Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 148

૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
પ્રકી નોંધ
મારી ‘વિવેકશૂન્યતા’
પ્રબુદ્ધ જીવનના તા. ૧૬-૭-૪૬૨ ના અંકમાં ઉપાધ્યાય મહારાજ શ્રી આનંદઋષિજીના સંબંધમાં પ્રગટ થયેલી મારી એક નોંધથી પ્રમુગ્ધ બનીને “ જૈનપ્રકાશ ” ના તંત્રી અને મારા મિત્ર શ્રી. ખીમચંદ મગનલાલ વેરાએ તા. ૨૩-૭-૬૨ ના જૈન પ્રકાશમાં મારા વિષે તેમના દિલમાં આજ સુધી જે કાંઈ સંગ્રહિત થયું હશે તે બધું એક સાથે ઠાલવતા, અત્યંત રોષભર્યા અગ્રલેખ “વિવેકશૂન્યતા ” એ મથાળા નીચે પ્રગટ કર્યા છે. શ્રી ખીમચંદભાઈને હું જે રીતે જાણું છું એ રીતે તેમના વિષે વિચાર કરતાં આ લેખ વાંચીને મને જરા પણ આશ્ચર્ય થયું નથી. આખા લેખમાં બીજાં તો જે કાંઈ છે તે છે, પણ તે ઉપરાંત એક પ્રકારનું સાંપ્રદાયિક ઝનૂન તરવરતું દેખાય છે. તેઓ મુંબઈના જ માત્ર નહિ, પણ આખા ભારતના સ્થાનકવાસી સમાજના એક પ્રતિષ્ઠાસંપન્ન આગેવાન છે. આવી આગેવાની પ્રાપ્ત કરવા માટે બીજા અનેક ગુણાની અને કાર્યક્ષમતાની જરૂર તો રહે જ છે, પણ આ ઉપરાંત આવી વ્યકિતમાં સાંપ્રદાયિક ધગશ પૂરતા પ્રમાણમાં હોવી જરૂરી છે. આ ધગશને ઝનૂનમાં પલટાતાં વાર લાગતી નથી— આટલી બધી સૂક્ષ્મ રેખા ધગશ અને ઝનૂન વચ્ચે રહેલી છે અને તેથી આ બન્ને શબ્દો મેટા ભાગે પર્યાયવાચી બની જાય છે. શ્રી ખીમચંદભાઈના પ્રસ્તુત લખાણમાં આ પ્રકારનું સાંપ્રદાયિક ઝનૂન વ્યકત થઈ રહ્યું છે આવી છાપ તેમનું લખાણ વાંચતાં મારા મન ઉપર પડી છે.
વળી જેમને પેાતાના પૂજ્ય આરાધ્ય ગુરુદેવ તરીકે માન્યા હોય, સ્વીકાર્યા હોય તેમના અંગે કોઈ જે તે વ્યકિત પ્રતિકૂળ ઉદ્ગારો કાઢે અથવા તો તેમના કોઈ કાર્ય અંગે પ્રતિકૂળ વિચાર પ્રગટ કરે તો તેવું વર્તન આવી આગેવાન વ્યકિત માટે અસહ્ય બની જાય એ તદૃન સ્વાભાવિક છે. આવા પ્રચંડ માનસિક આવેશ નીચે લખાયેલા શ્રી ખીમચંદભાઈના લખાણ વિષે જરા પણ દુ:ખ ચિંતવવું એ મને યોગ્ય લાગતું નથી, ઉલટી એમ આશા સેવું છું કે, આ આવેશના આવેગ ઉતરી જતાં તેમને એમ જરૂર લાગશે કે, મારા અંગે તેમનાથી કાંઈક વધારે પડતું લખાઈ ગયું છે.
વળી મારા વપરાયલા ‘વિવેકશૂન્યતા’શબ્દના જો એટલા જ અર્થ થતા હોય કે મારી પ્રસ્તુત નોંધમાં મેં વિવેકની મર્યાદા ઓળંગી છે કારણ કે તેમણે મારાં અનેક લખાણો આજ સુધીમાં ‘જૈન પ્રકાશ ’ માં ‘ પ્રબુદ્ધ જીવન ’ માંથી ઉદ્ધૃત કર્યાં છે અને જો ખરેખર જ હું પોતે અથવા તો મારાં લખાણો વિવેકશૂન્ય હાત તા તેઓ મારાં લખાણાને ‘ જૈનપ્રકાશ માં કદિ પણ સ્થાન આપત નહિ તા મારી એ વિવાદાસ્પદ નોંધ પૂરતો તેમને એ આરોપ મને કબૂલ છે—I plead guilty to the charge. કારણ કે એ લખાણ મારી ચાલુ લેખનશૈલી કરતાં જરૂર જુદા પ્રકારનું છે. આમ છે તો પછી પ્રશ્ન થાય છે કે મેં આ બાબતમાં ઈરાદાપૂર્વક આવી વિવેકક્ષતિ કેમ કરી ? તેને મારી પાસે એટલા જ જવાબ છે કે, એક ત્રસ્ત હરિણી સમાં સાધ્વીને ધ્વનિવર્ધક યંત્રના ઉપયોગ કરવા બદલ, તે સાધ્વીની અંગત માન્યતાને ઉપેક્ષીને—અવગણીને, સ્થાનકવાસી સંઘની કોઈ પણ જવાબદાર વ્યકિત સાથે સલાહ-વિચારણા કર્યા સિવાય, મુંબઈમાં પ્રવેશ કરવા સાથે જ તેમના ગુરુઓ ખાનગીમાં પ્રાયશ્ચિત ફરમાવ્યું અને સાથે સાથે ધ્વનિવર્ધક યંત્રનો ઉપયોગ નહિ કરવાની પ્રતિજ્ઞા પણ ફરમાવીએ ઘટના જોઈને મારૂં દિલ ઉકળી ઉઠ્યું અને મનમાં થયું કે, આ બાબત સ્થાનકવાસી સમાજના ધ્યાન ઉપર મારે સચોટપણે લાવવી જ જોઈએ. આ હેતુ સિદ્ધ કરવા માટે ઉગ્ર ભાષાનો ઉપયોગ મને આવશ્યક લાગ્યો અને પરિણામ જોતાં મને લાગે છે કે, મારા એ હેતુ સિદ્ધ થયા છે. અલબત્ત, મારા વિષે
તા. ૧-૮-૬ન
કેટલાંક સ્થાનકવાસી ભાઈ-બહેનોના દિલમાં જરૂર ''કચવાટ પેદા થયા છે અને આ કોઈ અણધારી આપિત્ત નથી પણ આ ઘટના યાદુર્ઘટના તરફ આખા સ્થાનકવાસી સમાજનું ધ્યાન કેન્દ્રિત થયું જ છે. એમાં કોઈ શક નથી.
અને “વિચારજડ ” વિશેષણના પ્રયોગ ... સંબંધે થોડો ખુલાસા કરી લઉં. વિચારજડતાનો અર્થ વિચારજાગૃતિના અભાવ એમ હું કરું છું અને આ વિચારજાગૃતિનો અભાવ માત્ર આનંદઋષિજીમાં જ નહિ, માત્ર સ્થાનકવાસી સંપ્રદાયનાં સાધુ-સાધ્વીઓમાંજ નહિ, પણ અન્ય સંપ્રદાયનાં સાધુ-સાધ્વીઓમાં પણ લગભગ સર્વસાધારણપણે હું જોતો આવ્યો છું. વિચારજાગૃતિના માપદંડ મારા માટે મહાત્મા ગાંધી અથવા તે વિનેબા ભાવે છે.' આ માપે માપતાં મને આજના સાંપ્રદાયિક સાધુ-સાધ્વીઓ લગભગ સર્વત્ર બહુ ઉણાં—વામણાં—લાગ્યાં છે.
અહિં વિચારજડતા એટલે શું એ જરા ઝીણવટથી સમજવાની જરૂર છે. વિદ્રત્તા હોવી, વક્તૃત્વ હોવું, મર્યાદાશુદ્ધ ચારિત્ર્ય હાવું, આચારવિચારગત પવિત્રતા હોવી, કઠણ તપશ્ચર્યા હાવી, સામાજિક પ્રભુત્વ હોવું, અનુયાયીઓના બહોળા સમુદાય હોવા— આ બધી બાબતને વિચારજાગૃતિ સાથે કાંઈ અનિવાયૅ સંબંધ છે જ નહિ, તેમ જ વિચારજડતા સાથે પણ આ બધાંના કોઈ વિરોધ નથી. વળી સાધારણ સમાજની આ સાધુ-સાધ્વીઓ અંગે વિચારજાગૃતિની એટલી અપેક્ષા હોતી નથી જેટલી અપેક્ષા તેમના આણીશુદ્ધ ચારિત્ર્યની, વિદ્વત્તાની, પવિત્રતાની કે તપશ્ચર્યાની હોય છે. ઉલટું આવા ગુણાથી યુકત છતાં વિચારજડ એવા સાધુ મુનિરાજ સાથે સાધારણ સમાજના જેટલા જલ્દીથી મેળ બેસે છે તેટલા સહજ મેળ વિચારજાગૃત વ્યકિત સાથે બેસતા નથી. તેને જેટલા પરંપરાપ્રાપ્ત વિચારસરણીમાં અને આચારવિધાનમાં રસ હોય છે તેટલા સાધારણ રીતે સમયાપેક્ષિત વિચાર કે આચારના કોઈ નવા પ્રસ્થાનમાં રસ હોતો નથી. કહેવાનું તાત્પર્ય કે આ‘ વિચારજડ’ વિશેષણ માત્ર ઉપાધ્યાય આનંદઋષિજીને જ લાગુ પડે છે એમ કોઈએ.માની લેવાની જરૂર નથી. આ ત્રુટિ લગભગ સર્વસાધારણ જેવી છે. આમ છતાં આ વિશેષણના આપણે જ્યાં ત્યાં ઉપયોગ કરતા નથી, કારણ કે તેવા ઉપયોગ બધે ઠેકાણે પ્રસ્તુત હોતા નથી.
વસ્તુસ્થિતિ આવી હોવાં છતાં, ચર્ચાસ્પદ બનેલી પ્રસ્તુત ઘટના અંગે મારૂં સંવેદન એટલું બધું તીવ્ર હતું કે તે વ્યકત કરવા માટે આ શબ્દ તેમ જ તેને મળતા બીજા કેટલાક કડક શબ્દોને ઉપયોગ મને ઉપયોગી અને પ્રસ્તુત લાગ્યો છે. આના લીધે મારા વિષે સદ્ભાવ દાખવતાં અનેક સ્થાનકવાસી ભાઈ-બહેનનું દિલ દુભાવવાનું મે જોખમ ખેડયું છે અને તે માટે હું ખરેખર ખૂબ દિલગીર છું, પણ એક પત્રકાર તરીકે તેમ જ સમગ્ર જૈન સમાજ સાથેના મારા વર્ષોજૂના ગાઢ સંબંધના કારણે મારી ફરજના વિચાર કરતાં આમ કરવું મને અનિવાર્ય લાગ્યું છે. સૌહાર્દમુકત શ્રી. ખીમચંદભાઈએ લખેલા અગ્રલેખના અનુસંધાનમાં આટલા ખુલાસા, જેઓ મને સમજવા ઇચ્છતા હશે તેમના માટે, હું ધારું છું કે, પૂરતો છે.
અમદાવાદના જાણીતા સામાજિક કાર્યકર શ્રી સરોજબહેન પટેલનું ચોંકાવનારું નિવેદન
અમદાવાદમાં આવેલ શ્રી મહીપતરામ રૂપરામ અનાથાશ્રમના મંત્રી શ્રી સરોજબહેન પટેલે તાજેતરની એક અખબારી મુલાકાત દરમિયાન કરેલા નિવેદનમાં જણાવ્યું હતું કે, “સમાજની ટીકાના ડરના કારણે ત્યજાએલાં, અસામાજિક તત્ત્વોના ભાગ બનેલાં અને રક્ષણ માટે અમને સોંપવામાં આવતાં બાળકોની સખ્યા રોજ
TRAUMALATS