Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 225

તા. ૧૬-૧૧-૬૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૩૮
અને ભારતના જૂદા જૂદા રાજયોમાંથી બાળકો અને બાલિ કાઓ આવે છે. પાંચ વર્ષથી છેક સોળેક વર્ષનાં એક જ શાળામાં નાની માટી વયનાં ભાઈબહેનનાં કુટુમ્બસમૂહો આવી વસે છે અને પૂર્વ પ્રાથમિકથી માધ્યમિક શિક્ષણ એક સળંગ વાતાવરણમાં મેળવી શકે છે. વળી “શ્રેયસ” બહુલક્ષી શાળા હોવાથી ભાષાઓ, વિજ્ઞાન, ઉદ્યોગ અને લલિતકલાના અંગ પ્રત્યંગમાં બાળકને રુચિ પ્રમાણે આગળ વધવાની તક મળે છે . . . . . . - આ વર્ષથી એક માનસશાસ્ત્રી શિક્ષકની નિમણુંક કરીને - શાળાના પ્રશ્નોને બાળક, માતાપિતા અને શિક્ષકના સંપર્ક દ્વારા હલ કરવાની તથા વ્યવસાય દર્શનની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે. - અહિં એક ખાસ એજના જે અમે વિચારી રહ્યાં છીએ તેનો ઉલ્લેખ કર મને ગમશે. હાલ ત્રણ બાળકોમાંથી સાઠ બાળકોને છાત્રવૃત્તિ મળે છે. તેમ છતાં હવે એક એવી
જના અમે વિચારીએ છીએ કે જેમાં માતાપિતા અને ઘરવિહોણાં તેજસ્વી બાળકો માટે શ્રેયસમાં જ એક ઘર અમે બનાવી શકીએ.
આ બાળકે સ્વર્યાનિર્વાહ કરી શકે ત્યાં સુધી એટલે આશરે અઢાર જ , વર્ષનાં થાય ત્યાં સુધી કોયસમાં જ ઉછરશે. દરેક બાળકને ઉરામમાં
ઉત્તમ શૈક્ષણિક તકો મળશે. તે વિજ્ઞાનની હૈ, લલિતકલા, ઉદ્યોગ કે humanities-વિનયનની. ઈગ્લાન્ડમાં ડૅ. બર્નાડાના બાલગૃહો જેવી આ યોજના ગણી શકાય. આઠ - દસ બાળકો કોઈ એક પ્રૌઢ વ્યકિતની રાહબરી નીચે એક ઘરમાં રહે, ત્યાં પોતાના ખાવા રહેવાની સગવડ સહકારથી કરી લે, વસ્ત્ર, ખાદ્યપદાર્થ અને પુસ્તકો
શ્રેયસ ' પૂરાં પાડે, પણ તેનું આયોજન તેમણે જાતે કરવાનું રહે. રજાઓ તેઓ કોઈ ઉત્પાદક વ્યવસાયમાં વીતાવે. અમારો અંદાજ છે કે દરેક બાળક દીઠ અમને વર્ષે આશરે નવસો રૂપીઆ ખર્ચ આવશે. '
' * અહીં એક બાબત ખાસ ધ્યાન પર લાવવા ઈચ્છું છું કે, જીવનકાળના શરૂઆતના અઢાર વર્ષને જો બરોબર સંભાળી લેવામાં આવે તે મનુષ્યની ઘણી ખરી સમસ્યાઓને ટાળી શકાય. આથી આ જીવનને પહેલો તબકકો ખૂબ વિચારપૂર્વકની યોજના અને વ્યવસ્થા માંગી લે છે, આજે સોળ વર્ષની વયે આપણાં બાળકો યુનિવર્સિટીઓમાં ચાલી જાય છે. તેને બદલે શાળાનાં વર્ષોને વધારીને તેમને સંગીન કરવા જોઈએ. અને તેથી અમે
higher secondaryની હિમાયત વર્ષોથી કરતાં આવ્યાં છીએ : અને એને અમલ પણ કરવા માંડયો છે.
' ૧૯૪૭ના ઑગસ્ટમાં આઝાદી મળી, પણ ૧૯૪૭ પછી ખરેખર શું થવા પામ્યું? પોલાદને કારખાનાં થયાં. મોટર, એરપ્લેન અને યંત્રોનાં પણ વિજ્ઞાનની પ્રયોગશાળાઓ થઈ. મોટા બન્ધ બન્યાયા. પણ બીજી બાજુ માનવને તૈયાર કરનારી શિક્ષણ- યોજનાઓ વિસરાઈ ગઈ, છેલ્લું સ્થાન પણ તેને ન મળ્યું. માણશેની દરેક ક્ષેત્રમાં જરૂર વધવા લાગી, પણ માણસો તૈયાર થયા નહીં. આજે પહેલાંના તૈયાર થયેલાં મનુષ્યો હજી જવાબદારીનું વહન કરી રહ્યા છે, પણ હવે પાંચ કે દસ વર્ષમાં જે બીજી હરોળના અભાવે—બીનતૈયારીને લીધે—આપણે મોખરો તૂટી પડવાને છે. વારંવાર શાળા-મહાશાળામાં તોફાને થવાના-ગોળીબારના-સમાચારો આપણે સાંભળીએ છીએ. આ વર્ષે એક મહિનામાં આશરે બસો જેટલા ટ્રેન અકસ્માત થવા પામ્યા છે. તેમાંથી અર્ધા ઉપરના કર્મચારીઓની બેદરકારીથી થવા પામ્યો છે. આ બતાવે છે કે આપણા માણસો કામ માટે તૈયાર નથી. આવા બીનકેળવાયેલ માણસે એન્જિનિઅર થશે, ડેકટર થશે, શિક્ષક થશે, માબાપ થશે સામાજિક અને રાજકીય કાર્યકરો નેતાઓ થશે. ટ્રેનના અકસ્માત તે નરી આંખે જોઈ શકાય તેવા છે, પણ વેંકટર, શિક્ષ% કે એ બા : સામાજિક અને રાજકીય કાર્યકરો દ્વારા થયેલ
અકસ્માતોની ઈજા કેટલી પેઢીને ભોગવવાની રહેશે? ૧૫ વર્ષ. ગયાં, પણ હવે તે ભૂલ્યા ત્યાંથી ફરીને ગણીએ.
વળી હજાર વર્ષની ગુલામીની જડતાના થર હજી આપણે ખંખેરી શકયાં નથી. “આ મારો દેશ છે–આ મારા લોકો છે - આ મારું કામ છે–આમાં મારી ઉન્નતિ છે.” એ યાદ રહેતું નથી. બલ્ક આપણે હમેશ હાથ લાંબાવી બીજાની સામે જોઈએ છીએ, તે નથી કરતો - તે દોષિત છે - એમ બબડાટ સાથે નિન્દા કરીએ છીએ. કામ કરવાની પણ દાનત નથી. ગમે તે બહાને કામ બન્ધ કરી બેસી જઈએ છીએ. આ બધાં દરદોનું
ઓસડ ઉત્તમ શાળામાંથી મેળવી શકાય. કેળવણીને વણઉકેલાયેલ, વજનદાર પ્રશ્ન મુદત પર છોડી શકાય તેમ નથી. ગામડાંઓની કેળવણીને વિચાર અતિ મહત્વ હોવા છતાં, શહેરોની કેળવણી વિસારે ન મૂકી શકાય. હજુ આખા દેશનું સંચાલન શહેરીઓ કરે છે. એ શહેરીઓ ગંદકી અને હાડમારીમાં નાનાં ઘરો અને ધીચશાળાઓમાં ઊછેરે છે. આ ભૂમિકા ઊછરતા નાગરિકો માટે લૅશભર અનુરૂપકે હિતાવહ ન જ લેખી શકાય. સૌથી પહેલી જરૂરત દેખી હવાને ગણીએ. બીજી મોકળી જગા, ત્રીજી મુકતાહાર, ચોથી ઉમ્મરને યોગ્ય નિયમિત દિનચર્યા, પાંચમી પ્રવૃત્તિ, છઠ્ઠી યોગ્ય દેખરેખ નીચે નાનાંમોટાંને સહેવાસ અને સાતમી સલામતી. આજીનાં ઘરે અને લતાઓ સાંકડાં છે. અગિયાર વાગ્યાનાં શાળાના વખતની પ્રથાને લઈને સવારના કિંમતી સમયમાં બાળકો મેડાં ઊઠે છે, રખડે છે અથવા શાળાની બહારના સમયમાં ખાનગી રીતે ભણે છે. જમીને તરત જ શાળામાં જવા દોડે છે. જયારે આરામ લેવો જોઈએ ત્યારે ભણે છે. સાંજે પણ રમવામાં મેદાનોના અભાવે માબાપના દબાણ નીચે ભણે છે. અથવા ફરી રસ્તાઓ પર રખડે છે. કુમાર પત્તાં, પાનબીડી, રેસ્ટોરાં, અને સિનેમાના શોખીન બની બેસે છે. ચારે બાજુથી જકડાયેલી, નઠોરતા અને ભીંસમાં ઊછરતી પ્રજા બેત્રણ પેઢીમાં કેવી નીપજશે તે કલ્પવું કઠિન નથી. આ પ્રજાને માટે તેમનાં માવતર, શિક્ષકો, સમાજ પોતે કાંઈક કરે, પણ બાળકોનું વર્તમાન અને ભાવિ વહેતું ના મૂકે. . .
સારી દિનશાળા Day-school બાળકની જરૂરત પૂરી પાડી શકે. આથી માબાપ અને ભાઈભાંડુની હુંફ અને સંપર્ક મળવા છતાં તેના વિકાસ માટે ઘર જે સગવડ આપી શકતું નથી તે શાળા પૂરી પાડે છે. આવી શાળાઓ દેશભરમાં ઠેર ઠેર ન હોવાથી તેમજ કૌટુમ્બિક સંજોગોને લઈને કેટલાંક બાળકો ઘરથી દૂર ઉછરે એવી આવશ્યકતા ઊભી થાય તે દિનશાળા સાથે છાત્રગૃહ ઉપયોગી બને છે.
અહીં મારે જણાવવું જોઈએ કે કેળવણીના આ સર્વ પ્રયત્નો સામે પ્રવાહ તરવા જેવા જ હોય છે. તેને પ્રતિકાર થવાથી આપણી નિષ્ઠાની પૂરી કસોટી કરી લેવામાં આવે છે. લોકપ્રિયતા અને સફળતાને પાને આવા પ્રયત્ન ચઢી શકતા નથી. વિચાર અને મૂલ્યાંકનની ક્રાન્તિ એ દુ:સહ્ય હોય છે. પણ જે સારું લાગે તેને વળગી રહેનાર માટે ‘એકલો જાને એ જ મંત્ર સાચો લાગે છે.
આ સર્વને સાર તે એ છે કે ' ' ૦ બાળક એ સર્વોપરિ ધન છે. . ૦ આપણે સહુ તેનું જતન કરવામાં કોઈને કોઈ રીતે આપણે ફાળે '.
આપીએ. • ૦ તેમ કરવા માટે સામુહિક વ્યવિસ્થિત યોજના જોઈએ.
હવે પાછી મારા ટેકરી પરના સ્વપ્નની વાત પર આવું. જૂના માટીનાં ઘરમાં “કોયસ' દસ વર્ષ ચાલ્યું. એક ઝાડ નીચે એક જૂની બસના ખામાં હું બેસતી. પછી એક સ્થાયી જગ્યા શોધવાને વિચાર થયું. એટલે હું દરા માઈલના ઘેરાવામાં અમદાવાદની