Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 155

તા. ૧–૮–૧૨
પ્રભુ જીવ ન
ગ્ર ચાવલાકન
‘અંતરપટ ’
(લેખક:શ્રી ઝીણાભાઈ રતનજી દેસાઈ; પ્રકાશક : વારા એન્ડ કંપની પ્રાઈવેટ લિમિટેડ, ૩, રાઉન્ડ બિલ્ડીંગ, કાલબાદેવી, રોડ,
મુંબઈ-૨. કિંમત રૂા. ૭).
શ્રી ઝીણાભાઈ રતનજી દેસાઈ જે સાહિત્યના ક્ષેત્રે ‘સ્નેહ રશ્મિ ’ ના ઉપનામથી ઓળખાય છે તે ગુજરાતી સાહિત્યાં વર્ષાજીના ઉપાસક છે. ‘અર્ધ્ય’ અને ‘પનઘટ ’એ નામના તેમનાં કાવ્યસંગ્રહો પ્રગટ થયાં છે. આજસુધીમાં તેમની લખેલી ચાર નવલિકાઓ બહાર પડી છે અને ઈતિહાસને લગતાં પણ તેમણે કેટલાંક પુસ્તકો લખ્યાં છે, પણ નવલકથા આ તેમની પહેલવહેલી જ છે અને એમ છતાં ગઈ સાલના ગુજરાતી સાહિત્યનાં પ્રકાશનામાં ઉત્કૃષ્ટ નવલકથા તરીકે શ્રી. ઝીણાભાઈની આ નવલકથાને શ્રી. પન્નાલાલ પટેલની ગત વર્ષ દરમ્યાન પ્રગટ થએલી અમુક નવલકથાને સમકક્ષાએ મૂકીને તે માટે ગુજરાત સરકાર તરફથી નક્કી કરવામાં આવેલ રૂા. ૧૦૦૦ નું ઈનામ સરખા ભાગે વહેંચી આપવામાં આવેલ છે આ હકીકત ‘અંતરપટની ઉત્કૃષ્ટતા પૂરવાર કરવા માટે પૂરતી છે.
ગુજરાતી નવલકથાઓ મેં ઘણી ઓછી વાંચી છે. અદ્યતન ગુજરાતી સાહિત્યના પ્રવાહોથી હું બહુ જ ઓછા પરિચિત છું. આ કારણે આ નવલકથાના તુલનાત્મક ધારણે સમીક્ષા કરવાને મારો કોઈ અધિકાર નથી. ઘણા લાંબા વખતે આવી મોટી ગુજરાતી નવલકથા મારા વાંચવામાં આવી. તે વાંચીને મારૂં મન ખૂબ ભરાયું અને ઊંડી પ્રસન્નતા અનુભવી. આ નવલકથાનો સમય ૧૯૨૦ થી ૧૯૪૦ સુધી કલ્પાયેલા છે. ગાંધીજીના આગમન બાદ આપણા દેશમાં—વિશેષત: ગુજરાતમાં જીવનના ભિન્ન ભિન્ન ક્ષેત્રે--વિશેષત: સામાજિક ક્ષેત્રે જે ક્રાંતિના આંદોલના નિર્માણ થયાં તે ભૂમિકા ઉપર આ નવલકથાની વસ્તુ આધારિત કરવામાં આવી છે. આ પુસ્તક વાંચતાં જે પેઢી મારી જેવાની આંખો સામેથી પસાર થઈ ચૂકી છે તેનું આબેહુબ ચિત્ર કલ્પના સામે ઉભું થાય છે અને એ વર્ષા આપણે ફરીથી જીવી રહ્યા હોઈએ એવું મધુર સંવેદન આ પુસ્તક વાંચતાં આપણે અનુભવીએ છીએ.
આ નવલકથાના ત્રણ મુખ્ય પાત્ર છે : પની, કેશુ અને નરહરિ. પની હરિજન કન્યા છે. એમ છતાં તેના પિતા કરસન નાથા મુંબઈમાં એક આર્યસમાજ પંડિત પાસે ભણ્યા હતા અને જ્ઞાન તથા સેવાના સારા સંસ્કાર પામ્યા હતા. ભણતર પૂરું થયા બાદ પોતાને મળેલા સંસ્કારનો લાભ પોતાના ગામમાં વસતા હરિજનાને મળે અને તેમને સ્વમાનભર્યું જીવન પ્રાપ્ત થાય એ હેતુથી તેઓ પેાતાને ગામ આવીને વસ્યા અને તેમણે વણકરના ધંધા પસંદ કર્યો. ૫ની આ કરસન નાથાની પુત્રી હતી. તેને ભણાવવા માટે પોતાના ગામથી ઘણે દૂર આવેલા એક કન્યાગૃહમાં દાખલ કરી હતી અને ત્યાંના મહામના આચાર્ય અને આચાર્યપત્ની સાથેના સહવાસ દ્રારા તેનું ભારે સુંદર સંસ્કારઘડતર થયું હતું.
re
કેશુ પેલા કરસન નાથા સાથે જ મુંબઈમાં ભણેલા અને સમયાન્તરે મુંબઈમાં જ જોડાના ધંધા ખેાલીને સ્થિર થયેલા નારણલાલના દીકરો હતો અને તેને મુંબઈના ભણતરના લાભ મળ્યો હતો અને તે સાથે ક્રિકેટના ખેલાડી તરીકે તેણે ઊંચી નામના પ્રાપ્ત કરેલી હોઈને મુંબઈનાં સભ્ય સમાજમાં તેને સહજ પ્રવેશ અને સ્થાન મળ્યું હતું.
નરહિર જે ગામમાં કરસન નાથા સ્થિર થયા હતા તે જ ગામના સર્વર્ણ—બ્રાહ્મણ કુટુંબનું ફરજંદ હતા. તેના પિતા સંસ્કૃત સાહિત્યના મોટા વિદ્વાન પંડિત હતા પણ નરહરિના જન્મ થવા પહેલાં તેઓ ગામ ઉપર ચઢી આવેલા કોઈ બહારવટિઆઓના સામના કરવા જતા મૃત્યુને શરણ થયા હતા. તેની માતા નર્મદા જુનવાણી
વાતાવરણમાં ઉછરેલાં હોવા છતાં સ્વભાવથી અત્યન્ત સંસ્કારી એક ઉચ્ચ કોટીનાં સન્નારી હતાં. નરહરિના ઉછેરવાના તેમના એકલાના માગૅ ભાર આવ્યો હતો. નરહિર દેખાવમાં જરા કદરૂપા હતા, પણ તેનામાં અસાધારણ બુદ્ધિમત્તા, નિડરતા અને દેશદાઝ હતી. ભણતાં કાલેજ સુધી પહોંચ્યો અને ત્યાં નવા આવેલા અંગ્રેજ પ્રિન્સીપાલ સાથે અમુક પ્રશ્ન ઉપર તેને અથડામણ થઈ અને તેના અમુક વર્તન માટે માફી માગવાનું કહેવામાં આવ્યું. નરહરિએ માફી ન માગી અને પરિણામે તેને કાલેજ છોડવી પડી. કૉલેજના અંગ્રેજી પ્રિન્સીપાલ સાથેની આ અથડામણે તેના આખા જીવનમાં પલટો આણ્યો અને જે ગામડામાં પનીના માતા-પિતા વસતા હતા તે જ ગામડામાં સ્થિર થઈને લોક જીવનમાં ક્રાંતિ-નિર્માણ કરવામાં અગ્રેસર બન્યા.
પનીના અભ્યાસ પૂરો થવા આવ્યો હતો એ દરમિયાન તે પોતાને ગામ આવેલી. ચોમાસાના દિવસે હતા. ગામ બાજુએ વહેતી નદીમાં પુર આવ્યું હતું. પનીને તરતાં બહુ સારૂં આવડતું હતું. ઉગતી જુવાનીની મસ્તીમાં તેણે પૂરમાં તરવાના હેતુથી ઝંપલાવ્યું, પણ પાણીના જોરદાર વળા સામે ટક્કકર ઝીલી ન શકી અને તણાવા લાગી. કિનારે ઉભેલા નરહરિની તે તરફ નજર ગઈ અને વહેતા પ્રવાહમાં કૂદી પડીને તેને ડૂબી જતી—ખેંચાઈ જતી-બાવી લીધી. આ નિમિત્તમાંથી બન્ને વચ્ચે પરિચય ઊભા થયા અને નરહરિનાં પ્રતિભાપૂર્ણ વ્યકિતત્વથી તે ભારે પ્રભાવિત બની,
હરિજનોની કોમમાં પની જેવી બુદ્ધિશાળી, રૂપવતી અને સંસ્કારી છેકરી ભાગ્યે જ જોવી મળે. મુંબઈમાં કેશુ પણ બધી રીતે ખૂબ આગળ આવ્યો હતા. એ પણ શકિતશાળી સંસ્કારી યુવાન હતા. તેના ધંધા પણ ધીકતા હતા. આ બન્ને વચ્ચે વિવાહ સંબંધ નક્કી થયા, અને લગ્ન થયા અને પની મુંબઈવાસિની બની. એકમેકને અનુરૂપ એવું આ યુગલ હતું. એમ છતાં બન્નેના પ્રાકૃતિક ઘડતરમાં અમુક પાયાનો તફાવત હતો. પની ગામડાના વાતાવરણમાં ઉછરી હતી અને કન્યાગૃહમાં કેળવણી પામી હતી. શહેરી જીવનનાં કૃત્રિમ મૂલ્યો તેને સ્પર્માં નહોતાં. સવર્ણ સમાજની હરિજના પ્રત્યેની નફરત તેને ખૂબ સાલતી હતી. પોતાના સમાજને ઉંચા લાવવા,, સમાન અધિકારો પ્રાપ્ત કરાવવા, આ પ્રકારની સેવાભાવનાથી તે રંગાયલી હતી અને તદનુરૂપ સામાજિક પ્રવૃત્તિઓ તરફ તે ખેચાયે જતી હતી.
કેશુને મુંબઈના વિશાળ સમાજમાં પેાતાની પ્રતિષ્ઠા વધારવી, જુદી જુદી કોમના શ્રીમાન મિત્ર સાથે સંબંધ વધારવા, કલબમાં જવું આવવું, સભ્ય સેાસાયટીની આગળની હરોળમાં સ્થાન પ્રાપ્ત કરવું—આ બધું વધારે ગમતું હતું. ક્રિકેટમાં મેળવેલી નામના જીવન વિષેના તેના ખ્યાલો સફળ કરવામાં સારી રીતે મદદરૂપ થતી હતી.
આ બન્ને એકમેકને સારી રીતે ચાહતા હતા. એમ છતાં પણ ઉપર જણાવેલા કારણસર તેઓ પરસ્પર પૂરા એકરૂપ બની શકતા નહોતા. પનીની બાબતમાં આ એકરૂપતા સિદ્ધ કરવામાં બીજી પણ એક હકીકત આડે આવતી હતી. ઉપર જણાવ્યું તેમ કેશુ સાથે લગ્નસંબંધથી જોડાયા પહેલાં તે નરહરિના વ્યકિત્વથી સારા પ્રમાણમાં પ્રભાવિત બની હતી. અને જો કે નરહરિ પની સંબંધમાં આ દ્રષ્ટિએ ઉદાસીન હતા, અને તે તે પોતાના ગ્રામે હારના કાર્યમાં ડૂબી ગએલા હતા, પણ પનીના દિલમાં નરહરિએ ચોક્કસ સ્થાન પ્રાપ્ત