Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 223

તા. ૧૬-૧૧-૬૨
પ્રભુ જીવન
33
શ્રેયસૢ પાછળ
( ગતાંકથી ચાલુ )
મારી ડાયરીમાંની એક નોંધ વાંચું:
“જયારે દષ્ટિમાં કામ વધારે મહત્વનું બને છે ત્યારે તે લાલસા બની રહે છે, કરનાર પર દમન થાય છે અને કામ કટાઈ કાળું બની જતું દેખાય છે. પણ જયારે દષ્ટિમાં કરનારનું મહત્વ વધે છે ત્યારે તે પ્રેમ બની રહે છે, કરનાર રસે રોળાય છે અને કામ સાનાં જેવું શાભે છે.”
બીજા એક પાના પરથી મળી આવે છે.
- કાર્યની સિદ્ધિ છે
કરનારની તાકાતને
સ્વીકારવામાં
—કરી શકે તેટલું કરે
એવા ઉત્સાહ
અને આપવામાં.
૧૯૩૪ ની મારી પ્રવાસડાયરીનાં પાનાં વાંચી સંભળાવું: “અમે ગાડામાં બેઠાં. ડચકારા બાલાવી, ગાળો દેતા ગાડાવાળા બળદનાં પૂછડાં મરડતા હતા. ગાડા સાથે ધસાઈ ધસાઈને બળદને પાછલા ભાગ છે.લાઈ ગયા હતા અને તેમાંથી લેાહી નીકળતું હતું. જોઈએ તે કરતાં ગાડામાં વધારે ભાર હતા, તેથી બીચારાં મૂંગાં ઢોર તેને મહાપરાણે રેતીમાં ખેંચતાં હતાં. ઉંદર જેવા તે બળદ કદમાં નાના, દુબળા અને નબળા હતા. ગાડાવાળા ધાણિયા મારી મારીને તેમને હાંકતા હતા. આખા રણમાં ચીલાવાળા એક જ રસ્તો હતા. ચીલામાં જ ગડું ચાલે તે જાણે ગાડાવાળાનું ધ્યેય હતું. ચીલામાંથી બળદને તેઓ લગીર પણ ડગવા દેતા નહોતા.
..
.
હતા.
‘ આપણા લોકમાં એવી માન્યતા છે કે, ગાયને વાછરડા આવે ત્યારે ગાય આંસુ સારેછે.બળદનું જીવતર જોઈને કોને આંસુ ન આવે? આ સમયે લગભગ સવારના અગિયાર વાગ્યા મને તે ઘડીએ શાળામાં જતાં બાળકો અને શિક્ષકો યાદ આવ્યાં. બરોબર આ સમયે જ અનેક છેકરાઓએ જગતના અનેક દેશોની શાળાઓમાં ભણતર શરુ કર્યું હશે ! બિચારાં તે બાળકોની સ્થિતિ આ દુખિયારા બળદ સરખી નહોતી શું ? ગજા ઉપરાંતના ભાર તેઓને ખેંચવાના હતા. ભાર ખેંચવાના હતા, એટલું જ નહીં પણ, જેમ બને તેમ જલદી ખેંચવાના હતા. જેવાં બળદો તેવાં જ બાળકો દુબળાં, દબાયેલાં, અણવિકસેલાં ! બળદોને જેવા માર પડતો હતો. તેવા જ માર શારીરિક અને માનસિક બાળકોને પણ પડતા હશે! ગાડાવાળાની આજીવિકાના આધાર બળદ ઉપર તેમ શિક્ષકની આજીવિકાના આધાર બાળક પર હતા. લુખ્ખા રણમાં અંકાયેલા માર્ગને ચીલે ચીલે બળદને હંકાવું જ પડે છે તેમ બાળકને પણ કાવાનું જ રહ્યું.
“બળદો અને બાળકો—બન્નેનો વિચાર કરતાં મેં’ મારા મનમાં આંસુ સાર્યાં.”
મને ઘણીવાર લાગ્યું છે કે, આ યુગમાં ગુલામી ગઈ એમ આપણે માનીએ છીએ તે એક બ્રાન્તિ છે, કારણ કે મોટામાં મોટી • ગુલામી તો આજે આપણાં બાળકો અને યુવકો વેઠી રહ્યાં છે. માવતર અને સમાજની કેટલી મહત્ત્વાકાંક્ષા ? કેટલી ઉતાવળ? આટલું તો ભણવું જોઈએ, ડિગ્રી જોઈએ જપરણવા અથવા કમાવા માટે તે જરુરી છે. સ્કોરીંગ સબજેકટ જેવા વિષયો આ દબાણમાં હયાતીમાં આવ્યા છે. હર વર્ષ ચારીઓ થાય છે, લાંચા અપાય છે, બાળકો નાસી જાય છે, આત્મહત્યા થાય છે. કોઈ યુગમાં આવી જોરજુલ્મી કે ગુલામી હતી? બોજો, ચિન્તા, અસલામતી, ભયથી આપણે આપણાં બાળકોને કચડી રહ્યાં છીએ. આનો કોઈ ઉપાય આપણે કર્યો છે?
૧૩૭
મારી દૃષ્ટિ
બાળકો સાથે પરિણામ માટે આપણી કેટલી બધી ઉતાવળ હોય છે ? અહીં મારી ડાયરીની બીજી નોંધ વાંચું
અલમોડાના પ્રવાસે એક બાગના શાખીન મિત્ર હતા. તેમણે મને કહ્યું:
“હું રસાયણ દ્રવ્યો. લાવ્યો,
જેથી મારાં ઝાડ જલદી ફુ લે ફાળે, અને મેં એ રસાયણ ભારોભાર
રેડયું અને ધરા ફાટફાટ થઈ રહી. એકદમ હર્યા ભર્યા પાંદડાં પર માટી કળીએ બેઠી, પણ કળીએ કદી ખીલી જ નહીં અને ફળફ લ આવ્યાં જ નહીં. અને તે પછી પાંચ પાંચ વર્ષ થયાં આ ધરાવેરાન પડી છે. અને આ દેવદારનું ઝાડ જુઓ— હજી મારા ઘૂંટણ લગી જ આવે છે: પાંચ વર્ષનું છે અને એમ ધીરે ઊગતું એ હવે એકદમ ઊગવા લાગશે, અને સેંકડો વર્ષની આવરદા ભાગવતું પ્રચંડ બનશે..... ''
આજે બિનસર જતાં અમારો સાથી આમ બોલ્યે જતા હતા. મારે મૌન હતું, પણ મન મૌન નહોતું. તે કહેતું હતું—તમે જો માનવનાં બાળકો સાથે કામ કરો છે તો કયી રીત અજમાવશો? કુદરતની ખામેાશી તમારામાં છે?
‘અન ટુ ધિસ લાસ્ટ’પુસ્તકમાં જહાન રસ્કિને પણ કહ્યું છે: ... આપણને એવા આદર્શની જરૂર છે કે, જયાં દુનિયામાં આગળ વધાશે કે કેમ તે દૈવ પર છોડીને મનુષ્ય પોતે આ જગતમાં સુખી બનવાનો નિશ્ચય કરે અને તે કારણે તે વધારે દાલતની નહિ, પણ સાદા સરળ આનન્દની, અધિક આબાદીની નહિ પણ શ્રેયસ (ધન્યતા) ની ખોજમાં રહે; સર્વોપરી પરિગ્રહ દ્રવ્યના નહિ પણ આત્મનિષ્ઠાના કરે, અને શાન્તિની ખાજમાં રત રહી, નિરુપદ્રવી સ્વમાન સાધવામાં તે ગૌરવ માને. આનું જ્ઞાન સમાજમાં ઘેર ઘેર પેદા કરવામાં શાળા એક સચોટ સાધન બની શકે છે. સમાજના એક સામૂહિક યત્નથી મહાન માનવ શકિતને મુકત કરી શકાય, જે વિદ્ય ત કે અણુશકિતથી કર્યાં યે મહાન છે. કમનસીબે એની કેટલી અવહેલના થઈ છે ? એને ગણકારવાનું ભાન પણ આપણે ખાઈ બેઠાં છીએ. એ માનવશકિત સારી રીતે યોજાવાના અભાવે મોટા પૂર કે ઉત્પાત જેવી બની વિશ્વના હ્રાસ પણ કરી શકે છે.”
તે પ્રશ્ન થાય છે આપણે શું કરી શકીએ ? આપણે દરેક આ કાર્યને કોઈને કોઈ રીતે સહારો આપી શકીએ. આપણે આપણુ જીવન આ કાર્યને આપીએ ... આખું જીવન નહીં તે રોજ થોડા કલાક તો ખરાજ. એક ભાઈ કે બેન તરીકે, માતા કે પિતા તરીકે, પડોશી તરીકે, આ બાળક રુપે ઊભેલા માનવને પ્રેમથી, આદરથી, આપણાં અવલોકન, અનુભવ અને જ્ઞાનનિત કોઈ વિદ્યા - કોઈ વ્યવસાય - કોઈ પ્રવૃત્તિ - કોઈ રમત - કોઈ ગમ્મતનો લાભ આપી શકીએ. આમાં એક ચાકરના ભાવ છે.
માણસ ચાહે વેપારી હોય, એન્જિનિયર, ડૉકટર, કલાકાર, શિક્ષક કે ભકત, માતા કે પિતા, પણ એના વલણને બાળક યોગ્ય ઘાટ આપશે. તેની જે ખાસ રુચિ છે તે બાળકની પ્રવૃત્તિમાં ભળી શાન્તિ અને સુખનો અનુભવ કરાવશે.
આ બાળકો જે સવારથી સાંજ સુધી ‘શ્રેયસ ’માં રહે છે તેમાંનાં કોઈ છે અઢીથી પાંચ વર્ષનાં શિશુઓ, છ થી દસ વર્ષનાં બાલ,