Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 227

તા. ૧૬-૧૧-૬૨
પ્રભુ
અસવાર થઈ રહ્યું છે. અને તેથી ચીની આક્રમક દળા સામે શસ્ત્રરાજાવટ અને લશ્કરી પ્રતિકાર તરફ જ આપણ સર્વનું ધ્યાન કેન્દ્રિત થાય એ સ્વાભાવિક છે. વળી ઉપર જે દષ્ટાન્ત આપવામાં આવ્યું તે મુજબ કોઈ ગામડા ઉપર હિંસક પશુઓનું આક્રમણ થાય ત્યારે એ પશુઓનો સંહાર કરીને ગામડાને બચાવવું એ જેમ ગામમાં વસતા લોકોનું અનિવાર્ય કર્તવ્ય બની જાય—આ પ્રકારની જ કાંઈક પરિસ્થિતિ સર્વથા અકારણ, અકલ્પ્યા અને મોટા પાયા ઉપરના ચીની આક્રમણ અંગે આપણા માટે ઊભી થઈ છે. અહિં અહિંસક પ્રતિકારને કોઈ અવકાશ જ નથી એમ લગભગ આપણામાંના સર્વને ભાસે છે. અહિંસાલક્ષી વિચારણા કરતા આપણા મહાજનો એક પ્રકારની સ્તબ્ધતા અનુભવના દેખાય છે. અહિંસક સમાજરચનાની કાલ્પનિક ઈમારતો જાણે કે ગંજીપાના મહેલની માફક એક આંચકે કડડભૂસ થઈને પડી ભાંગતી હોય એમ ભાસે છે. આ સામુદાયિક હિંસક પ્રતિકારના બદલામાં સામુદાયિક અહિંસક પ્રતિકારની કોઈ વ્યવહારૂ કલ્પના અત્યારે થઈ જ શકતી નથી. અને એવી કોઈ કલ્પના શક્ય હોય તો પણ બન્ને પ્રકારના સામુદાયિક પ્રતિકારો એક સાથે ચાલી શકે કેમ એ પણ એક સવાલ છે. આવી વિચિત્ર પરિસ્થિતિમાં અહિંસાનિષ્ઠ વ્યક્તિએ શું કરવું એ રાહજમાં ન ઉકેલાય એવા કોયડો લાગે છે.
આજની આ પરિસ્થિતિને આપણે જરા વિગતથી વિચાર કરીએ. આપણે આ ચીની આક્રમણને દૈત્યોના કે દીપડાના આક્રમણ સાથે સરખાવીએ છીએ અને તેના શસ્રો દ્વારા નિકાલ કરવા જોઈએ એમ સહજ સાદી બુદ્ધિથી આપણે કહી નાખીએ છીએ. પણ આપણે સમજવું જોઈએ કે દૈત્યો કે દીપડાના આક્રમણના સ્વરૂપમાં અને ચીની આક્રમણના સ્વરૂપમાં અમુક ફરક રહેલા છે. આપણી કલ્પનાના દૈત્યોમાં કે દીપડાઓમાં દયા કે માનવતાનો સંપૂર્ણ અભાવ છે એમ આપણે માની લીધેલું હોય છે, જયારે ચીની આક્રમણકારોનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ કાંઈક જુદા જ પ્રકારનું છે. ચીનની બાબતમાં ચીનના સર્વોપરિ રાજયશાસકો નિર્ણય લે છે કે ભારતની ઉત્તર સરહદ ઉપર જંગી હુમલા કરીને બને તેટલા પ્રદેશ કબજે કરવા અને એ મુજબ ચીની સૈન્યને આદેશ આપવામાં આવે છે. ચીની સૈનિકને અંગત રીતે ભારત સાથે કોઈ વેરઝેર નથી. એ સૈનિક આપણા સૈનિક જેવા જ એક માનવી છે અને તેના દિલમાં આપણી જેવા જ દયા, માયા અને પ્રેમના કુણા ભાવો છે. એમ છતાં તે સૈન્યના એક અંગ છે. અને સેનાપતિ હુકમ આપે એ મુજબ એ સૈનિકોએ આગળ વધવાનું છે. યુદ્ધનું આયોજન કરનાર ચીની રાજયશાસકો રાક્ષસી સ્વરૂપ ધારણ કરી રહ્યા છે, અને આ સૈનિકો તેમના હંકાર્યા એક મંત્ર માફ્ક સંહારનું તાંડવ સરજી રહ્યા છે. એક સ્થળે એકઠું થયેલું ચીની સૈન્ય દૂર ઉભેલા ભારતીય સૈન્ય ઉપર ગાળીઓ છેાડે છે, પણ કોણ કોને મારે છે તે કોઈની નજરે દેખાતું નથી અને વ્યકિતગત રીતે એકને અન્ય સામે કોઈ પણ પ્રકારના વૈરભાવ છે જ નહિ. આવી જ સ્થિતિ ભારતીય સૈનિકોની છે. ચીની સૈનિક સામે તેના દિલમાં કશું પણ વૈરવૈમનસ્ય ન હોવા છતાં, રાષ્ટ્રરક્ષણનો સામુદાયિક ધર્મ તેને ગોળી ચલાવવાની ફરજ પાડે છે. યુદ્ધનું કોઈ સ્વરૂપજ એવું છેકે, બન્ને પક્ષના સૈનિકને પેાતાના અન્તરમાં રહેલી માનવતાને દબાવીને રૂંધીને—જાણે કે ફરિજયાત નિષ્ઠુર બનવું પડે છે અને એકમેકની સંહારપ્રવૃતિમાં સામેલ થવું. પડે છે.
હવે પોતાના દિલમાં ઉગેલી માનવતા, કરૂણા જે માનવી દાબી શકતા નથી, રૂંધી શકતો નથી એવો માનવી અન્ય પક્ષના કોઈ ભલા ભોળા માનવી—પછી ભલેને તે પ્રતિપક્ષના સૈનિક હોય તો પણ—તેની ઉપર ગાળી છેાડી જ કેમ શકાય એવા વાવસા અનુભવે છે. આજના સંયોગમાં હુમલાખોર ચીની સૈન્યના હિંસક
જીવ ન
પ્રતિકાર સવાય બીજો કોઈ વિકલ્પ જ નથી એમ આપણી વાસ્વલક્ષી બુદ્ધિ કહે છે, એમ છતાં વ્યક્તિગત રીતે નિર્દોષ એવા માનવીની કતલ થઈ નજ શકે એમ આપણુ ભાવનાલક્ષી કરુણાકોમળ હૃદય કહે છે. આવી આજની પરિસ્થિતિના સંદર્ભમાં ઉપસ્થિત થતી કર્તવ્યાકર્તવ્યની મુંઝવણ અંગે અહિંસાની દષ્ટિ આગળ રાખીને વિચારતા આપણા દેશના મહાનુભાવો જે કાંઈ કહે છે, બોલે છે, તે સમજવા વિચારવા હું પ્રયત્ન કરૂં છું, પણ હજુ સુધી કોઈ સ્પષ્ટ માર્ગદર્શન મળતું નથી.
એક બીજો પણ વિચાર આશે છે. આજ સુધીના આપણા અનુભવ કંઈક એમ કહે છે કે, અહિંસક પ્રતિકારની સફળતાને એક મર્યાદા છે. જયાં કાનૂની રાજયવ્યવસ્થા હોય ત્યાં જ અહિંસક પ્રતિકાર કામયાબ નીવડવા સંભવ છે-જેવી રીતે આપણે બંધારણપુર:સરની સુસ્થાપિત અંગ્રેજી રાજ્યવ્યવસ્થા સામે અહિંસક પ્રતિકાર યોજી શકયા અને અમલી તેમજ સફળ બનાવી શકયા, પણ જ્યાં જંગલના કાયદો પ્રવર્તે છે—જેવી સ્થિતિ ચીની આક્રમણે આપણી સરહદ ઉપર એકાએક હુમલા કરીને પેદા કરી છે—ત્યાં અહિંસક પ્રતિકારને કોઈ અવકાશ જ નથી. દૈત્યને ત। મારીને જ હઠાવવેા રહ્યો. સંભવ છે કે આવી વિચારણા આપણી પર'પરાગત વૈચારિક પ્રક્રિયાનું પરિણામ હોય. સંભવ છે કે રાજદ્ગારી ક્ષેત્રે પરદેશી હકુમતને હાંકી કાઢવા માટે યોજાયેલ અહિંસક પ્રતિકારનું કામયાબપણું સિદ્ધ કરવા માટે આપણી વચ્ચે જેમ ગાંધીજી ઉતરી આવ્યા તેમ આન્તરરાષ્ટ્રીય સંઘર્ષના પ્રસંગે અહિંસક પ્રતિકારનું આયોજન સુઝાડનાર બીજા કોઈ ગાંધીનું આગમન અપેક્ષિત હોય. પણ આજની પરિસ્થિતિમાં આપણા પૂરતું એટલું સ્વીકાર્યા સિવાય ચાલે તેમ નથી કે અદ્યતન ચીની આક્રમણ સામે અહિંસક પ્રતિકારની કોઈ વિચારણા કે યોજના આપણા અહિંસાનિષ્ટ ચિન્તકોની કલ્પનામાં હજુ સુધી કોઈ સ્પષ્ટ આકાર લઈ શકી હોય એમ દેખાતું નથી.
એક મિત્ર સૂચવે છે કે, આપણે જેને અહિંસાનિષ્ઠા કહીએ છીએ તે ખરી અહિંસાનિષ્ઠા જ નથી, પણ આપણી બુધ્ધિમાં તરવરતું ઉપરછલ્લું સ્ફુરણ છે, અથવા તો અમુક પ્રકારના ઉછેર અને વાતાવરણના કારણે કેળવાયેલા માનસિક અધ્યાસ છે. આપણે લાહી રેડાતું જોઈ શકતા નથી, આપણે કોઈને મારી શકતા નથી કે કોઈ સામે હાથ ઉગામી શકતા નથી, અને આપણી આ અશકિતને આપણે ધાર્મિકતાનું—અહિંસકતાનું—રૂપ આપીએ છીએ. ખરો અહિંસક તે જ છે કે જે મારી શકે છે, છતાં મારતા નથી અને પોતાના માર્ગે જતાં આસપારા લોહીની નદીઓ વહે તો પણ તે જરા પણ કપાયમાન થતા નથી. વજાદપ કઠોરાણિ મૃદુનિ કુસુમાદિપ—આવેા તેમના ચિત્તના મહિમા છે. આવી પ્રાણવાન અહિંસા આપણામાં છે જ નહિ અને તેથી આજની ખુનખાર લડાઈમાં અહિંસાના ધારણે આપણને આપણું કર્તવ્ય સુઝતું નથી. આપણું આ બાબતનું ચિન્તન પરિણામલક્ષી છે, જયારે જે નિષ્ઠા પરિણામ—નિરપેક્ષ હોય તે જ સાચી નિષ્ઠા કહેવાય. અને જેનામાં સાચી નિષ્ઠા હોય તેને પાતાનું કર્તવ્ય સૂઝી જ રહે છે. અહિંસા વિષે આપણામાંના લગભગ કોઈનામાં કદાચ આવી આત્યન્તિક અહિંસાનિષ્ઠા ન હોય એ બનવાજોગ છે. પણ આ સાથે એની પણ ના કહી શકાય તેમ નથી કે, ધાર્મિક સંસ્કારોના પરિણામે તેમ જ ગાંધીજી તથા વિનોબાજીના સહવાસ અને શિક્ષણના પરિણામે આપણામાંના અનેકનાં ચિત્ત અહિંસાની ભાવના વડે પ્રભાવિત બન્યાં છે, અહિંસાભિમુખ બન્યાં છે. આ રીતે આપણામાંના કેટલાકમાં આજ સુધી કેળવાયલું અહિંસાલક્ષી વલણ એક બાજુ સશસ્ત્ર પ્રતિકારનું અવલંબન લેવા દેતું નથી અને બીજી બાજુએ નિ:શસ્ત્ર પ્રતિકારનો કોઈ વ્યવહારૂ માર્ગ પૂરો પાડતું નથી.
આમ છતાં પણ પોતાને અહિં સાનિષ્ઠ લેખતી કોઈ પણ વ્યકિત