Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 131

તા
૧-૭-
૨
*
પ્રબુદ્ધ જીવ ન
૪૫
- ઈજજત અંગે સાર્વપ્રથમ જવાબદાર છે.
એવા આપણા મહા અમાત્ય માટે પોતાના દિલમાં ઉઠેલે પૂણ્ય– , પ્રકોપ આટલી ઉગ્ર પરિભાષામાં વ્યકત કરવા સિવાય બીજો - કોઇ વિકલ્પ રહેતો નહોતે. “અમે સ્વતંત્ર છીએ, અમારી
કોઈ પણ જરૂરિયાતો અંગે શું કરવું, શું ન કરવું એ નક્કી કરવાને અમે સંપૂર્ણ સ્વાધીન છીએ. આ અમારી સાર્વભૌમ સત્તાને કોઇ પડકારશે, કોઈ તેને ઈન્કાર કરશે, કોઈ લોભ, લાલચ કે ધમકી આપીને પ્રાપ્ત કરેલી આઝાદીની સાથે બાંધછોડ કરવાની અમને ફરજ પાડશે તે તે અમે કદી સાંખી નહિ લઇએ.” આ પ્રકારની ઉપણા પંડિત નહેરુએ પિતાના ભાષણમાં કરી છે અને તે માટે તેમને આપણા અનેક ધન્યવાદ ઘટે છે. તેમને આપણા સર્વને પૂરો સાથ છે અને તે માટે કોઈ પણ ભેગ આપવાને આપણે તૈયાર છીએ-આવી ભાવના આપણા દિલમાં સદા જાગૃત રહે અને આઝાદી સૂચિત સ્વધર્મપાલનમાં આપણે સદા અણનમ રહીએ આવી પ્રતિજ્ઞા વડે આપણ સર્વ સંબઇ અને સુગ્રથિત બનીએ ! ભારત અને એકપક્ષી નિ:શસ્ત્રીકરણ
ગત જૂન માસની તા. ૧૬, ૧૭ તથા ૧૮મીના રોજ | ન્યૂ દિલ્હી ખાતે અણુશસ્ત્રવિરોધી પરિષદ ભરાઈ ગઇ. આ પરિ
પદ ‘ગાંધી પીસ ફાઉન્ડેશન સમિતિ’ તરફથી બોલાવવામાં આવી હતી અને દેશના અગ્રગણ્ય આગેવાનો તેમ જ પરદેશથી આવેલા કેટલાએક નિમંત્રિતોએ આ પરિષદમાં ભાગ લીધો હતો. આ પરિષદનું ઉદ્ઘાટન કરતાં સઘનિવૃત્તા રાષ્ટ્રપતિ ર્ડો. રાજેન્દ્રપ્રસાદે એવો વિચાર રજૂ કર્યો હતો કે ભારતે અન્ય કોઈ રાષ્ટ્રની રાહ ન જોતાં એકલાં આગળ આવીને એકપક્ષી નિ:શસ્ત્રીકરણની નીતિ અખત્યાર કરવી જોઇએ, અમલમાં મૂકવી જોઈએ. આ અભિપ્રાયને ધ્યાનમાં રાખીને ભારતના મહાઅમાત્ય પંડિત નહેરુએ એક વિચારપૂર્વક અને વ્યવહારદક્ષતાયુકત પ્રવચન કર્યું હતું. તેમણે આ પ્રવચન દરમિયાન જણાવ્યું હતું કે “હું અહિંસાના સિદ્ધાન્તને સંપૂર્ણ પણે સ્વીકારું છું. એક વ્યકિત જો તેનામાં તાકાત હોય તો અહિંસાના ધોરણ અનુસાર પોતાનું વર્તન ઘડીને અહિંસાને પૂરા અર્થમાં મૂર્તિમન્ત કરી શકે છે, પણ જ્યારે લોકોના ઘણા મોટા સમુદાય વિષે અહિંસાના આચ- રણની અપેક્ષા રાખવામાં આવતી હોય છે ત્યારે તેવા વિરાટ ભગીરથ ધ્યેયને પહોંચી વળવા માટે–તેને અમલી બનાવવા માટે—મહાત્મા ગાંધી જેવી વ્યકિતની જરૂર રહે છે, અને એમ છતાં સંભવ છે કે, તેઓ પણ તે ધ્યેયમાં કદાચ સફળ ન થાય એમ બને.” આના અનુસંધાનમાં નહેરુએ દેશના ભાગલા થયા ત્યારે બંને બાજુએ ઊભા થયેલાં કોમી રમખાણની યાદ આપી હતી અને એ દરમિયાન લોકોએ ભિરુતા ભયવ્યાકુળતા દાખવી હતી. તેનો ઉલ્લેખ કરીને જણાવ્યું હતું કે “આ સબંધમાં મારા તરફથી જણાવું તે કહી શકું કે આ પ્રકારના બાયલાપણા કરતાં હું કોઈ પણ પ્રકારની હિંસાને વધુ પસંદ કરીશ. આ ઉપરથી હું એમ જણાવવા માગું છું કે લોકો અહિંસાને પોતાની એક જીવનપદ્ધતિ તરીકે સ્વીકારે એ પહેલાં તેમને તેને લગતી તાલીમ મળવી ઘટે છે. તેમને પોતાના વર્તન પાછળના મર્મની પૂરી સમ- જણ હોવી ઘટે છે. અત્યારે હું બહાદુરની-વીરની મરદની-
અહિંસાની વાત કરી રહ્યો છું. જો લોકો હિંમતપૂર્વક, બહાદુરીપૂર્વક ને અહિંસાને અપનાવે તો મને ખાત્રી છે કે, તેમને જરૂર સફળતા મળે. : “પણ કમનસીબે આપણા દેશના લોકોને મોટી મોટી વાત કરવાની અને ભારે ભારે શબ્દો વાપરવાની ટેવ છે, પણ એ મૂલ્યોને તેમનું વર્તન હોતું જ નથી. ભારત વિશે અને જે જીવન મૂલ્યોને ભારત આજ સુધી આગળ ધરી રહ્યું છે તે માટે
મારા દિલમાં ખૂબ આદર છે, પણ ભારતની પ્રજાને અને તેની ક્ષતિઓને પણ હું જાણું છું. લોકો એક વાત કરે અને બીજી રીતે ? વ એ મને બીલકુલ પસંદ નથી.
“મારા મનમાં જે ઘોળાઈ રહ્યું છે તેને બીજી રીતે મૂકે તે આ પ્રશ્નને દેશના આગેવાન નેતાની દષ્ટિએ જોવાનું રહે છે. દેશને આગેવાન નેતા એક રીતે વર્તે છે, વિચારે છે; પયગંબર પ્રોફેટ બીજી રીતે વર્તે છે, વિચારે છે. એકનું કાર્ય અન્યથી ભિન્ન પ્રકારનું હોય છે અને આ પયગંબર–પ્રોફેટ જેનામાં લોકોને તાલીમ આપવાની તાકાત હોય છે તે પણ પોતાનાં મિશનમાં–જીવનકાર્યમાં પૂરેપૂરો સફળ થાય એમ ન પણ બને. આ આલોચના હું કરું છું ત્યારે ગાંધીજી અને ખાસ કરીને યાદ આવે છે. જયારે તેમની જે એક પયગંબર પરિણામની કોઈ પણ ગણતરી સિવાય સત્યને દષ્ટિ સન્મુખ રાખીને આગળ ને આગળ ચાલી શકે છે ત્યારે આ લોકશાહીના જમાનામાં જવાબદાર લોકનેતાને અમુક મર્યાદા સ્વીકારીને ચાલવાનું રહે છે. તેણે લોકોને અમુક કરવાનું કહેવા પહેલાં તેમનાં બળાબળનો વિચાર કરવાનો હોય છે. તેના વિચારને ઝીલવાની લોકો કેટલી તાકાત ધરાવે છે તેની મર્યાદા બહાર તે જઈ શકતો નથી અને એમ કરવા જાય તો તે લોકોને નેતા રહી શકતો નથી.
“સારો લોકનેતા અને પયગંબર વચ્ચે તફાવત આજના લોકશાહીના જમાનામાં સવિશેષ ઘેશે અથવા તો મહત્વપૂર્ણ બને છે. લોકનેતા માટે હંમેશાં પોતાના વિચારને હળવા બનાવવાના, બાંધછોડ કરવાના સંયોગો ઊભા થયા કરે છે. આ કારણે અહિંસાના સિદ્ધાન્તને અમલી બનાવવાનું અથવા તો એકપક્ષી નિશ:સ્ત્રીકરણ અખત્યાર કરવાનું તેના માટે મુશ્કેલ બની જાય છે. આમ છતાં પણ મને એ બાબતમાં કોઈ પણ શંકા નથી કે જે કોઈ પણ તાકાત ધરાવતે સમર્થ દેશ પોતાની તાકાતનિર્ભરતા ઉપર એકપક્ષી નઃશસ્ત્રીકરણ સ્વીકારે તો તેને અન્ય કોઈ દેશ જરા પણ ઈજા કરી શકે નહિ, નુકસાન કરી શકે નહિ.”
અણુશસ્ત્રોના પ્રયોગો પરત્વે ઉલ્લેખ કરતાં નહેરાએ જણાવ્યું કે “આના માટે માનવીની પ્રકૃતિમાં પરિવર્તન થવાની જરૂર છે. મને પૂરી આશા છે કે માણસ પોતાની પ્રકૃતિના નિમ્ન સ્તરથી ઊંચે ઉઠયા વિના નહિ રહે અને પિતાના અસ્તિત્વ અંગે તેની પાસેથી જે અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે તેને પહોંચી વળ્યા વિના નહિ રહે, કારણ કે સંપૂર્ણ વિનાશ એ જ માત્ર તેને બીજો વિકલ્પ છે. અનિષ્ટતત્વ માનવીના દિલમાં સંચિત થયું છે અને તેને જયાં સુધી જડમૂળથી ઉખેડી નાખવામાં નહિ આવે ત્યાં સુધી વિગ્રહની નાબુદી અશકય છે.”
નહેરુનું આ પ્રવચન અહિંસાના સિદ્ધાન્તને રાષ્ટ્રીય ધોરણે અમલી બનાવવામાં રાષ્ટ્રના સૂત્રધારને કયા પ્રકારની મુશ્કેલી આડે આવે છે અને એ સુત્રધાર તરીકે એક પયગંબરની અપેક્ષાએ પોતાની કેટલી મર્યાદા છે એ બાબતને આપણને સ્પષ્ટ ખ્યાલ આપે છે. અને તેના શબ્દેશબ્દમાં તેમની વ્યવહારદક્ષતાનું અને વાસ્તવિકતા અંગેના તેમના સભાનપણાનું આપણને પ્રેરક દર્શન થાય છે. અણુશસ્ત્રવિરોધી પરિષદમાં કરવામાં આવેલા બે અવ્યવહારૂ સૂચને
ડૅ. રાજેન્દ્રપ્રસાદે ભારતને એકપક્ષી નિઃશસ્ત્રીકરણ સ્વીકારવાની સલાહ આપી તેને, આજે જયારે તેઓ સત્તાસ્થાનેથી નિવૃત થયા છે ત્યારે, બહુ અર્થ નથી. આ નિ:શસ્ત્રીકરણને પ્રશ્ન દુનિયા સમક્ષ કેટલાય સમયથી ઊભો થયો છે અને ચર્ચાઈ રહ્યો છે. તેઓ રાષ્ટ્રપતિપદ ઉપર હતા એ દરમિયાન તેમણે આ પ્રશ્ન ઊભું કર્યો હત-અને સંભવ છે કે નહેરુએ, તેમના પ્રધાનમંડળે કે લોકસભામાં તેમનો આ વિચાર સ્વીકાર્યો ન હોતએ પરિસ્થિતિમાં તેમણે આ મુદ્દા ઉપર રાજીનામું આપ્યું હોત