Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 149

તા. ૧-૮-૬૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
૬૩
ખરી રીતે આ પ્રયોગ તદન નવો અને પહેલવહેલો નથી. બે વર્ષ પહેલાં એ જ પ્રદેશમાં બીજું નહેરજોડાણ અંશત: ૯૦ કેદી
ની મદદ વડે પૂરું કરવામાં આવ્યું હતું અને તેના બદલામાં પાંચ મહીનાની અંદર તેઓ રૂા. ૩૦,૦૦૦ કમાયા હતા. ઉત્તર પ્રદેશમાં આવો પ્રયોગ સૌથી પહેલો હાથ ધરવામાં આવ્યો હતો. એ જ રાજ્યમાં બે મોટા પાણીના બંધો માત્ર કેદીઓ મારફત બાંધવામાં આવ્યા હતા અને તેમને બીજા મજુરો માફક મજરી આપવામાં આવી હતી. અને જ્યાં તેઓ કામ કરતા હતાં ત્યાં તેમના ઉપર કોઈ પણ પ્રકારની ચોકીપહેરો રાખવામાં આવ્યો નહોતો અને એમ છતાં, એમ જણાવવામાં આવ્યું હતું કે, એક પણ કેદીએ કદી પણ ભાગી જવાનો પ્રયત્ન કર્યો નહોતો.
“જેલનું જીવન ગુનેહગારોને hardened criminalsપરિપકવ ગુન્હાહિત–બનાવે છે. પણ ઉત્તર પ્રદેશ અને બિહારમાં કરવામાં આવતા આવા પ્રયોગો અને તેનાં પરિણામે દર્શાવે છે કે આવી પરિસ્થિતિ અટકાવી શકાય તેમ છે. થોડા દિવસ પહેલાં ઉત્તર પ્રદેશના એક પ્રધાને ઠીક ઠીક જેલવાસ ભોગવીને છૂટેલાં લેકમાં ગુન્હાઓ કરતાં રહેવાની પ્રવૃત્તિ કેટલા પ્રમાણમાં ચાલુ રહી છે તે શોધી કાઢવા માટે એક તપાસ હાથ ધરવાની સૂચના કરી હતી. આવી તપાસ જરૂર બહુ ઉપયોગી થવા સંભવ છે. આવી
માંની એક જેલની મુલાકાત દરમિયાન રાજ્યપ્રધાનને જણાવવામાં આવ્યું હતું કે, એ જેલમાં કેદીઓને કેદી તરીકે સંબોધવાની મનો કરવામાં આવી છે. આ જરૂર રમુજ પમાડે તેવી હકીકત છે, પણ એને અર્થ એ થાય છે કે અન્ય દરેક વ્યકિત માફક એક કેદીને પણ સ્વમાનની ભાવના હોય છે અને તેને ઊંચે લાવવો હોય તે તેમના સ્વમાનરક્ષાને લગતી આ બાબત પૂરેપૂરી ધ્યાનમાં રાખવી
બરોજ વધતી જાય છે. સમાજનું નૈતિક ધરણ ઘટી રહ્યું છે. અગાઉ દર વર્ષે પોલીસ તરફથી ૬૦ થી ૬૫ બાળકો આવતાં હતાં તેને બદલે અત્યારે દર વર્ષે ૧૦૦ થી ૧૫૦ ની સંખ્યામાં આવાં બાળકો આવે છે. એમાં પણ ૧૪ થી ૨૦ વર્ષની ઉમરની કુંવારી માતાનું પ્રમાણ ઘણી મોટી સંખ્યામાં વધવા પામ્યું છે. અપરિણીત માતાઓનાં બાળકોને સમાજમાં યોગ્ય સ્થાન ન મળતું હોવાથી ગુપ્ત પ્રસૂતિઓના કિસ્સાઓ પણ વધવા લાગ્યા છે.” - ગરીબ, મધ્યમ કે ઊંચે વર્ગ–એ પૈકી કયા વર્ગમાંથી નૈતિક ધારણ કથળ્યું છે તે બાબતમાં પ્રકાશ પાડતાં શ્રી સરોજબહેન પટેલે જણાવ્યું હતું કે, “મુકત અને સ્વચ્છંદી વાતાવરણમાં ઉછરેલી સારા કુટુંબની કૅલેજિયન યુવતીઓનું ચારિત્ર્ય વધારે પ્રમાણમાં કથળનું જોવા મળે છે અને એવી કંવારી માતાનું પ્રમાણ મોટી સંખ્યામાં વધી રહ્યું હોવાનું માલુમ પડે છે. અને જાણવા મળતા કિસ્સાઓ ઉપરાંત ડૅાકટરો પાસે ખાનગીમાં અને બીજી રીતે વ્યવસ્થા કરતી આવી કુંવારી માતાઓના કિસ્સાઓ પણ વધુ પ્રમાણમાં બની રહ્યા છે. ઘણી વાર તે શરમ અને વિવેક ગુમાવીને અનીતિના માર્ગે ગયેલી આવી યુવતીઓ લેશમાત્ર દુ:ખ પણ અનુભવતી નથી એ નવાઈ પમાડે તેવી હકીકત છે.”
અનૈતિક પ્રવૃત્તિઓને ડામવા માટે માર્ગદર્શન કરાવતાં શ્રી સરોજ બહેને કહ્યું હંતું કે, “વિતંડાવાદમાં સમય બગાડવાને બદલે કેળવણીકારો, સમાજ અને રાજય જો સક્રિય રસ લઈ કેળવણી અને લોકશિક્ષણનું કાર્ય ઉપાડી લે તે સારું પરિણામ લાવી શકાય. સમાજના ધર્માચાર્યો માત્ર ભજન કિર્તનની પ્રવૃત્તિને બદલે આવી સામાજિક પ્રવૃત્તિઓને સેવા આપે તે પણ અનીતિની પ્રવૃત્તિ અટકી શકે. આ ઉપરાંત લત્તે લત્તે સામાજિક સંસ્થાઓ અને મંડળ લોકશિક્ષણ આપી શકે.”
ઉપરની અખબારી મુલાકાતમાં શ્રી સરોજબહેન પટેલે સમાજની એક સડતી જતી બાજુ તરફ આપણું ધ્યાન ખેંચ્યું છે અને તેને કેમ સમારવી, સુધારવી તે વિશે થોડીક સૂચનાઓ કરી છે. આને અમલ થતાં જે કાંઈ શુભ પરિણામ આવે તે જરૂર આવકારદાયક લેખાવું જોઈએ. પણ આ અંગે ધ્યાનમાં રાખવા જેવી બાબત એ છે કે આ દર્દ ઉપરછલ્લું નથી પણ વધારે ઊંડું છે. આ પાછળ, માત્ર અણધાર્યા સંયોગેમાં અને અમુક રીતે અવશ એવી સ્થિતિમાં થઈ જતું નૈતિક ખુલન થવા પામે છે એટલે જ એક મુદ્દો નથી, પણ જેમ હિંસા-અહિંસા વિશેના ક્ષેત્રમાં અહિંસા વિશે કલાગણી બુઠ્ઠી થતી ચાલી છે તેમ જાતીય સંબંધના વિષયમાં “આ તો મારાથી ન જ થાય.” એવો એક જે દ્રઢ સંસ્કાર છોકરા-છોકરીને જાણેકે ગળથુથીમાં એટલે કે જન્મથી માંડીને બાળવય પૂરી થતાં સુધીના ઉછેરમાં મળતો હતો તે હવે નિર્મૂળ થતો ચાલ્યો છે. આમાં સંતતિનિયમનનાં સાધનોનો ઉપયોગ અને માહીતી જે એક બાજુએ અનિચ્છનીય વસ્તીવધારાને રોકવા માટે અનિવાર્ય જેવા બનતાં જાય છે તે જ સાધનો અને તેને લગતી માહિતી બીજી બાજુએ નૈતિક શિથિલતાનું પૂરક તેમ જ પાપક કારણ બનતું જાય છે. આ દ્રષ્ટિએ વિચારતાં આ અનિષ્ઠને કેમ વધતું જતું રોકવું એ પ્રશ્ન અત્યંત કટ અને જટિલ બનેલો છે. સમાજહિતચિંતકોએ આ પ્રશ્નને આ વ્યાપક દ્રષ્ટિએ વિચારવા જેવો રહે છે. જેલમાં પૂરાયેલા કેદીઓના પુનરુદ્ધારઅર્થે અજમાવાતા આવકારદાયક પ્રયોગો
ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયામાં થોડા દિવસ પહેલાં કેદીઓની સુધારણા અંગે પ્રગટ થએલી એક નેધમાં જણાવવામાં આવ્યું હતું કે, “કેદી સુધારણા અંગે બિહાર સરકારે હાથ ધરેલ એક નવા પ્રયોગ- માંથી બહુ આશાસ્પદ અને પ્રોત્સાહક પરિણામ પ્રાપ્ત થયાનું જાણવા મળ્યું છે. જુદી જુદી જેલમાંથી ૩૫૦ ઉપરાંત કેદીઓને એકઠા કરીને પુણીઓ જેલમાં દૈનિક મજારી દરના ધોરણ ઉપર એક લાંબી કેનાલ લીંક-નહેર જોડાણ નિર્માણ કરવાની યોજનામાં તેમને રોકવામાં આવ્યાં છે. આમાંથી ૨૦ કેદીઓ આજીવન જેલવાસની શિક્ષા પામેલા છે. આ બધા કેદીઓ ખુલ્લી જગ્યામાં ઊભી કરવામાં આવેલી કેમ્પમાં એક સાથે વસી રહ્યા છે અને જો કે તેમની ઉપર ચેકીપહેરો રાખવા માટે કોઈ પોલીસ દળને રોકવામાં આવ્યું નથી અને તેમને નાસી છુટતા અટકાવવા માટે કોઈ જેલની દિવાલો અસ્તિત્ત્વ ધરાવતી નથી, એમ છતાં પણ, આજ સુધીમાં આ જથમાંથી માત્ર એક કેદી નંસી છૂટેલ છે. બીજા બધા કેદીઓ પિતાના કામમાં મશગુલ છે અને તેમને સમાજના ઉપયોગી સભ્યો બનાવ. વાની પ્રક્રિયા ચાલી રહી છે એ કારણે તેઓ બહુ સુખ અનુભવે છે.
અસ્પૃશ્ય, આદિવાસીઓ, પતિત બહેને માફક કેદીઓને પણ આ યુગમાં હવે જૂનીપુરાણી નહિ પણ નવી દ્રષ્ટિથી જોતા થવાની જરૂર ઊભી થઈ છે. તેમના વિશે કેવળ તિરસ્કારથી ન જોતાં કરુણા અને મૈત્રીપૂર્વક તેમના તરફ જતાં થવું ઘટે છે અને તેમને ઊંચે લાવવા માટે અને એક સામાન્ય નાગરિકના દરજજા ઉપર તેમને જીવનમાં સ્થિર કરવા માટે, આગળના પૂર્વગ્રહથી સર્વથા મુકત બનીને, તેમના ઉદ્ધાર અર્થે જે ઉપાયો જરૂરી લાગે તે હિંમતપૂર્વક અને શ્રદ્ધાપૂર્વક હાથ ધરવા ઘટે છે. એક ઉત્તમ કોટિના સામાજિક કાર્યકરનું અવસાન
તા. ૨૦-૭-૧૯૬૨ ના રોજ વડોદરાનિવાસી શ્રી. નાગકુમાર મકાતીનું દોઢ માસની માંદગીના અંતે ૧૫ વર્ષની વયે મુંબઈ ખાતે અવસાન થતાં જૈન સમાજને એક નિષ્ઠાવાન કાર્યકર્તાની ખોટ પડી છે. તેઓ વડેદરા ખાતે વકીલાતને વ્યવસાય કરતા હતા અને સાથે સાથે અનેક સામાજિક પ્રવૃત્તિઓ સાથે સંકળાયેલા વર્ષોના સક્રિય કાર્યકર હતા. આજથી ૩૦ વર્ષ પહેલાં જેન સમાજમાં બાલદીક્ષા સામે જે પ્રચંડ આન્દોલન ઊભું થયું હતું અને ત્યાર બાદ બાળદીક્ષાની અટકાયત કરતો ગાયકવાડ સરકારે વડોદરા રાજ્યમાં કાનુન કર્યો હં એ આંદોલન અને કાનૂનસમર્થનને લગતી પ્રવૃત્તિમાં તેમણે અગ્રભાગ લીધો હતો; જૈન શ્વેતાંબર કૅન્ફરન્સની હીલચાલમાં તેઓ વથી રર લઈ રહ્યા હતા. વળી વડોદરા ખાતે હાઈસ્કૂલમાં ભણતા જૈન વિદ્યાર્થીઓ માટે એક જૈન છાત્રાલય વર્ષો પહેલાં ઊભું કરવામાં આવેલું તેના તેઓ પ્રમુખ કાર્યકર હતા. સમયાન્તરે એ છાત્રાલય આજથી આઠ વર્ષ પહેલાં શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયને સુપ્રત કરવામાં આવ્યું અને તેના પરિણામે શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયની ત્યાં શાખા ખેલવામાં આવી તે તેમની ચહેનત અને કાર્યકુશળતાને આભારી હતું. આ શાખા શરૂ થયા બાદ તેની કાર્યવાહીમાં પણ તેઓ આજ સુખી સક્રિય ભાગ અને ઊંડો રસ લઈ રહ્યા હતા. વળી, ગુજરાતી સાહિત્યમાં પણ તેમને ઊંડો રસ હતો અને વડોદરાના અગ્રગણ્ય ધારાશાસ્ત્રી તરીકે પણ તેમણે સારી નામના મેળવી હતી. વડોદરાની અનેક જાહેર પ્રવૃત્તિઓ તેમના સાથ અને સહકાર વડે અંકિત બની હતી. તેઓ એક શીલસંપન્ન, વ્યવહારદક્ષ, વિનમ્ર સજજન હતા અને અતિ મીલનસાર તેમને સ્વભાવ હતો. જે જે ક્ષેત્રને તેમની કવશકિત સ્પર્શી હતી તે તે ક્ષેત્રને વિકસાવવામાં તેમણે મહત્ત્વનો ફાળે આપ્યો હતો અને જેના જેના તેઓ સમાગમમાં આવ્યા તેમના દિલ ઉપર તેમણે સુંદર મધુર છાપ પાડી હતી. જેમ શીતળ પવનલહરી આપણને સ્પર્શીને વહી જાય અને મધુર શીતળતાની અનુભૂતિ સ્મરણમાં સ્થિર કરી જાય તેમ એક મધુર જીવનને આમ એકાએક અપરિપકવ વયે લય થયો છે, પણ ચિરસ્મરણીય એવી મધુર સુવાસ તેઓ પોતાની પાછળ મૂકી ગયા છે અને એ રીતે પોતાના જીવનને સફળ કરી ગયા છે.
પરમાનંદ