Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 168

૧
પ્રબુદ્ધ
લાભ અપરાધીને આપવામાં આવે છે, અને જયાં સુધી માણસના મનના હેતુ વિષે ખરો ખ્યાલ ન આવે ત્યાં સુધી તેને અપરાધી ગણી શકતા નથી. બાકી, જો દરેક માણસના દોષ જ જોવામાં પડીશું તે પછી આપણે માટે બીજો કોઈ ધંધા જ રહેવાના નથી. દોષ જોવાનું કામ આપણું નથી; એ કામ ઈશ્વરનું છે. આપણું કામ તે ગુણગ્રહણ કરવાનું છે. કોઈનામાં દોષ જોયા ને તે આપણા મનમાં રહી ગયો, બીજા કોઈના બીજો દોષ જોયો ને તે પણ ધ્યાનમાં રહી ગયા, ત્રીજામાં વળી ત્રીજો દોષ જોવામાં આવ્યો ને તે પણ મગજમાં વસી ગયો - આમ આપણા મનમાં સૌના દોષ વસવા માંડે તો આપણું મન એ ગામના ઉકરડા જેવું જ થઈ જાય. ઘરે ઘરનો કચરો જેમ ' ગામને ઉકરડે ભેગા થાય તેમ આપણું હૃદય સૌ કોઈના દોષના સંગ્રહસ્થાન જેવું જ થઈ પડે. ભગવાનની ઉપર તો માયાનું પડ ચડી જાય, ભારે આવરણ આવી જાય. પછી ભગવાનનાં દર્શન શી રીતે થાય? ભકિત વિના પરમેશ્વરની ખોજ થઈ શકતી નથી. ભકિત વિના પરમેશ્વરનું દર્શન થઈ શકતું નથી, અને ગુણ દર્શન કે ગુણ વિકાસ વિના ભકિત થઇ શકતી નથી.
આથી, સામેવાળામાં જે ગુણ હોય તેનું દર્શન થવું જોઇએ. એ ગુણના સ્વીકાર કરીને એને પોતાના હ્રદયમાં સંઘરવા જોઈએ. અને પછી એનો વિકાસ કરવા જોઈએ. સામેવાળાના ગુણ આપણે આપણી હૃદયભૂમિમાં વાળી દઈએ. ખેડૂત પેાતાના ખેતરમાં એક બી. વાવે છે તે તેમાંથી અનેકગણું થાય છે. એમ આપણી મનોભૂમિ શુદ્ધ હશે તેા સામેવાળાના ગુણબીજ વાવવાથી એ શતગુણાં થશે. આનું નામ જ ગુણવિકાસ. આમ પ્રથમ ગુણદર્શન, પછી ગુણગ્રહણ, પછી ગુણવિકાસ—-એ ભકિતની પ્રક્રિયા છે. એ પ્રક્રિયા દ્વારા જ સર્વત્ર છુપાયલા પરમેશ્વરના અસ્તિત્વના દર્શન થશે.
સત્યાગ્રહનું રહસ્ય
આમ, આપણા દાનના, સેવાના ત્યાગના, સત્યાગ્રહના કાર્યક્રમ એ બધા ભગવાનની અવ્યકત શકિતનાં દર્શનને સારૂ છે. સત્યાગ્રહમાં આપણે શું કરીએ છીએ? આપણે પોતે સુખદુ:ખ રહન કરી લઈએ છીએ અને સામેવાળામાં જે સદ્ -અંશ છે તેને બહાર લાવીએ છીએ. સત્યાગ્રહમાં એવી શ્રદ્ધા હોય છે કે સામે સદ્ -અંશ છે જ. એ જ છે. ગુણદર્શન. એ ગુણદર્શનના આધારે તે સત્યાગ્રહ છે. સામે જે વ્યકિત છે તેનામાં જે કાંઈ સદ્-અંશ છે, જે ગુણ છે તે પ્રગટ થાય અને પ્રભાવશાળી બને એ માટે પ્રયાસ કરીએ તો દોષનું જરૂર નિરસન થાય. એમ કરવા માટે જે કંઈ દુ:ખ રાહન કરવું પડે તે સત્યાગ્રહી શહન કરે છે. એથી સામેવાળામાં જે સદગુણ હોય છે, જે શુભકિત હોય છે તે પ્રગટ થવાની છે એવી સત્યાગ્રહીને શ્રાદ્ધા હોય છે. આજે આ ત્યાગના, દાનનો જે કાર્યક્રમ ચાલે છે તે આ શ્રદ્ધાના આધારે જ ચાલે છે.
કેટલાક લાકો સારે નરસે માગે ધનસંપત્તિ એકઠી કરતા હોય છે, કયારેક તે તેઓ પોતાના ખેડૂતોની સ્થિતિની કશી પરવા કર્યા વિના તેમને જમીન ઉપરથી કાઢી મુકતા હોય છે. એવા લોકો પાસે પણ આપણે જઈએ છીએ ને કહીએ છીએ કે “દાન આપો, દાન આપો.” લોકો કહે છે કે ‘તમે તે કેવા માણસ છે? એવા દયાહીન અને કંજુસ લોકો પાસે જાઓ છે તે શું એક જુસ લોકો કદી દાન આપવાના હતા કે?” પણ આપણે સમજીએ છીએ કે એ લોકો જેવા દેખાય છે તેવા દયાહીન કે કસ નથી. પરિસ્થિતિને કારણે એ એવા બની ગયા છે. બાકી એમના હૃદયમાં પણ પ્રેમનું બીજ તો છેજ એવી. આપણને શ્રદ્ધા છે અને એ શ્રાદ્ધાના જોરે તો એમના જેવા પાસેથી દાન માગીએ છીએ. એવી શ્રાદ્ધા ન હોય તો પછી દાન માગવા નીકળવું એ મૂર્ખતા જ ગણાય. પછી તો દાન માગવાને બદલે પડાવી લેવાનાને લૂંટી લેવાનો કાર્યક્રમ જ ચલાવવાના
જી વી
તા. ૧-૯-૬
રહે. જો આપણામાં આવી શ્રદ્ધા ન હેાય તે ભુદાન વગેરે દાનના કાર્યક્રમો ચાલવાના નથી. મતલબ કે આ દાનના કાર્યક્રમો સફળ કરવા હશે તો ગુણગ્રહણની દષ્ટિ જોઈશે. આપણે તો દાનને માર્ગે ભૂમિની સમસ્યાના ઉકેલ કરવા નીકળ્યા છીએ. હૃદય હૃદયમાં વસી રહેલાં ભગવાનના દર્શન ન થતાં હોત તો આ કાર્યક્રમનો ઉદ્ભવ જ શી રીતે થાય?
સર્વોદય કાર્યક્રમને આધાર
એટલે રાર્યોદયના આ આખા કાર્યક્રમ ગુણદર્શન પર આધારિત છે. એ ગુણદર્શન હશે તે ઈશ્વરનું દર્શન થશે. ભલેને અલ્પ દર્શન થાય, પણ એવું ઈશ્વરદર્શન થશે એ વાત નિશ્ચિત છે. પૂર્ણ સ્વરૂપનું દર્શન એકદમ તે નહિ થાય. પણ આજે એક અંશનું થાય તે આવતી કાલે વળી બીજા અંશનું દર્શન થશે. માનો કે આજે ભૂમિદાનના કાર્યક્રમ થયા તો આપણને એક અંશનું દર્શન થયું. લાકોના હૃદયમાં જે ઉદારતા પડી છે તેનાં આપણને દર્શન થયાં. કાલે શાંતિસેનાનો કાર્યક્રમ ચાલ્યા અને લોકો ટટા ઝઘડા તેમજ અશાંતિ મિટાવવા માટે જાતે મરી ફીટવા રાજીખુશીથી તૈયાર થયા તો આપણને એમાં લોકોની નિર્ભયતાનાં દર્શન થશે. આમ ભૂમિદાનના કાર્યક્રમમાંથી નિર્ભયતાનાં, ખાદીગ્રામોદ્યોગના કાર્યક્રમમાંથી સ્વાવલંબનની ભાવનાના, આત્માદ્વારની ભાવનાનાં અને ‘સ્વચ્છ ભારત’ નું આંદોલન ચલાવીએ તે સ્વચ્છતાનાં, શુચિતાના, પવિત્રતાનાં દર્શન થવાના. આમ એક એક વ્યાપક સામાજિક કાર્યક્રમ હાથ ધરતાં ધરતાં અને એક એક કાર્યક્રમ દ્નારા ગુણદર્શન કરતાં કરતાં આપણે આગળ વધતા જઈશું તેમ તેમ ઈશ્વરનાં દર્શન થતાં જશે. પરમેશ્વરનાં પૂર્ણ દર્શન માટેની આ પ્રક્રિયા છે. એ બધું એકદમ નહિ થાય. એટલા માટે તો બાપુ કહેતા કે, “ઈશ્વર માટેની મારી ખાજ ચાલી રહી છે. એ ખાજ સારૂ તે આ જીવન છે. આ જીવનમાં એ ખાજ પૂરી થઈ ગઈ તે આપણે જ ઈશ્વર થઈ ગયા !” તેથી મેં શ્લોક બનાવ્યો છે. ત્રા સત્યં, ગત્ સ્મૃતિ, નીવન રાત્યશોધનમ્ ' એટલે કે બ્રહ્મ સત્ય છે અને વિશ્વમાં વ્યાપ્ત છે. વિશ્વ એની સ્ક્રુતિ છે, પ્રેરણા છે. એવા જ્ઞાનથી આ વિશ્વમાં સત્યની ખોજ કરવી એ જ જીવનના કાર્યક્રમ છે.
અનિંદાનું વ્રત લઇએ
હમણાં હમણાં મારા મનમાં જે કંઈ વિચારો વારંવાર આવે છે તે આજે બાપુના શ્રાદ્ધદિનને પ્રસંગે તમારી સમક્ષ મૂકયા છે. કંઈ નહિ તો એટલા સંકલ્પ તો સૌ કરે જ કે સૌ કોઈ અનિંદાનું વ્રત લઈ લે, અનિદાવ્રતના અર્થ એ કે, વાણીથી તો કોઇની નિદા ન જ કરીએ, પરંતુ મનથી પણ નિંદાદોષ ટાળતા જઈએ અને નિરંતર ગુણવૃદ્ધિ કરતા રહીએ. આ રીતે કરીશું ત્યારે અનિંદાવ્રતનું પાલન થશે.
સર્વોદયમાં માનવાવાળા આપણને સૌને આ અનિદાવ્રતની ખાસ જરૂર છે. રાજકારણમાં પડેલા લોકોની વાત જવાદઈએ. એ કાંઈ સત્યની ખોજ પાછળ પડેલા નથી. પરંતુ આપણે એકબીજાની પાછળ દોષોની ચર્ચા કરીએ છીએ, તેનાથી જ આપણું કામ બગડે છે. એકબીજાનાં હૃદય એકમેક થવાને બદલે ઊલટાં વિખુટાં પડે છે. આપણી સંસ્થા નાની હોય, આપણી સંખ્યા ઓછી હોય તેનું દુ:ખ નથી. ભલે ને આપણે થોડા હોઈએ, પરંતુ આપણા સૌના હૃદય એક હોય તો એમાંથી ઘણી મોટી શકિત પ્રગટી શકે.
આ માટે અનિંદાવ્રતની ખાસ જરૂર છે. આમ તો અહિંસાના પેટામાં અનિદાવ્રત આવી જ જાય છે. એટલે જો આજના દિવસે આટલું વ્રત લઈએ તો આપણે બાપુનું એક ભારે સારૂં કામ કર્યું, એમના ઉપદેશનું આચરણ કર્યું એમ ગણાશે.