Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 203

તા. ૧૬-૧૦-૬૨
પ્રભુ જીવન
સમુદ્ર અને ચેાથી બાજુએ આવેલા હિમાલયે આપણી ભૌગોલિક એકતા રચી જ દીધી હતી. કેટલાક ભૂસ્તરશાસ્ત્રીઓ તો એમ પણ કહે છે કે હજારો વર્ષ પહેલાં હિમાલયના સ્થાને મોટો ખાડો હતો. પરંતુ એ બહુ પુરાણી વાત છે. રાર્વ પ્રથમ જ્યારે આર્યપ્રજા અહીં આવીને વસી ત્યારે તેણે સંસ્કૃતિ રચી. આ પ્રમાણે પ્રથમ ભૌગોલિક એકતાના અને પછી સાંસ્કૃતિક એકતાનો આવીર્ભાવ થયો છે. ’
“પણ તે વખતે ‘આ મારો દેશ ' એવી ભાવનાં કર્યાં હતી ? તે વખતે તે ‘વસુધૈવ કુટુંમ્બિકમ' ની ધાર્મિક ભાવના ફેલાયેલી હતી.” મેં કહ્યું.
‘આ મારો દેશ' એવી ભૌગોલિક એકતાની ભાવના તા અંગ્રેજો આવ્યા પછી જાગ્રત થઈ છે.” તેમણે કહ્યું.
હું “પરંતુ પાકીસ્તાનના વિચાર આ એકતાના ભંગ કરવાવાળા છે. ”
.
‘હા, પણ મોટું કુટુંબ હોય અને સંપત્તિની વહેંચણી કરી લે તો તેમાં કંઈ ખોટું નથી. પરસ્પર કડવાશ વધી જાય પછી છૂટા પડવું તેના કરતાં એકબીજા પ્રત્યે પ્રેમભાવ હોય ત્યાં જ જુદા થઈ જવું વધારે સારું છે. જો પ્રેમભાવ હશે તે વાર તહેવારે પણ કયારેક પરસ્પરને મળવાના પ્રસંગ આવશે અને વળી જો એ સંપત્તિ કોઈ ત્રીજી જ વ્યકિત પાસે પડી હોય અને જુદા થવાથી તે મળી શકતી હોય તો તે મેળવવા માટે પણ જુદા થવું હિતકર છે.”
મારી આંખાના ઉપચાર માટે પણ એક દિવસ એમણે પાશ્ચાત્ય ગ્રન્થાનો સાર અને પોતાના અનુભવનો સાર નીચેના શબ્દોમાં મને સમજાવ્યો,
"
"
“આપણું શરીર પૃથ્વી, અપ, તેજ, વાયુ અને આકાશ એ પાંચ મહાભૂતાનું બનેલું છે. એટલે જ્યારે એમાં કંઈ ખરાબી થાય ત્યારે એ પાંચ ભૂતો દ્વારા જ તેને દૂર કરી શકાય. એને પ્રાકૃતિક ઉપચારો કહે છે. “ પૃથ્વી ” એટલે માટીના પ્રયોગ. પેટ, માથું કે અન્ય અવયવમાં દુ:ખાવા થતા હોય કે ગુમડાં કે રસી થયાં હોય ત તેના ઉપર માટીના પાટા બાંધવાથી ઘણી વાર ફાયદો થઈ જાય છે. “અપ ” એટલે પાણીના પ્રયોગ: કટિસ્નાન કરવાથી પેટની ગરમી દૂર થાય છે, લોહી વિશુદ્ધ બને છે અને એ શુદ્ધ વાહી આખા શરીરમાં ફરવાથી રોગ દૂર થાય છે. “ તેજ” એટલે કિરણચિકિત્સાં. સૂર્યનાં કિરણે પણ બહુ કિંમતી છે. તેનાથી ઘણા રોગા મટી જાય છે. શુદ્ધ વાયુની ઉપયોગીતા સૌ કોઈ જાણે છે. રાત્રે ખુલ્લા આકાશ નીચે સૂવાથી ચન્દ્ર અને તારામાંથી ઝરતા રસાયણાનો લાભ મળી શકે છે. આ પ્રમાણે એ પાંચ તત્ત્વોનો ઉપયોગ એ પ્રાકૃતિક ઉપચાર છે.'
અને પછી મહાઆરંભી, ખર્ચાળ અને પરિણામે ઘણુ ખરું
નુકસાન કરનારી એવી આંજની એલાપથીના ઉપચારોથી બચવા માટે અલ્પારંભી અને સીધા સાદા ઉપચારોના પ્રચાર કરવાની એમણે મને ભલામણ કરી..
જ્યારે તેઓ અમદાવાદમાં હતા ત્યારે કાંકરિયા તળાવનું પાણી સૂકાઈ જવાથી કેટલાક જૈને ત્યાં માછલાંને પાણી પાવા જતા હતા. તેની વાત એક દિવસ તેમણે મને કરી અને કહ્યું, “કયારેક દયાધર્મી લોકોને હું કીડીઓને લોટ નાખવા જતા જોઉં છું. બીજી તરફ જોઉં છું તે માછલાંને પાણી પાવા જતા આ લોકો પોતાની બાજુમાં જ રહેતા પાડોશી ભૂખ્યા છે કે બિમાર છે. તે તરફ જોતા જ નથી. તેત્ર સટ્ટો અને વ્યાજખોરી વગેરે ધંધા દ્વારા માણરાનું લાહી પીવામાં જરાયે પાછું વાળીને જોતા નથી. કીડીને લાટ ખવરાવનારાઓ ગરીબ વિધવાએ થાપણ મૂકેલી મૂડીને અજગરની જેમ હડપ કરી
૧૧૭
જાય છે. આ બધું જોઈને મને થાય છે કે, શું જૈનોની અહિંસા આવી છે?”
મેં કહ્યું : “ મહાવીરની અહિંસા એવી નથી. એ તો અહિરાનું વિકૃત સ્વરૂપ છે. ધનલાભી માણસોની ધનલાલસાને આંચ ન આવે, પેાતાની સ્વાર્થવૃત્તિમાં ઉણપ ન આવે, પેાતાને કંઈ સહન કરવું ન પડે, અને સાથે ધર્મકાર્ય કરવાનો સંતોષ મળે એવા લોકોએ આવા સહેલા ધર્મ શોધી કાઢયો છે. વસ્તુત: એ મહાવીરના માર્ગ નથી. જૈનશાસ્ત્રમાં એક રાજપુત્રની કથા આવે છે. ભગવાન મહાવીરના શિષ્ય ગૌતમ સ્વામી મુગાલાઢિયા નામે એક રાજપુત્રને જોવા ગયા હતા. ગાળ પત્થર જેવું એનું શરીર હતું. આંખ, કાન અને નાકની જગ્યાએ માત્ર નાનાં છિદ્ર હતાં. આખા શરીરમાંથી દુર્ગંધ નીકળતી હતી. અને લેાહી તથા પરૂં ચાલ્યા જતાં હતાં. તેને જે ખારાક આપવામાં આવતા તે પણ લોહી અને પના રૂપમાં થઈ જતા. તેને એક ભોંયરામાં રાખવામાં આવ્યો હતા. તેને જોઈ આવ્યા પછી ગૌતમે ભગવાનને પૂછ્યું : “ ભગવાન ! આ જીવે એવું શું પાપ કર્યું હશે ? ” ભગવાને કહ્યું,’ “ગૌતમ ! એ રાજપુત્ર પૂર્વભવમાં એક જમીનદાર હતો. તે વખતે તેણે ખેડૂતો પાસેથી અમર્યાદ મહેસૂલ વસૂલ કરી હતી. હરેક રીતે ગરીબોનું શોષણ કરતો હતો. તેનું એને આ ફળ મળ્યું છે. ”
...ગૌતમે પૂછ્યું, “ તો પછી એ રાજપુત્ર શી રીતે થયો ?” ભગવાને જવાબ આપ્યો, “તે આ પ્રમાણે શોષણ કરતો હતો, પણ બાહ્ય આચાર વિચાર તે બરાબર પાળતા હતા. એટલે તે રાજાને ઘેર. જન્મ પામ્યો છે. આ કથા ઉપરથી સમજાય છે કે ભગવાન મહાવીરે સૂક્ષ્મ જીવોની હિંસા કરતાં આવા શોષણને અધિક પાપમય અને હિંસાજનક નિર્દેશ્યું છે.
3
ગાંધીજીએ કહ્યું, “મેં પુરુષાર્થસિદ્ધિ ઉપાય ' નામે એક જૈન ગ્રન્થ વાંચ્યો છે. એમાં મનુષ્ય સિવાયના બીજા બધ પ્રાણીની હિંસા બાબત લખ્યું છે, પણ મનુષ્યની અહિંસા બાબત તેમાં મને કંઈ વાંચવા મળ્યું નહિ.
મેં કહ્યું, “મેં એ ગ્રન્થ વાંચ્યો છે ખરો, પણ હમણાં મને તે વિષે કંઈ યાદ નથી. પણ મનુષ્યની અહિંસા બાબત અન્ય જૈન ગ્રન્થામાં અનેક સ્થળે સુંદર વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. એક જગ્યાએ એમ પણ કહ્યું છે કે એક સામાન્ય મનુષ્ય કરતાં કોઈ પ્રજાપાલક, કુટુંબપાલક, સાધુ કે જ્ઞાનીની હિંસા કરવામાં વધારે પાપ છે. આ ઉપરથી આપ જોઈ શકશે કે જૈન ગ્રન્થામાં માનવ હિંસાની ઉપેક્ષા કરવામાં આવી નથી.”
ગાંધીજીએ પૂછ્યું, “ તો શું હું કહું છું એવા અહિંસાના અર્થ જૈન શાસ્ત્રોમાંથી પણ નીકળે છે?”
"
હા, આપની ઘણીખરી વાતેના શ્રાવકના પહેલા વ્રતમાં જ સમાસ થઈ જાય છે. પહેલા વ્રતમાં ન કરવા યાગ્ય પાંચ કામ ગણાવ્યાં છે. (૧) ગાઢ બંધન બાંધવા નહિ, (૨) વધ કરવા કે કરાવવા નહિ, અંગોપાંગ છેદવા નહિ, (૪) અધિક ભાર ભરવા નહિ, અને ખાનપાનમાં અંતરાય કરવા નહિ.
“સત્તા કે સંપત્તિના બળથી કોઈને બાંધી રાખવું, ગુલામ બનાવવા, કોઈ ગરીબ નાકરને ચેસ રામયની મર્યાદા માટે ફરજીયાત રોકી રાખવા એ બધાં ગાઢ બંધનમાં આવે. વધના અર્થ કોઈના પ્રાણ લેવા એ તો છે જ, પણ કોઈની આજીવિકાનું સાધન તોડી નાંખવું એને પણ વધ માનવામાં આવ્યો છે. જે વ્યાપાર કે મિલા અને કારખાનાંઓ ઊભાં કરવાથી ઘણા મનુષ્ય કામ-ધંધાથી બેકાર બનતા હોય અને એ પ્રમાણે એની આજીવિકાનું સાધન તૂટનું હોય તે તે પણ વધે છે. ત્રીજી વાત અંગાપાંગ ન ઈંદવાની છે. આજે ધન એ પણ માણસાને પોતાના અંગોપાંગ સમાન છે. એટલે મજૂરને મહેનતાણુ ઓછું આપવું, નોકરોનો પગાર કાપી લેવા તે પણ અંગાપાંગ છેટવા બરાબર છે. ચોથા નિષેધ અતિભાર ન ભરવા એ છે. બે નોકરનું કામ એકની પાસે કરાવવું, શકિત હોવા છતાં