાની સંયમયાત્રાનું પાલન કરે છે.
મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજીના દાદાગુરૂ પ્રવર્તક શ્રી કાંતિવિજયજી ભારે ગુણિયલ, ઉદાર, સમભાવી, દીર્ધદષ્ટિ અને પ્રતાપી પુરૂષ હતા; અને મહારાજશ્રીના ગુરુ ચતુરવિજયજી મહારાજ પણ ઉદાર, વ્યવહારદક્ષ અને સતત સાહિત્યસેવી વિદ્વાન હતા. આવા દાદાગુરુ અને ગુરુ પાસેથી મળેલ સંસ્કારિતા અને શાને પાસનાના વારસાને મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજીએ સવાયો કરીને શોભાવ્યું છે. ૬: મહારાજશ્રીની ઉદારતાને જાણે કોઈ અવધિ નથી. કોઈનું પણ કામ કરી છૂટવામાં તેઓ સદા આનંદ અનુભવે છે. કોઈ પણ