Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 224

૧૩૮
તા.૧૬-૧૧-૧૨
અગિયારથી પન્દર વર્ષના કિશોર અને તેમની સાથેનાં અમે. સંઘ- ભાવનાથી અમે પિતાની સફાઈ, ભજન ઈત્યાદિની જરૂરિયાતે જાતે જ પૂરી પાડીએ છીએ. અમારું દઢ માનવું છે કે, જો યાંત્રિક પ્રગતિ (Technical progress) ભારતવર્ષમાં આપણે પ્રાપ્ત કરવી હોય તે આપણે ભણતર સાથે શરીરામ જેવો જ જોઈશે.
માણસ વિલક્ષણ હોઈ તેને જયાં બહુ શ્રમ પડે ત્યાં કામ ઓછો કરવા તે નવા નવા નુસખા શોધી કાઢે છે. એ તેની વૃત્તિને લઈને તે સંશોધક બને છે. શ્રમજીવી પ્રજામાં જ સંશોધકો પાકી શકે - બોજો નહિ.
યુરોપમાં આજે વૈજ્ઞાનિક, ઔઘોગિક, હુન્નર સંબંધી પ્રગતિ કૂદકે ને ભૂસકે આગળ ધપતી દેખાય છે. ત્યાં શકેટ અને હવાઈ જહાજોથી માંડી બીજાં જેવાં કે વાળવા, વાવવા અને શાક કાપવાનાં યંત્રો પણ બન્યાં છે. તેથી ઉલટું ભારતમાં પથ્થરયુગને માનવી જે સાધને વાપરતા હતા તે જ સાધને હજી મેટા ભાગનાં ઘરોમાં તેમજ અન્યત્ર જોવા મળે છે. તે ક્રમ બહુ જ ધીમું, બહુ જ મુશ્કેલ, બહુ જ શ્રમ પડે તેવું, કંટાળાભર્યું, ગંદું - કપડાં અને હાથ પગ બગાડે તેવું–લાગે છે. એ કામ બીજા કરે છે, ત્યાં સુધી આપણને કાંઈ પડી નથી. તે કામ ઘરની સ્ત્રીએ, નેકરો, મજૂરો કરે છે. તે ભલે વૈતરું કરે.
જેઓને આ પરિસ્થિતિ ખેંચે છે. તેઓ વિદેશથી સાંચા ઉપાડી લાવે છે. માટે ભાગે આપણા સાંચા, આપણાં વાહન–એ પરદેશથી આવે છે. નહિ તે આપણે તેમના નકશા, પેટન્ટ અને નિષ્ણાતને લઈ આવી તે ચીજોની નકલ કરીએ છીએ. તે નકલ . ઘણી વાર આપણને પરવડતી નથી અને સદતી નથી, બંધબેસતી પણ આવતી નથી. સ્વાકાય દ્વારા યાંત્રિક પ્રગતિ અને સંઘભાવના અને તે દ્વારા મૈત્રી, સમતા, માનવતા, નિરોગીપણું, સ્વચ્છતા, વ્યવસ્થા, કરકરાર, ચીવટ, સાદાઈના ગુણે પણ ખીલે છે.
મનુષ્ય અંધકાર્ય દ્વારા જે લાગણી અને વિચારનું ઐકય પ્રાપ્ત કરે છે, તેમાં સાચી ધાર્મિકતા રહેલી છે. શાળાનું આ સંઘજીવન એ ધાર્મિકતામાં પરિણમે છે. . આ જે વિચારો અમે અમલમાં મૂકયા તેને મારા પ્રવાસે દરમ્યાન ભારતની વિશિષ્ટ સંસ્થાઓ અને જાપાન, યુરોપ અને અમેરિકામાં થતા પ્રયોગના દર્શને સાક્ષી પૂરી.
સંઘભાવનાને પાપક જેમ આ પરિશ્રમ છે તેમ અન્ય કેટલીક પ્રવૃત્તિઓ પણ છે. સવારે પ્રથમ જેને ‘એક હય’ અમે કહીએ છીએ, ત્યારે સહુએ ભેગા થવું, સાથે ગાવું, મૌનમાં થોડીક ક્ષણો ગાળવી અને કોઈ પ્રેરક વિચારોનું શ્રવણ કરવું.
સમૂહવાચનમાં રોજ કોઈ મનનીય પુસ્તકનું શ્રવણ કરવું. આશ્ચર્ય થશે કે, રોજ ફકત પાંચ કે દસ મિનિટ પણ આવું વાચન કરીએ તો કેટકેટલા અણમૂલા ગ્રંથે એક વર્ષમાં વાંચી શકાય છે.
સમૂહભેજન: રેજ એક પરિવારની જેમ સાથે બેસી જમવું.
પ્રવાસ અને પર્યટણ: આમાં એકમેક સાથે રહેવાને અને એક જ યાત્રામાં સાથે મજલ કરવાને લાભ થાય છે.
સ્તુઓ અને ખાસ પર્વોને ઉત્સવ રુપે સાથે ઉજવવાને. વર્ષા શરદ, વાન્ત, હોળી, મહાન પુજ્યની સંવત્સરિઓમાં અને રાષ્ટ્રીયદિનમાં સાથે સુશોભન કરવું, ગાવું, નાચવું, રમવું - મળવું - જમવું. - બીજું એક સબળ સાધન છે નાટક અને મેળાનું. દરેક માણસ ચિતારો, નટ અથવા નૃત્યકાર કે ગર્વ નથી થવાને, પણ આનંદને આવિષ્કાર એ દરેક માટે સ્વભાવજન્ય છે. આપણા પૂર્વજો તે જાણતા અને તેથી મેળાઓનું માહાત્મ હતું. રેડીઓ, સીનેમા કે ટેલીવિઝનના કાર્યક્રમમાં માનવ નિષ્કિય બની જવાને ડર છે. પણ આવા મેળાઓમાં દરેકને સક્રિય બનવાનું રહે છે. મેળા - નાટક દ્વારા “શ્રેય 'માં કોઈ તમારો કરવાને કે ફાળે ભેગા કરવાને હેતુ હોતું નથી. બીજાંનું
મનોરંજન થાય એ તે એક પરિણામ છે, પણ હેતુ નથી. નાનાં મોટાં દરેકની શકિત, આવડત, ચિ પ્રમાણે એક ધ્યેય માટે પ્રયત્ન આદરવો. થોડા સમયમાં એવા સમૂહ પ્રયત્નથી એક પ્રયોગ સિદ્ધ કરવો–એમાં સુમેળ, વિશ્વાસ અને આનંદ, સંતેષ પ્રાપ્ત થાય છે.
વળી આજે આપણા દેશમાં એક સૌથી વધારે જરૂરત હોય છે , તે સુગ્રથિત નાના નાના એકમની - જાથેની છે. છૂટી વ્યકિતઓ સારી હોય છે, પણ વ્યકિતસમૂહમાં ગેરવવ્યસ્થા અને ગેરવર્તાવ માલુમ પડે છે, અને પરિણામે વ્યકિત કચડાઈ જાય છે, અને ત્રારા અનુભવે છે. નાની નાની ભારીઓમાં બધાઈ જવું અને એ રીતે સમગ્રરુપે સુદઢ, સુયોજિત થવું - સમૂહબળ વધારી વ્યકિતએ સુસંપન્ન બનવું–આ માટે ચાર કે આઠ આઠના જૂથમાં સુસજજ બની આખા સમાજના અંગ પ્રત્યાંગને બળવાન કરવા એ તરફ અમે પ્રયત્ન કરતા આવ્યા છીએ.
સામાજિક વ્યવસ્થા માટે આ રીતે ઉપયોગી છે, પણ અભ્યાસની દષ્ટિએ પણ તે સચોટ બને છે. હારબંધ એક શિક્ષકની સામે બેસી તેમનું અનુકરણ કરવું એના બદલે નાનાં મોટાં વર્તુલામાં બેસી પરસ્પર મંત્રણાથી કાર્ય કરવું એ આદર્શ રાખીએ તો વર્ગની રચના, સાધન, રાચરચીલું, શિક્ષકનું કાર્ય અને રીતિ પરિવર્તન પામે છે, અને તેથી શાળાના હાર્દ સાથે બાહ્યરુપ પણ પલટાઈ જવા પામે છે,
કરાવવાપણું ટળી કરવાપણું બને ત્યારે “જીવન દ્વારા જીવનનું. શિક્ષણ’ એ ગાંધજીની વ્યાખ્યા અમલમાં આવે છે. પોતે બેલવાને બદલે વાતાવરણ બોલવા લાગે છે. અને ભણવાના, મનોરંજનના અને આરામના કલાકો જૂદા નથી થઈ જતા. આ એક આદર્શ છે. હું એમ કહેવા નથી માંગતી કે અમે તેને સિદ્ધ કરી શકયાં છીએ, પણ એ માર્ગે અમારૂં પ્રયાણ છે.
લિંગભેદ–છોકરા અને છોકરી સ્ત્રી અને પુરુષમાં જુદાપણુંએ છેલ્લા થોડા સૈકાઓથી બહુ વિષમ રુપે પ્રગટ થાય છે. હવે આપણે એવા એક ભાવિ તરફ પ્રયાણ કરીએ છીએ કે આ ભેદ નાબૂદ થ જોઈએ. એ ભેદ વિના હું માનવ છું એ ભાવનાથી બાળકો - છોકરા કે છોકરીઓ સાથે મળીને સ્વાધ્ય બક્ષનારી પ્રવૃત્તિમાં પરોવાય તેમાં સહુનું કલ્યાણ છે. આથી સહશિક્ષણ એ એક શિક્ષણનું અગત્યનું પાસું બને છે. અને આમાં કોઈ ભય કે નિરાશા અમને લાગ્યાં નથી. બલ્ક પન્દર વર્ષના અનુભવ પછી તેમાં અમારો વિશ્વાસ વધ્યા છે.
આજકાલ ભાષાઓએ એક અવનવું જ પ્રકરણ ઊભું કરી દીધું છે. નાનું બાળક તો એક સાથે અનેક ભાષા ઝીલીને પિતાને વ્યવહાર સંભાળી લે છે. ભાષાની સમૃદ્ધિ હોય તો તે સાચે જ એક કિંમતી વારસે છે. અને જયાં વાતાવરણમાંથી બાળક અનેક ભાષાઓ ઝીલવા ભાગ્યશાળી બન્યું હોય ત્યાં તેને તેમાંથી વંચિત કરવું ન ઘટે. ભાષા ભૂત અને વર્તમાન યુગને જોડનાર - મનુષ્યને સાંકળનારએક પુલ છે. બહુ ભાષાઓ આવડે તે જાત જાતના લોકો સાથે વ્યવહાર સુગમ બને છે. હિન્દી, મરાઠી, બંગાળી, ગુજરાતી કે કે અંગ્રેજી - ફ્રેન્ચ, સંસ્કૃત પણ કેમ નહીં - આ બાબતે બાળક પર લાદી શકાતી નથી, પણ તેને સંસ્કારરુપે અનેક ભાષાઓ શીખી લેવાને લાભ હોય તે તે હિતકારી છે.
આ એક લાભ “શ્રેય'માં પ્રાપ્ય છે. ત્યાં કઈ ભાષા નહીં બેલાતી હોય? આંધ, કેરલ, મહારાષ્ટ્ર, રાજસ્થાન, પંજાબ, સિન્ધ, ઉત્તર પ્રદેશ, બંગાળા ઈત્યાદિ ભારતભરના શિક્ષકો અને બાળકો ત્યાં ભેગાં રહે છે, અને અમે એકબીજાને સમજી લઈએ છીએ. ઉપરાન્ત પરદેશથી ફ્રેન્ચ, કેનેડિયન, અંગ્રેજ લોકો પણ આવે છે. અને દૂધમાં સાકરની જેમ ભળી જાય છે.
“શ્રેયસ'માં દિનશાળા ઉપરાંત નિવાસશાળાનાં બાળકો પણ છે. અંગ્રેજી અને ગુજરાતી માધ્યમને લઈને આફ્રિકા એડન તરફથી
રફ પ્રયાણ કરી
ઈએ. એ
બાળકે “
માં પ્રાપ્ય થા, નાના બાળકે