Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 134

પ્રશ્રુ છું જીવન
તા. ૧-૭-૬૨
આ પ્રશ્ન અંગે પાછળથી ગોપાળદાસ જીવાભાઈ પટેલને પણ મળે. એક કલાકની સ્નેહભરી વાતે પછી મને એમણે જણાવ્યું કે, અમારી સંસ્થાએ મારા જે જે પુસ્તકમાં માંસાહારની ચર્ચા છે એ પાઠો રદ કરવાનો ઠરાવ કરી નાખ્યો છે. આ સાંભળી અને ખૂબ સંતોષ અને આનંદ થશે.
એક વાર ગીતા–પેસ–ગોરખપુરથી પ્રસિદ્ધ થયેલાં ‘બાલબુદ્ધ ચરિત્ર’ હાથમાં આવ્યું. સુંદર હિદી ગાથા, ટૂંકી વાર્તા અને પ્રસંગને અનુરૂપ મનહર ચિત્ર જોઈ મન પ્રસન્ન થયું, પણ બીજી બાજા “આવા પાયા પર લખાયેલી શું મારા મહાવીરની બાલકથા જ નહીં?’ એ વિચારથી મન ખિન થયું. શું મહાવીરવર્ધમાન ૩૦ વર્ષની ઉમરે દીક્ષિત બન્યા ત્યાંસુધી હાથપગ જોડીને જ બેસી રહ્યા હશે ? એમના બાલજીવનમાં જીવનને સ્પર્શી એવી ઘટના બની જ નહીં હોય ? ઢતા, વીરતા, સાહસ, ધર્મ, શાંતિ, કરૂણા અને અહિંસા-પ્રેમના જે ઉદાત્ત ગુણોને એમના જીવનમાં ચરમ સીમાં તક વિકાસ થયેલો જણાય છે એ ગુણાનો વિકાસ કરવાની કોઈ જરૂર કે તક એમને સાંપડી જ નહીં હોય ? શું જેનાથી જ એ પૂર્ણ પુરુષ હશે? તે પછી સાડા બાર વર્ષની ઘોર સાધના કરવાની જરૂર કેમ પડી ? અને જરૂરી પડી તો ૩૦ વર્ષની ઉપર સુધી એ ગુણોની સાધનાનું દર્શન ન થાય એ બને જ કેમ ? આ વિચારણામાં હું ઊંડે ઊતરી જતો. પરિણામે કોઈ સ્વપ્નસૃષ્ટિમાં રાચતે હોઉં તેમ હું મારી જાતને મહાવીરની બાલમંડળીમાં ‘દિરાક' ની રમતમાં જોડાયેલે જેતે. પછી મને એનાં રોજ સ્વપ્ન આવવાં શરૂ થયાં. એ સ્વપ્નાવસ્થામાં ઘણી વાતો મહાવીરને મુખેથી જ સાંભળતો હોઉં એવી ચિત્તદશા અનુભવવા. લાગ્યો. જાગૃત અવસ્થામાં તે હું કવિ હોત–શ્રેષ્ઠ લેખક હોત—ત મારા મહાવીરને અમર કરવા “The Light of Asia' જેવું પુસ્તક લખી નાખત એવા વિચારો આવવા લાગ્યા. એ વિચારોનું પ્રાણલ્ય વધતાં કવિ ન હોવાં છતાં મેં પ્રયત્ન કર્યો. સાથે મારા વિદ્યાર્થી અને રાહશિક્ષક શ્રી ઘનશ્યામ જેશંકર પંડ્યાએ પણ કલમ ચલાવી. અમે બન્ને હરિફાઈમાં ઊતર્યા. પરિણામે મેં ૪૬ જેટલા અને ઘનશ્યામ પંડયાએ ૧૯૩ જેટલા હિંદી પદો લખ્યાં. મારાં પદો બિલકુલ સાદાં, કવિત્વશકિત વિનાનાં પણ ભાવનાના બળથી લખાયેલાં ખડબચડાં કાવ્યો છે, જ્યારે ઘનશ્યામના પદો ઊંચી કાવ્યશકિત, પ્રૌઢ ભાષા અને એક પ્રકારના રસથી સભર બનેલા હોઈ એમનામાં રહેલા એક આશાસ્પદ કવિના દર્શન કરાવે છે. વળી ઘનશ્યામનું મહાવીર ચરિત્ર શાસ્ત્રયદ્રષ્ટિએ લખાયેલું હોઈ જલદી આદરને પાત્ર બને તેમ છે, જ્યારે ૪૫૬ જેટલા હિદી પદો અને એના ગુજરાતી અનુવાદમાં લખાયેલું માર ‘મહાવીર બાલ કાંડ' કાલ્પનિક છે. એમ છતાં ઉત્તરોત્તર વિકાસની ભૂમિકાએ ચડતા ભગવાનના જીવનને અનુરૂપ હોઈ, એ વાર્તાઓ પ્રેરક, ગૌરવદાયિની અને તવબાધક બની રહેવાને પરિણામે ખૂબ શિચક બનશે એમ મારું નમ્ર મંતવ્ય છે.
વર્ષો થવા છતાંય એ વાર્તાઓ ભકતદ્રષ્ટિએ લખાયેલા ' કલ્પનાચિત્રના એક નમુનારૂપે પણ કોઈ જૈન પત્ર લેવાની હિંમત કરી નથી. ભાગ્યે જ કોઈ જૈન પત્ર એવું હશે જે
પર એ વાર્તાઓમાંથી એકાદ, નમુનારૂપે એક બે વાર મોકલવામાં નહીં આવી હોય. આમ છતાં મારે વિશ્વાસ છે કે આજ નહીં તો કાલે, કાલે નહીં તે ભવિષ્યમાં પાંચ પચ્ચાસ વર્ષો બાદ પણ – જો એ સચવાશે તો ભૂતકાળના શેધાયેલા પ્રાચીન રાહિલ્ય રૂપે એ આવકાર પામશે જ. હાલ તો એ કા સાહિત્ય અપ્રગટ છે, જેમાંની એક વાર્તા ‘જેન યુગે યોજેલી વાર્તા હરીફાઈમાં રૂા. ૭૦ લઈ ખાવી હતી. પણ એ વાર્તા આફિરાના દફતરમાં કયાંક ટાઈ પડી છે અને એને કંઈ પત્તો જ નથી. આ છે જૈન સાહિત્ય-tી લાચાર દશા ! બીજી બાજુ બૌદ્ધ સાહિત્ય અમેરિકામાં એક કરોડ રૂપિયાનું વેચાયું, જયારે જૈન સાહિત્યના પ્રચારને તે હજુ આરંભ જ નથી થયો. આ એક શોચનીય દશા છે!
આમ છતાં આ સમયમાં મારી “જૈનત્ત્વની ગૌરવ ગાથાઓ' જૈન પત્રે “અષ્ટમંગલા' નામે પ્રસિદ્ધ કરી મને કંઈક આશાન્વિત કર્યો છે.
છેલે માંડલ ત્રિી પાઠશાળામાં હાજર રહેતો હોઈ મને જણાવ્યું કે સૂત્રપાઠો ગેખાવવા પર જેટલો ભાર દેવાય છે, એટલે ભાર નથી દેવાતા ધર્મરાહ જાણવા પર કે ચારિત્રયની વિશુદ્ધિ પર, ક્રિયાકાંડનો આગ્રહ રખાય છે ખરો, પણ એ ધર્મનું અંતિમ ધ્યેય નથી, પણ કેવળ પ્રવેશદ્વાર છે. ઉપરાંત જ્યાં એ પાઠો પર ભાર દેવાય છે ત્યાં પણ ગમે તે ઉપાયે પરીક્ષા પાસ કરવા
પર જ લક્ષ્ય અપાય છે. ભાગ્યે જ કયાંક સંતોષકારક કામ થતું હશે. જૈન શિક્ષણ સાહિત્ય પત્રિકાના માર્ચ ૧૯૬૨ ના તાજા અંકમાં પણ એ જ ફરિયાદ ગાવામાં આવી છે કે ધર્મશિક્ષણ અને જીવનવ્યવહાર વચ્ચે આ જમાનામાં કંઈ જ મેળ રહ્યો નથી. એક બીજી વાત પણ વિચારવા જેવી છે કે ધાર્મિક શિક્ષકનો પગાર ટુંકે, ધનિકનો ઓશિયાળે, સમાજમાં વળી એની પ્રતિષ્ઠા નહીં તેમ જ ધન અને ધંધા માટે સદા ખુશામત પર જીવન જીવવા જેવી લાચારી, ત્યાં એ બીચારો કયું ધર્મતેજ વિદ્યાર્થીઓમાં પૂરી શકે?
આ ઉપરાંત આજના આ દોડધામના યુગમાં બેકાર વાનપ્રસ્થાશ્રમીઓ સિવાય ભાગ્યે જ કોઈને પ્રતિક્રમણાદિ ક્રિયાઓ કરવાનો સમય કે હોંશ રહેતી હશે. તે પછી એની પાછળ શકિતને બરબાદ કરવાનો શો અર્થ? કેવળ ગેખાણપટ્ટીના અભ્યાસક્રમમાં વિદ્યાર્થીને રસ આવવો એ તે કડબના પૂળામાંથી રસ ચૂસવા બરાબર છે. મારું તો એ મંતવ્ય છે કે દેવવંદન, ગુરુવંદન, ચૈત્યવંદન કે સામાયિક તથા જરૂર લાગે તો સ્નાત્રાદિ જેટલી, વિધિ શીખે એટલું બસ છે. બાકી મહાપુરુષોના ચરિત્રો, જેન ધર્મને ગૌરવભર્યો ઇતિહાસ, વર્તમાન જૈન સમાજની પરિસ્થિતિ, આજના યુગમાં જૈનોનું સ્થાન અને કર્તવ્ય, સરળ ભાષામાં ધર્મના ઉદાત્ત તત્વો અને માન્યતાઓ, ઉપયોગી સ્તવન, સઝાય અને પદો, પ્રસંગે સામૂહિક ચૈત્યવંદન–સામાયિકનો કાર્યક્રમ, યાત્રા. તીર્થધામોને પ્રવાસ, સામાજિક રોવાની કેળવણી, પંડિતો કે વિદ્વાન દ્વારા અપાતાં નાનાં–મોટાં વ્યાખ્યાને, ઉપરાંત રસદાયક સંવાદો-- નૃત્યો તથા મનોરંજન વગેરેના અભ્યાસક્રમોનું શિક્ષણ જો કક્ષાવાર ગોઠવી આપવામાં આવે છે, હું માનું છું કે, ધાર્મિક શિક્ષણમાં એક " નવી હવા પેદા થશે અને એમાં નવું તેજ ઉમેરાશે. વળી વિદ્યાર્થી
ને પણ એથી રસ, ઉમંગ અને ઉત્સાહ સાથે એનું આકર્ષણ પણ થશે. મતલબમાં જો વિદ્યાર્થીમાં અમિત પ્રગટ થશે, ધર્મ પ્રત્યે રસ–રચિભાવ પેદા થશે તો આગળનો અભ્યાસ તો એ એની મેળે જ કરી લેશે. આજે એને પાઈ_પસ આપીને કે ગોળી પટ્ટીઓ વહેંચીને ખવડાવવાની જરૂર નથી. જરૂર એને ભૂખ લગાડવાની છે, આથી સમાજના ઉત્થાન માટે એનામાં અસ્મિતા પ્રગટાવવાની છે. આજના યુગ માટે તો આટલું જ ઘર્મશિક્ષણ પૂરતું લેખાવું જોઈએ.
બાકી આજની આ સ્થિતિ ખૂંચતી હોઈ બાળકોને ધર્મતત્વોનું કંઈક જ્ઞાન થાય એ માટે સરળ ભાષામાં એક પુરિતકા તૈયાર કરવા મેં પુજ્ય મુનિશ્રી ન્યાયાવિજયજી મહારાજને વિનંતિ કરી. પણ એમણે તે મારા પર જ એ ભાર નાખે. હું નાના બાળકો માટે તો નથી લખી શકયો, પણ જેન–જેતર વિદ્યાર્થીઓને લક્ષમાં રાખી મેં ‘જૈન ધર્મ અને સંઘ’ પુસ્તક તૈયાર કર્યું છે. આ પુસ્તકમાં ધર્મ અને સંસ્કૃતિના ઉદય, ભગવાન. મહાવીરનું ટૂંકું જીવન, જૈનધર્મના ઉદાત્ત તો પર ૪૦ પ્રકરણ, જૈનધર્મના ટૂંક ઇતિહાસ, ઉપરાંત આચાર વિચાર, મંદિર, ઉપાછાય, ફિરકા-ગચ્છોની આછી રૂપરેખા, સાધુ-સાધ્વીઓના આચારો તથા ભારતમાં ચાલતા ૪૪ જેટલા ધર્મોની આછી રૂપરેખા અને એમની વિચારધારા, ઉપરાંત વર્તમાન જૈનસમાજ વિષે ઉપયોગી માહિતી પણ આપવામાં આવી છે.
મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી, જંબુવિજયજી વગેરે મુનિઓ, ઉપર ઉપરથી એ પુસ્તક તપાસી ગયા છે. મુનિશ્રી ન્યાયવિજયજીએ ‘જેન તત્વજ્ઞાન’ વિષેનું પ્રકરણ સુધારી આપ્યું છે. અન્ય પ્રકરણોમાં મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજીએ કેટલાક સુધારા કર્યા છે. આ બધા સુધારા વધારાને મુળ લખાણમાં મેં વ્યવસ્થિત રીતે ગોઠવેલ છે. આ રીતે તૈયાર થયેલા પુસ્તક ઉપર મુનિશ્રી પુણ્યવિજ્યજીની તેમ જ