Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 135

તા. ૧-૭-૬૨
પ્રબુદ્ધ
મુનિશ્રી જંબુવિજયજીની ફરીથી નજર ફરી જાય એ બાબતની બે વર્ષથી હું. રાહ જોઈ બેઠો હતો. એવામાં આપણા પ્રસિદ્ધ લેખક શ્રી જયભિખ્ખુને મળવાનું બન્યું. તેઓશ્રી આ પુસ્તક ઉપર ઊડતી નજર નાખી રાજી થયા ને મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી યા કોઈ અન્ય વિદ્વાન-અભ્યાસી પંડિત પાસે વંચાવી—સુધરાવી મને સહાયભૂત થવા એ હસ્તલિખિત પુસ્તક તેઓ સાથે લઇ ગયા છે. આશા રાખું છું કે, એ કૃતિ કોઈ યોગ્ય સંસ્થા દ્વારા જૈનસમાજ સમક્ષ વહેલી મેાડી મુદ્રિત આકારમાં રજૂ થશે અને સંભવ છે કે હાઈસ્કૂલ અને કૅલેજના જૈન વિદ્યાર્થીઓ માટે એક પાઠયપુસ્તકની ગરજ સારશે. જૈનધર્મ અને સંધ વિષે જાણવા ઈચ્છતા જૈનેતર વિદ્યાર્થીઓને પણ એ ખૂબ ઉપયોગી નીવડશે.
આવી જ રીતે ‘વહેમા અને ચમત્કારો' એ મથાળા નીચે જૂના લખાયેલા, એક યા બીજા સામયિકોમાં પ્રગટ થયેલા અને કેટલાક નવા લખાયેલા એવા મારા લેખોનો સંગ્રહ પ્રકાશનની રાહ શ્વેતા પડયો છે.
અત્યાર સુધીમાં ‘અખંડ આનંદ’, ‘જનકલ્યાણ’, ‘જૈન’, ‘પ્રબુદ્ધ જીવન' વગેરે પત્રામાં મારાં લખાણો પ્રગટ થતાં રહ્યાં છે તેમ જ કેટલીક નિબંધ હરીફાઈઓમાં મેં ભાગ લીધો છે. આવી જ રીતે તાજેતરમાં પૂરા જૈન તત્વજ્ઞાન વિદ્યાપીઠ તરફથી યોજાયેલી મહાવીરની ઉપદેશધારા' એ શિર્ષક નિબંધ હરીફાઈમાં મેં ભાગ લીધો. મારા નિબંધને પ્રથમ સ્થાન મળ્યું અને એ હરીફાઈમાં પહેલાં પાંચ વિજેતાઓને સન્માવવા માટે રોકસી થિયેટરમાં યોજાયેલા કાર્યક્રમમાં ભાગ લેવા નિમિત્તે મુંબઈ આવવાનું બન્યું અને પરિણામે આપની 'સમક્ષ ઉપસ્થિત થવાનું મને સદ્ભાગ્ય પ્રાપ્ત થયું છે.
ક્રમશ:
શાહ રિતલાલ મફાભાઈ
શેાષણમુકિતના સરલ ઈલાજ
એક ચર્ચાપત્ર
(‘શાષણમુકિતનો સરળ ઈલાજ: ‘અમર’ રૂપિયાને નશ્વર બનાવા’ એ મથાળા નીચે તા. ૧૬-૫-૬૨ના પ્રબુદ્ધ જીવનમાં શ્રી. અપ્પાસાહેબ પટવર્ધનના લેખમાં દર્શાવેલા વિચારોની આલાચના કરતુ શ્રી જટુભાઈ મહેતા તરફથી મળેલ ચર્ચાપત્ર નીચે પ્રગટ કરવામાં આવે છે. તંત્રી)
શ્રી અપ્પાસાહેબ પટવર્ધનના લેખમાં કેટલુંક તાત્ત્વિક સત્ત્વ જરૂર જણાય છે, પરંતુ તેમની વિચારણા આજની વિષમ આર્થિક પરિસ્થિતિના નિવારણ માટે વ્યવહારૂ જણાતી નથી.
અગાઉ જ્યારે માણસને આર્થિક મુશ્કેલી પડતી ત્યારે તે શાહુકાર પાસેથી વ્યાજે નાણા લેતા. આમાં બે પ્રકારો મુખ્ય હતા; એક, ખેડૂતને આગલું વર્ષ નબળું ગયુ હોય ત્યારે બીજે વર્ષે બીયારણ વગેરે માટે તથા પોતાના કુટુંબના નિભાવ માટે અનાજની જરૂર પડતી, ત્યારે તે શાહુકાર પાસેથી વ્યાજે નાણાં લેત. બીજું, નબળી આર્થિક સ્થિતિનો ખેડૂત કે બીજો કોઈ માણસ કે કારજ પ્રસંગ ઉકેલવા માટે વ્યાજે નાણાં લેતા.
લગ્ન
બીયારણ, બળદ વગેરે ખેતીનાં સાધનો કે પેાતાના કુટુંબના નિભાવ માટે અનાજ-વસ્ર ખરીદવા જયારે ખેડૂત નાણાં વ્યાજે લે, ત્યારે સામાન્યત: તેની સ્થિતિ લાચાર હોય છે. આવા સંજો ગામાં તેને સહાય કરવાની ગામના શ્રીમત માણસની ફરજ થઈ પડે છે. એટલે આપેલાં નાણાં માટે વ્યાજ લેવાનું ઉચિત ગણાય નહિ, આ કારણે ઈસ્લામમાં વ્યાજે નાણાં આપવાનું નિષિદ્ધ ઠરાવવામાં આવ્યું હશે,
અગાઉના સમયમાં લગ્ન કે કારજ પ્રસંગે રિવાજ મુજબ ખર્ચ કરવું પડે તે એક સુયોગ્ય વ્યવહાર ગણાતા અને મનુષ્યની
જીવન
૪૯
તે એક સામાજિક જવાબદારી ગણાતી. એટલે એવા પ્રસંગે વ્યાજે નાણાં લેવા પડતા. આવા પ્રસંગે વ્યાજે નાણાં આપનાર શોષક ન ગણાતો, પણ ઉલટું તે કુટુંબનો મદદગાર ગણાતો. સબંધિન શ્રીમંત! આવા પ્રસંગે વ્યાજ વિનાયે ધીરધાર કરતા, નબળી આર્થિક સ્થિતિવાળાને કરજે લીધેલી રકમ પાછી વાળવા માટે ભારે વૈંતરું કરવું પડતું. એ સ્થિતિમાં વ્યાજ ભરવાનું તા ભારે જ પડી જાય. એટલે બળાને સહાય કરવાની સબળાની નૈતિક ફરજ ગણીને વ્યાજન નિષેધ ધાર્મિક નેતાઓએ કર્યો હોય એ વ્યાજબી છે.
પરંતુ આજે તો વેપાર ધંધાની વૃદ્ધિ માટે, નવા ઉદ્યોગ માટે કે પેાતાની વાહવા કહેવરાવવા લગ્નાદિ પ્રસંગોમાં મોટું ખર્ચ કરવા માટે વ્યાજે નાણાં લેવામાં આવે છે. મૂડી એ કમાણીનું સાધન છે, અને કમાણી કરવા માટે બીજાની મૂડી લેવાય, તે તે માટે વ્યાજ ભરવું લેનાર માટે આવશ્યક છે, અને જે મૂડી કોઈ પણ ધંધામાં રોકીને તેમાંથી કમાણી થઇ શકે છે, તે કમાણીના બદલામાં મૂડીનું વ્યાજ ઉપજાવવાનું સામાજિક કે નૈતિક દષ્ટિએ ગેરવ્યાજબી ગણાય નહિ,
શ્રી. પટવર્ધન કહે છે કે મૂળ રકમ જેટલું વ્યાજ મળી જાય એટલે દેણદાર કમુકત થઇ જવા જોઈએ. તેનો અર્થ એ થયો કે વ્યાજરૂપે મૂળ રકમ લેણદારને પાછી મળે એટલે પત્યું. બિલકુલ વ્યાજ ન લેવું જોઇએ. નાણાંની ધીરધાર વગર વ્યાજે કરવી જોઈએ. આજના યુગમાં આ બાબત કોઈ રીતે વ્યવહારુ નથી, વ્યાજ બદલા વિના કોઈ માણસ બીજાને નાણુ શા માટે આપે ?
એક હકીકત સત્ય છે કે મૂડી પરનું વ્યાજ એ આળસુ કમાણી છે, પણ તે અનૈતિક નથી. આજે વ્યાપાર ઉદ્યોગ માટે કે પુનર્ધીરાણ દ્વારા વ્યાજ ઉપજાવવા માટે શરાફો અને બેંકો વ્યાજે નાણાં લ્યે છે. વ્યાજ ન લેવાનો કે મૂળ રકમ જેટલું વ્યાજ ભરાઇ જાય એટલે મૂળ રકમ કરજદારને પચી જાય એવા કાયદો સમાજવાદી કે સામ્યવાદી સરકાર પણ કરે નહિ. આને માટે વ્યાજનિયંત્રણ કાયદો હોવા ઘટે અને એવા કાયદો અસ્તિત્વમાં પણ છે. ધીરધાર અંગે બૌજા પણ કાનુના સરકારે કરેલા છે.
જેવું વ્યાજનું એવું ભાડાનું છે. મકાનની કિંમત જેટલું ભાડું ભરાયા પછી મકાનની માલિકી ભાડૂ તની થઈ જાય. તેવા કાયદા કરવામાં આવે તે મકાન બાંધે જ કોણ? અને શા માટે બાંધે? મુંબઈ અને મકાનત ગીવાળાં શહેરોમાં ભાડાનિયમન કાયદો તો છે જ, જેથી માલિકને ભાડું ાની મર્યાદા મુજબ મળે છે, જ્યારે કરવેરા એટલા ભરવા પડે છે કે ભાડાની આવક અત્યારે નજીવી ગણાય છે અને તેથી મુંબઇ સરકારે મકાનપ્રવૃત્તિને ઉત્તેજન આપવા માટે નવાં મકાનોને ભાડાનિયમનમાંથી મુકિત આપી છે. આ પરિસ્થિતિમાં શ્રી પટવર્ધનની માગણી પ્રમાણે આર્થિક મૂલ્યો બદલાવનારા કાયદા કોઈ સંરકાર કરે નહિ.
વ્યાજ કે ભાડાની બાબતમાં આટલી વસ્તુ વ્યાજબી ગણાય કે વ્યાજ કે ભાડાની રકમ મૂળ રકમ કે મકાનની મૂળ કિંમત કરતાં બમણી થઈ જાય, ત્યારે ધીરેલી મૂડી દેણદારની કે મકાન ભાડૂતનું આપોઆપ બની જાય; કારણ કે એથી મૂડી અને મૂડી કેટલું વ્યાજ તથા ભાડું અને મકાનની મૂળ કિંમત બંને લેણદારને કે મકાનમાલિકને મળી રહે છે. બેવડા વ્યાજ કે ભાડાની રકમથી વધુ લેવું એ શેાપણ ગણી શકાય, અને એને કાયદાથી અટકાવી શકાય.
“ મજરોના પગારમાં કાપકૂપ કરીને જ ભાગીદારો માટે ડિવિડન્ડ નકકી કરવામાં આવે છે” એવું શ્રી પટવર્ધનનું વિધાન પણ બરાબર નથી. ઔઘોગીકરણના આ યુગમાં મજુરોને સારા પગાર ઉપરાંત પૂરતી મોંઘવારી અને બોનસ પણ મળે છે. રહેવાનાં મકાનો અને તબીબી રાહત પણ હવે મળતાં થયાં છે. એટલે