Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 200

૧૧૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૧૦-૬
-
-
-
--
લિબર
થી તરીકે ની મૂવતા
ઝીણવટથી મેં વાંચ્યું નથી તેમ જ તેમાં નિરૂપવામાં આવેલા બધા વિચારોની મેં તેમની સાથે ચર્ચા કરી નથી.
સર્પદંશ અને તે દૂર કરનારી તેમની મંત્રશકિતથી હું સાવ અજાણ નહોતો, પણ જ્યાં મંત્રશકિતની વાત આવી ત્યાં પછી બૌદ્ધિક ચર્ચાને અવકાશ રહેતો નથી—પછી તો એ કેવળ શ્રદ્ધાનો જ વિષ બને છે – એમ સમજીને આ બાબત મેં તેમની સાથે આજ રસુધીમાં છેડી નહોતી. એમ છતાં એ બાબતની મારા મનમાં ખટક તે હતી જ, મારી કલ્પનાના નાથજી સાથે આ બાબતને મારા મનથી મેળ બેરાત નહેાતે.
સદ્ભાગ્યે આચાર્યશ્રી અમૃતલાલ યાજ્ઞિક અને અન્ય મિત્રોએ નાથજી રામક્ષ બૌદ્ધિક સમાધાનની અપેક્ષાએ આ પ્રશ્ન ઉપસ્થિત કર્યો અને તેના પરિણામે આ બાબતમાં નાથજીને શું કહેવાનું છે તે ઉપર આપેલા લેખ દ્વારા આપણને જાણવા મળ્યું. આ ચર્ચાની વિચિત્રતા એવી છે કે, તેમાં રજૂ કરવામાં આવેલી હકીકત–એટલે કે કોઈ પણ પાર્ષદષ્ટ માનવીને નાથજી મંત્રશકિતથી દેશમુકતવિષમુકત—કરી શકે છે--આ હકીકતનો ઈન્કાર થઈ શકે તેમ નથી. અલબત્ત, મારા કમભાગ્યે આ હજુ મારા પ્રત્યક્ષ અનુભવનો વિષય બનેલ નથી. એમ છતાં પણ હકીકતપણે નાથજી જે કહે છે, તેને હું સંપૂર્ણ સત્ય તરીકે સ્વીકારું છું. આમ છતાં તેઓ આ સંબંધે જે ખુલાસો કરે છે તેથી મન પૂરું સમાધાન
અનુભવનું નથી, એટલું જ નહિ પણ, ખુલાસે બુદ્ધિને મૂંઝવતા ' બીજા અનેક નવા પ્રશ્ન ઊભા કરે છે, જેનો કોઈ ઉકેલ દેખાતો નથી. પ્રસ્તુત ચર્ચા દરમિયાન તેમણે જે અનેક વિધાનો કર્યો છે તેની
અહિ એટલા માટે આવેચના કરું છું કે, તે વાંચીને તેઓ આ બાબત ઉપર હજુ પણ વિશેષ પ્રકાશ નાંખે. એ પાછળ કોઈ વાદવિવાદની વૃત્તિ નથી.
ચર્ચાની શરૂઆતમાં તેનો ચમત્કાર વિશે જણાવે છે કે, “મને ચમત્કારમાં રસ નથી, એની મારે મન ખાસ કિંમત નથી.” એમ છતાં, તેઓ જે મંત્ર વડે સર્પદંશ દૂર કરી રહ્યા છે તે એક પ્રકારને ચમત્કાર જ છે. સામાન્ય માનવી જે ઘટનાને કાર્યકારણને સંબંધ જોડીને કીદ્ધિક રીતે ખુલાસો કરી ન શકે તેનું નામ ‘ચમત્કાર' છે. આવો ચમત્કાર કરવાની શકિતને ઉપયોગ કોઈ સ્વાર્થ સાધવાના હેતુથી કરે, કોઈ અન્ય લોકોને પ્રભાવિત કરવાના હેતુથી કરે, કોઈ જન-કલ્યાણના હેતુથી કરે–આ જુદી વાત છે. પણ મંત્રશકિત વડે પાર્ષવિષનું અપહરણ એ સામાન્ય માનવીની દ્રષ્ટિએ એક ચમત્કાર જ છે. ચમત્કાર આખરે સાપેક્ષ અનુભવ છે. અજ્ઞાનીને મન જે ચમત્કાર હોય છે તે જ્ઞાનીને મન સ્વાભાવિક એટલે કે કારણ-કાર્યના નિયમને અધીન એવી ઘટના હોય છે.
- બીજા કોઈ સામાન્ય મંત્રધારી એમ કહે કે, “આને મારી પાસે કોઈ બૌદ્ધિક ખુલાસો નથી. મને તે મંત્ર મળ્યો છે અને એના ઉપયોગથી લોકોને સાજા કરું છું.” તો તેની પાસેથી આપણે વધારે અપેક્ષા ન રાખત. પણ દરેક વસ્તુ અને વિચારનું બને તેટલું બૌદ્ધિક વિશ્લેષણ એ જેમના જીવનને મુખ્ય વ્યવસાય રહ્યો છે તેવા નાથજી જ્યારે એમ કહે કે, “જે પ્રકારનો તમે બૌદ્ધિક ખુલાસે માંગે છે, તે મારી પાસે નથી. આ બધી વસ્તુ શોધક બુદ્ધિથી રામજવી જોઈએ એ ખરું. કદાચ હું નાનપણથી રાષ્ટ્રીયતા તરફ ને વળ્યો હોત તો મેં આ મંત્રવિદ્યા વગેરેને બૌદ્ધિક રીતે. રામવા પ્રયત્ન કર્યો હોત. પણ મારે સ્પષ્ટપણે કહેવું જોઈએ કે, બધી જ વસ્તુઓ બુદ્ધિ દ્વારા સમજી શકાતી નથી, એટલું જ નહિ પણ બુદ્ધિ મર્યાદિત શકિત છે. એની કેટલીક શકિત બુદ્ધિ ના *રી શકે તેવી પણ હોઈ શકે છે. આ વસ્તુઓ તમે સ્વીકાર તો જ મંત્રવિદ્યાનું કશું સમાધાન થઈ શકે.” ---નાથજી જેવી વ્યકિત જ્યારે આમ કહે ત્યારે, ચિત્ત એક પ્રકારની શિંડી નિરાશા અનુભવે
છે. તેઓ જીવનના કોઈ એક તબક્કે રાષ્ટ્રીયતા તરફ વળ્યા, એ તબક્કો આવ્યો અને ગયો, પણ સર્પવિષનિવારણ મંત્રશકિતનો ઉપયોગ તે પહેલાં, તે પછી અને ત્યાર બાદ ચાલુ જ હતો. એમ છતાં તેનાં ઊંડાણમાં ઉતરવાનો તેમણે કદિ પણ પ્રયત્ન ન કર્યો અને આખરે એમ માની લીધું કે, બીજી અનેક બાબતે માફક આ બાબત બુદ્ધિથી સમજી શકાય તેવી નથી--આ વૈચારિક
પ્રક્રિયા તર્કેશુદ્ધ લાગતી નથી. | ‘ફાયર” અને “ગોળી’નાં ઉદાહરણે મંત્રને લગતા ખ્યાલ સાથે
બંધબેસતાં નથી મંત્રનું જે શાબ્દિક રૂપ હોય છે તેમાં કાનામાત્રાનો પણ ફેરફાર થઈ શકે નહિ–એટલે કે કાના માત્રાને પણ ફેરફાર કરવામાં આવે તો તે મંત્ર અરારકારક બની ન શકે–આ મંત્ર વિષે આપણા ખ્યાલ રહે છે. જ્યારે “ફાયર” ને બદલે “ગોળી છોડો' એમ બોલવામાં આવે તે પણ તે જ પરિણામ આવે છે. વળી, ફાયર કે ગોળીને શબ્દોચ્ચાર અને તેના પરિણામ વચ્ચે આપણે કાર્યકારણના નિયમને સંબંધ બૌદ્ધિક રીતે જોડી શકીએ છીએ, જયારે મંત્ર અને તેના પરિણામને આ રીતે આપણે જોડી શકતા નથી.
જેને સર્પ કરડયો હોય તેના ઉપર મંત્રપ્રયોગ શરૂ કર્યા પહેલાં તેને બાંધવામાં આવે તે હેતુ તે સમજાય છે. પણ તેના ઉપર મંત્રેલા દાણા નાખવા, એમ કરવાથી સર્પ એ માણસના શરીરમાં પ્રવેશે, અને કરડવાનું કારણ પૂછવામાં આવે, એ માણસ સર્પવતી જવાબ આપે, એટલે કે, સર્પ એ માનવીની ભાષામાં બોલે–આ બધું શું અને કેમ બને તે સામાન્ય માનવીની સમજમાં ઉતરે તેવું નથી. સઈ બીજ પ્રાણી જેવું એક પ્રાણી છે. તેનામાં કોઈ વિશિષ્ટ ચેતના માની લેવાનું કોઈ કારણ નથી. જેમ હડકાયું કૂતરું માણસને કરડે અને તેના મોઢાનું ઝેર માણસના શરીરમાં દાખલ થાય તેવી જ આ વિષદેશની પ્રક્રિયા છે. સર્પને જીવ અન્યના શરીરમાં કેવી રીતે દાખલ થતું હશે ? વળી એમ કરે ત્યારે તે પોતાને દેહ છોડતો હશે અને અન્યત્ર દાખલ થતું હશે કે ત્યાં ચાલુ રહીને અહીં દાખલ થત હશે? સર્પનું ચિત્ત અને માણસની ભાષા–આ બેનું શું રીતે અનુસંધાન થતું હશે ? આ બધી બાબતે આપણી બુદ્ધિ ઉકેલ માગે છે. આને નાથજીએ જે કાંઈ શક્ય હોય તે ખુલારો કરવો, ઘટે. નહિ તે પછી તેઓ કહે અને આપણે શ્રદ્ધાપૂર્વક સ્વીકારીએ એ સિવાય આજે તે આપણી પાસે બીજો કોઈ વિકલ્પ રહેતો નથી.
બુદ્ધિગમ્ય નહિ એવી અનેક બાબતોને અને અનુભૂતિઓને તેમની “વિવેક અને સાધના” માં નાથજી ઈન્કાર કરે છે આવી છાપ એ પુસ્તક વાંચતાં મારા જેવા અનેક ઉપર પડેલી છે. આ ઈન્કાર સાથે ગૂઢ એવી મંત્રશકિતને સ્વીકાર સુસંગત લાગતો નથી. આ ઉપરથી હું એટલું જ નમ્ર ભાવે સૂચવવા માંગું છું કે, કાં તો આ અસંગતિને તેઓ ખુલાસો કરે અથવા તો તેમણે કરેલા વ્યાપક ઈન્કારોનું પુન: સંશોધન કરે.
પરમાનંદ
નાના
નાના
પૃષ્ઠ
અમૃતલાલ યાજ્ઞિક
૧૧૧
ઉજજવલકુમારી
૧.૧૫
વિષયસૂચિ સર્પદંશ અને મંત્ર શકિત વિષે પૂજ્ય કેદારનાથજી સાથેની ચર્ચા વિચારણા. . ગાંધીજી સાથે મહાસતી ઉજજવળકુમારીને વાર્તાલાપ યુરોપની કોમનવેલ્થ મારકેટ કોરી પાટી કે બાલદીક્ષા? ઉદાત્ત જીવનદષ્ટિનો નમૂને ઉમેરે (કાવ્ય) એકત્વ (કાવ્ય)
મનુભાઈ મહેતા પ્રબંધ ચેકસી પરમાનંદ ગીતા પરીખ ગીતા પરીખ
૧૧૮ ૧૧૯ ૧૨.૧ ૧૨૧ ૧૨૧