Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 140

પ્રબુદ્ધ જીવન
તા૧૬-૭-૬ર
મહર્ષિ સ્વ. પુરૂષોતમદાસ ટેન્ડન
ચાલુ જુલાઇ માસની પહેલી તારીખે આપણે એક સાથે દેશની બે વિશિષ્ટ વ્યકિતઓને ગુમાવી---એક શ્રી વિધાનચંદ્ર રૅય જેમના વિશે ઉપર ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે અને બીજા શ્રી પુરુતમદાસ ટેન્ડન. એકની ૮૧ વર્ષની ઉમ્મર હતી; અન્યની ઉમ્મર ૮૦ વર્ષની હતી. એકનું મૃત્યુ જીવનની અન્તિમ ઘડી સુધી કાર્યારૂઢ દશામાં થયું; અન્યનું મૃત્યુ લાંબી માંદગીના પરિણામે થયું. એકના મૃત્યુએ પ્રજાના દિલમાં આઘાત નિપજાવ્યો; અન્યના મૃત્યુએ ઠીક સમયથી માંદગીના બીછાને પડેલા શરીરને પરિપક્વ ઉમ્મરે સ્વાભાવિક અન્ન આવવા બદલ અલાબા શેકાભિભૂતતાપૂર્વકની–એમ છતાં પણ એક પ્રકારની રાહનની–લાગણીને અનુભવ કરાવ્યું. આ બન્નેના પરલોકવાસથી ભારત (સવિશેષ દરિદ્ર બન્યું. ભારતના ઈતિહાસમાં આ બન્નેને જીવન પુરુષાર્થ સુવર્ણાક્ષરે નોંધાશે. - ટેન્ડનજીને જન્મ અલ્હાબાદ ખાતે ઈ.સ. ૧૮૮૨ ની સાલમાં થયો હતો. ઉચ્ચ શિક્ષણ પૂરું કર્યા બાદ અલ્હાબાદમાં તેમણે એક ધારાશાસ્ત્રી નરીકે પોતાના વ્યવસાયી જીવનની શરૂઆત કરી હતી. થેડા વખતમાં તેમણે આ વકીલાતને ધંધો ખૂબ જમાવ્યો હતે. પણ ૧૯૨૧માં મહાત્મા ગાંધીના આદેશને અધીન થઇને અસહકારના આન્દોલનમાં જોડાવા માટે તેમણે પૂબ જામેલી વકીલાતને તિલાંજલિ આપી હતી. પછીના વર્ષે સંયુકત પ્રદેશની પ્રાતિક મહાસભા સમિતિના તેઓ પ્રમુખ થયા હતા. તેઓ ૧૯૨૧ માં દોઢ વર્ષની શિક્ષા પામીને પહેલી વાર જેલવાસી બન્યા હતા. આમાંથી છૂટયા બાદ સ્વ. લાલા લજપતરાયની સમજાવટથી તેમણે લાહોરની પંજાબ નેશનલ બેંકના જોઇન્ટ સેક કરીને હોદ્દો સ્વીકાર્યો હતો. ૧૯૨૯ માં લાલા લજપતરાયે સ્થાપેલ બધી સરર્વન્ટસ ઑફ પીપલ સોસાયટી’ ના તેઓ પ્રમુખ થયા હતા. ૧૯૩૦ માં અલહાબાદ મ્યુનિસિપાલિટીના પ્રમુખ તરીકે તેમની વરણી થઈ હતી. ૧૯૩૦ અને ૩૨ ના ગાળામાં સવિનય સત્યાગ્રહની લડતના સંદર્ભમાં તેઓ ઠીક સમય માટે જેલવાસી બન્યા હતા. વળી તેમણે કિસાન હીલચાલમાં રસ લેવા શરૂ કર્યો હતો અને પં. જવાહરલાલ નહેરુ સાથે મળીને તેમણે ઓલ ઇન્ડિયા પેઝ-ટસ ફેડરેશન ઊભું કર્યું હતું. ૧૯૩૦-૩૧માં કે જયારે અનાજના ભાવ એકાએક બેસી ગયા હતા ત્યારે શ્રી ટેન્ડજીએ ખેડૂતોને મદદ કરવાના હેતુથી નાકરની લડત શરૂ કરી હતી અને જમીનદારી - નાબૂદી માટેની હીલચાલનો તેમણે પાયો નાખ્યો હતો.
રવિનય સત્યાગ્રહની લડત મકક રહ્યા બાદ ભારતમાં દાખલ થયેલા નવા રાજકીય સુધારા નીચે ઊભી કરવામાં આવેલી ઉત્તર પ્રદેશની ધારારાભામાં કેંગ્રેસી મેંબર તરીકે તેઓ ચૂંટાયા હતા અને ૧૯૩૭ માં તેમની સ્પીકર તરીકે પસંદગી કરવામાં આવી હતી. આ સ્પીકર તરીકે તેમણે ધારાસભાનું કામકાજ હિંદીમાં ચલાવવાને હુકમ કર્યો હતે.
સ્પીકર તરીકેની તેમની નિષ્પક્ષ કામગીરીના કારણે તેમણે ધારારાભાના બધા વર્ગોની સારી ચાહના પ્રાપ્ત કરી હતી. - ગાંધીજીએ વ્યકિતગત સત્યાગ્રહની ૧૯૪૧ માં લડત શરૂ કરી ત્યારે તેમાં તેઓ જોડાયા હતા અને નવ મહીના તેમને અટકમાં રાખવામાં આવ્યા હતા. ૧૯૪૨માં તેમની બીજી વાર ધરપકડ કરવામાં આવી હતી અને બીજા રાષ્ટ્રીય નેતાઓ સાથે તેમને જેલમાં પૂરવામાં આવ્યા હતા. એ જેલવાસમાંથી ૧૯૪૪ ના એંગસ્ટની ૨૨ મી તારીખે તેમને છૂટકારો થયો હતે.
૧૯૪૬ માં તેઓ યુ. પી. ની ધારાસભામાં ચૂંટાયા હતા અને ફરીથી તેઓ સ્પીકરના પદ ઉપર નીમાયા હતા, પણ એ દિવસોમાં દેશના જે ભાગલા કરવામાં આવ્યા તે સામેના તેમના વિરોધ અંગે ધારાસભામાં કેટલાક મુસ્લીમ લીગના સભ્યોએ તેમના સામે અન્યન્ત નાખુશીભર્યું વલણ ધારણ કર્યું હતું, જેના પરિણામે તેમણે તરતમાં જ રાજીનામું આપ્યું હતું.
નવી બંધારણ સભાના એક આગેવાન સભ્ય તરીકે તેમણે હિદીને ભારતની “lingua franca' “રાષ્ટ્રભાષા તરીકે જાહેર કરવાના પ્રશ્ન ઉપર ખૂબ લડત આપી હતી. ૧૯૫૦ માં ટેન્ડનજી રાષ્ટ્રીય મહાસભાના પ્રમુખ તરીકે ચૂંટાયા હતા. પણ જયારે કેંગ્રેસના આગેવાનોના અંદર અંદરના મતભેદો કટોકટીએ પહોંચ્યા હતા ત્યારે તેમણે કંટાળીને આ પદ ઉપરથી રાજીનામું આપ્યું હતું. બે વર્ષ બાદ, નહેરુ કેંગ્રેસના પ્રમુખ તરીકે તેમ જ રાષ્ટ્રના મહાઅમાત્ય તરીકે એમ બન્ને પદ ઉપર ચાલુ રહ્યા–એ સામેના વિરોધ તરીકે તેમણે કેંગ્રેસની કારોબારી સમિતિમાંથી પણ રાજીનામું આપ્યું હતું. ૧૯૫૪ માં તબિયત લથડવાના કારણે ટેન્ડનજી કેંગ્રેસમાંથી પણ અલગ થયા હતા. ૧૯૫૬ માં તેમની રાજયસભામાં નિમણુંક કરવામાં આવી હતી. પણ લથડતી જતી તબિયતના કારણે તે સ્થાન ઉપરથી તેમણે ૧૯૬૦ માં રાજીનામું આપ્યું હતું. ગયા વર્ષે તેમને ભારતરત્નના ઇલકાબથી ભારત સરકાર વિભૂષિત કર્યા હતાં.
ટેન્ડનજીનું જીવન એકદમ સાદું અને સાધુતાથી ભરેલું હતું. ખાનપાનમાં તેમણે વર્ષોથી ખાંડ, મીઠું તથા મસાલાઓને ત્યાગ કર્યો હતો અને મોટા ભાગે ફળ, શાકભાજી, તથા ગોળ ઉપર તેઓ ઉદરનિર્વાહ કરતા હતા. થોડાંક પહેરણા અથવા કુરતાઓ અને ગણ્યાં ગાંઠયાં છેતીયાં - આટલો નજીવો તેમને વસ્ત્રપરિગ્રહ હતો. નિસર્ગઉપચારના તેઓ નિષ્ઠાવાન સમર્થક અને પ્રચારક હતા. પિતાના રિદ્ધિાંતેમાં તેઓ કદિ પણ બાંધછોડ કરતા નહિ અને પોતાના વિચારે તેઓ હંમેશા બેધડક રીતે, કોઈની પણ શેહમાં તણાયા સિવાય કે કોઈથી પણ દબાયા સિવાય, પ્રસંગની માંગ પ્રમાણે નિડરપણે વ્યકત કરતા હતા. જેમાં લોકમાન્ય તિલક વિશે આપણે કહી શકીએ કે જ્ઞાનોપાસના માટે નિર્માયલા પુરુષને તત્કાલીન સંગે રાજકરણમાં ખેંચી લાવ્યા હતા એવી રીતે તેમની સાધુતા, સત્યપ્રિયતા, ત્યાગપરાયણના, ધર્મનિષ્ઠાને ધ્યાનમાં લઈને સંયોગવશાત “રાજકારણમાં ઘસડાઈ આવેલા સાધુપુરુષ તરીકે તેમને આળખવામાં આવતા હતા.
આ સાધુપુરુષને અંજલિ આપતાં તા. ૩જી જુલાઇના ટાઈમ્સ ઍફ ઈન્ડિયાના અગ્રલેખમાં સમુચિત રીતે જણાવવામાં આવ્યું છે કે, “આઝાદી જંગના બીજા એક સમર્થ દ્ધાને યમરાજે આપણી પાસેથી ઝુંટવી લીધા છે. આપણને આઝાદી મળી ત્યારે તેમના જીવનની લાંબી કારકીર્દિનાં કેટલાંય ઉજજવલ વર્ષો પસાર થઇ ચૂકમાં હતાં. ગાંધીજી દક્ષિણ આફ્રિકાથી ૧૯૧૪ માં ભારત ખાતે પાછા આવ્યા. તે પહેલાંથી તેમણે રાષ્ટ્રીય હીલચાલમાં ઝંપલાવ્યું હતું અને લડતની મધ્યમાં તેમણે લગભગ ૪૦ વર્ષ પસાર કર્યા હતાં. એ ચાર દશકા દરમિયાન દેશે અરાધારણ બુદ્ધિપ્રતિભાવાળા અનેક નામી નેતાઓ પેદા કર્યા હતા, પણ એ બધા નેતાઓની હારમાળામાં ટેન્ડનજી પોતાની વિશિષ્ટ પ્રતિભા વડે તરી આવતા હતા. તેમનામાં અસાધારણ રાજ્ય કે નિષ્ઠા હતી અને પોતાના સિદ્ધાંતો પ્રત્યેની તેમની વફાદારી અજોડ અને અનન્ય હતી. પોતાના સિદ્ધાંતે સાથે કદિ પણ બાંધછોડ નહિ કરવાના તેમના આગ્રહમાં તેમનું બળ, અને સંયોગેની અનિવાર્ય માંગને યથારવરૂપે નહિ પીછાણવાની નબળાઇ—બને રહેલાં હતાં. હિંદીને રાષ્ટ્ર ભાષા તરીકે સ્વીકારવા માટે તેમણે જે તમન્નાથી કામ કર્યું હતું તે પાછળ તેમનામાં કોઇ સાંકડી પ્રાદેશિક ભાવના નહતી, પણ એકતાર્ની ભાવનાને બળવત્તર કરવા માટે આ અત્યન્ત જરૂરી છે એવી તેમના ઊંડા દિલની પ્રતીતિ હતી. તેમના સાથીઓએ અને પછી ગાંધીજીએ પણ દેશના ભાગલાને અન્યન્ત દુ:ખદ એમ છતાં એક અનિવાર્ય આવશ્યકતા તરીકે સ્વીકાર્યા ત્યારે પણ, દેશના ભાગલા સામે પોતાને અવાજ તેઓ ઉઠાવતા જ રહ્યા હતા. અને આઝાદી બાદ પણ જો તેઓ સત્તાસ્થાનેથી વંચિત રહ્યા હોય તો તે બાબત રાજકારણમાં બાંધછોડ અવારનવાર અનિવાર્ય બને છે અને પ્રસ્તુત સંગમાં