Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 157

REGD. No. 3-4266 વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૪
'अशुद्ध જૈનનું નવસંસ્કરણ વર્ષ ૨૪ : અ ક ૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
શ્રી મુંબઇ જૈન યુવક સંઘનું પાક્ષિક મુખપત્ર છૂટક નકલ: ૨ નયા પૈસા
મુંબઇ, એગષ્ટ ૧૬, ૧૯૬૨, ગુરૂવાર આફ્રિકા માટૅ શિલિંગ ૮
તંત્રી પરમાનંદ કુંવરજી કાપડિયા
સચારા,
કેટલાક પ્રશ્નો અણધારી રીતે લોકચર્ચાએ ચડે છે અને તેમાંથી ન ધારેલાં એવા ફણગા ફુટે છે અને આવા પ્રશ્નો જ્યારે કોઈ વિશિષ્ટ ક્ષેત્ર, જ્ઞાન કે નિષ્ણાતો સમજી શકે તેવા વિષય પરત્વે ઉપસ્થિત થાય છે ત્યારે સામાન્ય જનસમૂહમાં તેનાં વિવિધ પ્રત્યા ઘાતો પડે છે અને ઘણી વખત જે ખરેખર હોય છે એથી વિપરીત કે વિકૃત માન્યતાઓ, ખ્યાલો, અભિપ્રાયો પ્રવર્તે છે અને તેને અનુલક્ષીને પ્રવૃત્તિઓ પણ થાય છે.
સંથારા પ્રકરણને નામે પ્રસિદ્ધિ પામેલા કિસ્સાને આના દ્રષ્ટાંત રૂપ લેખાવી શકાય. સાત મહિના પહેલાં શ્રી રતનશીભાઈ ‘સંથારા ’ સ્વીકારી દેહમુકત બન્યા ત્યારે મુંબઈમાં રાજમાર્ગો પર મોટી મેદની જામી. તે પહેલાંના દિવસોમાં હજારો લોકો તેમના ‘દર્શનાર્થે ' જઇ આવ્યાં. અખબારોમાં ખબરો ને તસ્વીરો પ્રસિદ્ધ થઈ. માટી મેદનીને કાબૂમાં રાખવા પોલીસદળ ને અમલદારો હાજર રહ્યાં. તે બધું પતી ગયા પછી થોડા મહીને અચાનક સમાચારો ઝબકયા કે શ્રી રતનશીભાઈના મૃત્યુ અંગે પ્રમાણપત્ર આપનાર તબીબ તથા શ્રી રતશીભાઈના પુત્ર પર મુંબઈ શહેરના નામદાર કોરોનર તરફથી નોટીસ બજાવવામાં આવી હતી કે કોરોનરના કાનૂન અનુસાર શ્રી રતનશીભાઈના મૃતદેહની મરણાત્તર તપાસ (ઈન્કવેસ્ટ) ટાળવાના હેતુથી ખોટું સર્ટીફિકેટ આપવામાં આવ્યું હતું ને તેમાં એકબીજાને મદદ કરી હતી.
આત્મહત્યા અને
કાયદા
પ્રવર્તતી માલૂમ પડી છે, એટલે કાયદાની દ્રષ્ટિએ કેટલાક મુદ્દાઓ જોઈએ. ભારતભરમાં માત્ર મુંબઈ અને કલકત્તા એ બે જ એવા શહેરો છે કે ત્યાં ‘કોરોનર્સ ઍકટ' નામના કેન્દ્રના કાયદો અમ - લમાં છે. આ કાયદામાં પ્રાંતિક સરકાર સુધારા કરી શકે છે. તે મુજબ મુંબઈ ( હવે મહારાષ્ટ્ર) રાજ્યે તેમાં કેટલાક મહત્ત્વના સુધારા પણ કરેલા છે. આ કાયદા અનુસાર આ શહેરો માટે ‘કોરોનર ’ નામના એક અમલદારની નિમણૂંક કરવામાં આવી છે. આ અમલ • દાર ન્યાયાધીશ નથી, પણ તેમને પ્રેસિડેન્સી મેજીસ્ટ્રેટની સત્તા મળેલી છે. આ કાયદામાં એવું ઠરાવાયું છે કે ત્યારે કાંઈ અકસ્માતથી, ખૂનથી, આત્મઘાતથી, કે સંશયાત્મક સંજોગોમાં કોઈનું મૃત્યુ થાય ત્યારે તે વ્યકિતનું મૃત્યુ કયા કારણે થયું હતું તેની તપાસ કરવાની તથા તે વિષે અભિપ્રાય આપવાની કોશનરને સત્તા છે. મૃત્યુનું કારણ સ્પષ્ટ ન જાણી શકાય તો મૃતદેહનું પોસ્ટમાર્ટમ કરાવવાની પણ કોરોનરને સત્તા છે. પણ પોસ્ટમોર્ટમની જરૂર ન હોય તે તે કર્યા વિના પણ મૃતદેહની અંતિમ ક્રિયા કરવાની પરવાનગી આપવાની કોરોનરને સત્તા છે.
મૃતદેહની તપાસ થયા પછી ને અંતિમ ક્રિયા પછી કોરોનરની કોર્ટ ભરાય છે. તેમાં જ્યુરી હોય છે ને તે મરનારનું મરણ કેવા સંજોગેમાં થયું તેની માહિતી મેળવવા માટે જાણકાર સાક્ષીઓની જુબાની લેવાય છે. કોઈએ આત્મઘાત કર્યો હોય એમ એક પક્ષ કહે ત્યારે બીજો પક્ષ કહે કે ખૂન થયું છે. આવા સંજોગોમાં જે કોઈ આ બાબતમાં પ્રકાશ પાડી શકે તેને સાક્ષી તરીકે તપાસવામાં આવે છે. ને બનાવમાં હિત ધરાવનાર વ્યકિતને કે તેના વકીલાને હાજર રહેવા દેવામાં આવે છે.
આ સમાચારો પ્રગટ થયા પછી ‘સંથારો શું છે? તે આત્મહત્યા છે કે નહીં? કોરોનરને આવી સત્તા છે કે નહીં ? વગેરે ઘણા પ્રશ્નો ઉપસ્થિત થયા. ‘સંથારા ' વિષે લેખો લખાયા. નામદાર કોરોનરની નોટીસ અંગે જે અદાલતી કાર્યવાહી ચાલે તેમાં હાજર રહી સંથારો એ આત્મહત્યા નથી એવું સાબીત કરવા જૈન ફિરકાઓ તરફથી આગેવાનોની એક કમિટી નીમાઈ. પરંતુ જેમના સામે નટીસ નીકળી હતી તે વ્યકિતઓએ માફી માગી હતી. અને લડવા ઈચ્છતી ન હતી એવી હકીકત જણાંતાં વ્યવસ્થિત અને સંગઠિત રીતે આ મુદ્દાનો નિર્ણય કરાવવાની શકયતા કિંમટીને જણાઈ નહીં. કારણ કે, અદાલતમાં જે પક્ષકાર હોય તે જ જો લડવા ન ઈચ્છે તે બીનપક્ષકાર ન લડી શકે એવા સામાન્ય અદાલતી નિયમ છે, તે છતાં આ બાબતમાં જેને ધગશ હતી એવા એક ભાઈએ કોરોનર સમક્ષ એક જૈન તરીકે હાજર થઈ ‘સંથારા ' વિષે કેટલીક રજૂઆત કરી. પરંતુ સૈદ્ધાંતિક રીતે આ બાબતનો નિર્ણય કરવાનું “નામદાર કોરોનરને મુનાસીબ લાગ્યું નહીં, એટલે તેમણે પોતે કાઢેલી નોટીસા રદ કરી અને સંથારો એ આત્મહત્યા છે કે નહીં તે બાબતના નિર્ણય કર્યા નહીં કે તે વિષે અભિપ્રાય આપ્યો નહીં, અને કાયદાની પરિભાષામાં જેને open કહે છે તેમ આ પ્રશ્નને ‘ખુલ્લા ’ રાખ્યો.
નામદાર કોરોનર સમક્ષ જે કાર્યવાહી થઈ તે વિષે કાયદાનાં .. જાણકારો ન હોય તેવા જનસમાજમાં કેટલીક ભૂલભરેલી માન્યતાઓ
જુબાની પછી કોરોનર ‘સીંગ-અપ કરે છે ને જ્યુરી પોતાના મત આપે છે, ને ત્યાં એ વાત પૂરી થાય છે. જ્યુરીના આ મૃત બંધનકર્તા નથી એટલે કે જ્યુરી એમ અભિપ્રાય આપે કે અમુક વ્યકિતનું ખૂન થયું છે ને જ્યુરીના મતે અમુક વ્યકિત તે માટે જવાબદાર છે એમ પુરી કહે, તો પણ પોલીસ તે વ્યકિતને પકડવા ને કેસ કરવા બંધાએલી નથી. કારણ કે પોલીસ તે ખૂન અંગે જરૂરી પુરવાઆ હાય તો જ પગલાં લઈ શકે છે. કાયદાની આ પરિસ્થિતિ છતાં વ્યવહારમાં જ્યુરીના મતને પોલીસે વજન આપવું પડે છે.
મુંબઈ શહેરમાં તબીબના પ્રમાણપત્ર વિના શબને બાળવાની ૐ દાટવાની રજા આપવામાં આવતી નથી અને આ પ્રમાણપત્રમાં મરણનું કારણ જણાવવું જોઈએ. આ કારણે શંકાસ્પદ હાય અગર એ કારણ એવું હોય કે જેને માટે કોરોનરની તપાસ જરૂરી હોય તો કોરોનરની રજા વિના મૃતદેહની અંતિમ ક્રિયા થઈ શકતી નથી.
એટલે જો કોઈ એવું પ્રમાણપત્ર આપે કે જેને લીધે કોરો નરની તપાસમાંથી છટકી જવાય તો તે કૃત્ય ગુનો છે. એટલે
||