Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 194

૧૦૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
મારા જીવનનાં કેટલાંક સ્મરણા–પ કુટુંબસેવા અને સંસ્કારધડતર
સેવાત્રમાં વમાનો થોળીનામપ્ય સેવાધર્મ એ મહાન ધર્મ છે, જે ધર્મયોગીઓને પણ દુર્લભ છે. ભગવાન મહાવીર પણ એમ જ કહે છે કે ગોયમા ! ને નિહાળ પલિયન से मं पडिवज्जर, जे मं पडिवज्जर से गिलाणं पडिवज्जइ '
હે ગૌતમ. જે ગ્લાનની બીમારની સેવા કરે છે એ સારી જ રોવા કરે છે.’ આમ સેવાનું મહત્ત્વ હોવા છતાં કુટુંબની – ગાતાપિતાની સેવા એ તો સેવાધર્મના પાયો છે. આ વૃત્તિને કારણે ત્યાગી—સંન્યાસી હોવા છતાં પણ આદ્ય શંકરાચાર્ય અને હેમચંદ્રાચાર્ય માતાના અંતકાળે એમની સેવામાં ઉપસ્થિત થયા હતા, કારણ કે કુટુંબસેવા એ સેવા તો છે જ, સાથે જેમની આપણા પર જવાબદારી છે—ઉપકાર છે, એમનું ઋણ અદા કરવાની ફરજ ણ બને છે. આ દષ્ટિબિંદુએ મારું શરીર ઠીક રહેતું હોઇ પત્નીની સેવા લેવાનો મને બહુ અલ્પ અવકાશ મળ્યો છે. પણ આજના યુગધર્મને અનુરૂપ એની સેવા કરવાનું મને પૂરું સદ્ભાગ્ય પ્રાપ્ત થયું હતું. એક વાર એના પગ સડતો હતો, ત્યારે વજનદાર લાકડાની મોટી બાબાગાડીમાં બેસાડી હું એને દવાખાને હાંકી જતો. છ માસના પ્રયત્ન પછી ડૉકટરે કહ્યું કે પગ જ આખા સડી ગયા છે. જલદી નડિયાદ જઈ કપાવી નાખો; નહિ તો બાઈ નહીં બચે. આથી અમે પિતા–પુત્ર ખૂબ મૂંઝાયા. પણ એવામાં પિતાના સ્નેહી વૈદ્યરાજ જટાશંકરભાઇએ પોતાના અમુક પ્રયોગ અજમાવવા બહુ આગ્રહ કર્યા અને તેના પરિણામે રાભાગ્યે ફકત ૨૦ દિવસમાં જ પગ સાજા પગ જેવા સુંદર બની ગયા. બીજી વાર કેડનું હાડકું ભાંગેલુ ત્યારે ચાર મહિના એ પ્લાસ્ટરમાં રહેલી. આ બધા સમય એના મળમૂત્ર નાખવા, ટબ સાફ કરવાં વગેરે અનેક પ્રકારની સેવા કરી. મે મારી જાતને અહોભાગ્ય માની છે, મહાત્માજીએ સ્વચ્છતાના પાઠ ભણાવેલા એટલે એમાં તે શરમ નહોતી, પણ બૈરાનું આવું કામ તમારે કરવું પડે છે?” સાંભળી શરૂ શરૂમાં શરમ અનુભવાતી. પણ પછી ભાન થયું કે યુગોથી સ્ત્રીજાતિને આપણે કચડીને ગુલામડી બનાવી દીધી છે એ સંસ્કારને કારણે આપણું સ્વમાન આડું આવે છે. પછી સમજાયું કે દુનિયા ગમે તે કહે. સ્ત્રી પુરુષ બંને એક જ પેઢીના સમાન ભાગીદાર છે. એથી જો એની સેવા લેવાના આપણા અધિકાર હાય તો એને આપણી સેવા લેવાનો પણ એટલા જ અધિકાર છે. પત્નીની સેવા કરતાં કરતાં આ સમાન અધિકારનું ભાન થયું.
પિતાની સેવા તો ચાલતી જ. મૃત્યુના છેલ્લા વર્ષે એમનું આખું શરીર કળતું. આથી રોજ રાત્રે ૯ થી ૧૧ સુધી એમના શરીરની ચંપી કરતા. ક્યારેક પીડા વધે તે રાત્રે ૧૨ વાગે પણ જગાડૅ. પરોઢિયે ૪ વાગ્યાથી તા તાપ કરીને એમની પાસે જ બેસી રહેવું પડતું. આમ છેલ્લું એક વર્ષ કદી એક રાત પણ સીધી કે પૂરી ઉંઘ લીધી જ નથી. વચમાં કડકડતી ઠંડીમાં ઝાડા શરૂ થયેલા. કપડાં ઘડિયે ઘડિયે બગડી જાય. ૧૦-૧૨ ધોતિયાં, પંચિયા રાખેલાં. શરીર સાફ કરું, લુગડાં સાફ કરું ને ધોતિયાં સાફ કરી ધેાઈ ફરી સૂકવી નાખ્યું અને તે પણ રાત્રે કડકડતી ઠંડીમાં. પત્ની ત્યારે વિદાય થયેલી. ચિ. ભારતી નાની બાલિકા. માતા વૃદ્ધ અને પૂરું દેખે નહીં. ઘરમાં કોઇ બીજું બૈરૂ નહીં. છતાં ઉજાગરા કરીને પણ એમની જે સેવા કરી છે એથી આજ પૂણ પિતાના એ આશીર્વાદ જ મારો આત્મા કર્તવ્યધર્મ બજાવ્યાના સંતાપ પામી શાંતિ ભાગવી રહ્યો છે એમ હું માનું છું. કારણ કે મારા બે ત્રણ મિત્ર જે સુખી અને વસ્તારી હતા છતાં માતાને મારવાને પાપે એટલા બધા દુ:ખી
થઈ સાફ થઈ ગયા કે આજે એમના છે. માતા પિતાના જેમને આશીર્વાદ કદી પણ શાંતિ મળતી જ નથી.
તા. ૧-૧૦-ર
કુટુંબોને તાળાં લાગી ગયું પ્રાપ્ત થતા નથી એમને
પિતા અત્યંત ઉદાર રાજા કણ જેવા, એથી એમના આત્મા મારી કરકસરિયા વૃત્તિને કારણે કંઈક નારાજ રહેતા. પણ વારસામાં આવેલું મામાનું ઘર રૂ।. ૩,૦૦૦ માં વેચી મેં પત્ની પાછળ અડધા ખર્ચ્યા, અડધા પિતા પાછળ. પાછળથી દેવું કરીને પણ મેં માંગી વસ્તુ તરતજ હાજર કરેલી. એથી મરતાં પહેલાં એ મિત્રો સમક્ષ આશીર્વાદ દેતા ગયા કે મારો બબા હવે ઉદાર બની ગયા છે, એને આવા નહાતો ધાર્યો.’ મારું લાડકવાયું નામ ‘બબા’ હોઈ મનેં જૂની પેઢીઓ એ જ નામે બોલાવતી. ‘રતિલાલ’ નામથી ઘણા મને એળખતા પણ નહી . ‘ બબા’કહેનારી હવે ૨–૩ વ્યકિતઓ જ બચી છે. આમ અંતકાળે પિતાના આશીર્વાદ મેળવવા માટે મારી જાતને હું પરમ ભાગ્યશાળી માનું છું.
મારૂં સંસ્કાર ઘડતર: — મારામાં જે કાંઈ સારું તત્ત્વ છે, એસ સ્કારોનું બીજ મને મારી દાદીમાના કરુણ—વાત્સલ્યભર્યા અશ્રુઓમાંથી પ્રાપ્ત થયું છે. મારા જીવનનું ઘડતર એ મારી દાદીમાને જ આભારી છે. માતા ધાર્મિક સ`સ્કારવાળી, ધર્મકથાઓના એની પાસે ભંડાર, પણ સ્વભાવ અત્યંત ભાળે. એથી કોઈ એને ગણે જ નહી. હું અને મારી મોટી બેન ‘રામુ’ પણ એને પજવતા. હતા તે હું એક ગર્ભશ્રીમંત. મારો જન્મ થયો ત્યારે ૭૫,૦૦૦ રૂા. રોકડા ઘરની તિજોરીમાં પડયા હતા. માતા અત્યંત સ્વરૂપવતી હતી. સ્વભાવે શાંત અને આંતરલક્ષી મૂળથી જ. પિતા ભારે તેજસ્વી હતા. લાગવગ મોટી. ગામ આખામાં એમની હાક વાગે. પૈસા પણ સારા, એટલે હું સહુ કોઈના લાડને અધિકારી બન્યો હોઇ ખૂબજ લાડકોડમાં ઉછરેલા, જુદા જુદા માણસા મને રોજ ફેરવે. દાદા ભકિતવિજયજી યતિ વૈદકમાં ભારે ખ્યાતિ પામેલા અને ધનિક પણ પૂરા. જેથી એઓ રોજ મારા ગજવાં મેવાથી ભરી દેતાં. હું એમને ભારે લાડકો હતા. કંઇક બીમારી હોય ને તેમના શિષ્ય યુતિ રાયચંદજી મને કડવી દવા આપે તે એની ગંધ કાઢી નાખે. કારણ કે એ કડવી—મીઠી બન્ને પ્રકારની દવાઓ બનાવતા. શાળા ત્યારે રોજની સવારની હાઇ દાદીમા જગાડી દાતણ કરાવે ને માતા શીરો—પાપડ તૈયાર કરી ખવડાવે ને પછી વિદાય કરે. અમારા ઘરના જૂના નોકર વડિલ શ્રી મેહનભાઈ ભાવસાર જે આજે ૮૭ વર્ષના હોઈ હજુ જીવંત છે, એ વળી શાળામાં આવી રોજ બદામ—સાકર ખાવા આપી જાય. આમ મેં ૧૦ વર્ષ સુધી વૈભવ અને લાડસુખ અનુભવ્યાં. પણ પછી આર્થિક સ્થિતિ બગડતી બગડતી દરિદ્રાવસ્થાએ પહોંચી, પિતાએ મુડી બધી સટ્ટામાં સાફ કરી નાખી હતી, જેથી એ મુંબઈ જવા ઉપડયા ને રાત્રે માતાના આશીર્વાદ લેવા આવ્યા. રાતના ૧૦ આસપાસ થયા હશે. ઘરની સ્થિતિ જોઈ માતા-પુત્ર રડી પડયાં. આમ માતા પુત્રને જીંદગીમાં પ્રથમ વાર મે` રડતાં જોયાં. રાણા પ્રતાપ હતો તો ભારતના વીર યોદ્ધો, પુત્રાને પાતાની જ સગી આંખ સામે મરતા જોવા છતાં એનું હૈયું નહોતું ભાંગ્યું. પણ એ જ પ્રતાપ દીકરીના હાથમાંથી વધ્યો ઘટયો રોટલાનો ટુકડો છીનવાઈ જતાં રડી પડયો હતો અને અકબરનું શરણું શોધવા તત્પર બન્યા હતા. તેમ પિતા પણ ભારે મ હતા, પણ પોતાના સંતાનોની ધાર દરિદ્રાવસ્થા જોઈ એ રડી પડયા હતા. આ પ્રસંગે મારા હૈયામાં એક તુમુલ યુદ્ધ મચ્યું હતું, પણ