Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 129

તા. ૧-૭-૬૨
જો મૌલિકતા રહેલી હોય તો તેમના આ પુસ્તકમાં એ મૌલિકતાની લેશ માત્ર ઉણપ નથી.”
રાધાકૃષ્ણન એક છે, અનન્ય છે—આ હકીકતથી વધારે બળવાન બીજો શું પુરાવા રાધાકૃષ્ણનની મૌલિકતા વિષે આપવાની જરૂર છે? જ્યારે તેમને ભારતના એલચી તરીકે માસ્કો માકલવામાં આવ્યા હતા ત્યારે અનેક રાજકારણી પુરુષો માથું ખંજવાળતા હતા અને નહેરુની આ પસંદગી ડહાપણભરી છે કે કેમ એ વિષે શંકા વ્યકત કરતા હતા. એક આદર્શવાદી તત્વદર્શનના નિરૂપકને કેવળ ભૌતિકવાદને વરેલા દેશમાં શી રીતે ફાવવાનું હતું ? સ્ટેલીન જેવા કઠણ કાઠાના પુરુષ ઉપર કેવળ એક ફિલસૂફ જેવા આદમી શું અસર પાડી શકવાના હતા? આમ તેઓ વિચારતા હતા.
પ્રબુદ્ધ જીવન
પણ એ કઠોર દિલના ડિકટેટર—સરમુખત્યાર—આ પ્રેમાળ તત્વચિંતક ઉપર મુગ્ધ બન્યો હતો અને રાધાકૃષ્ણને માસ્કો છાડયું તે પહેલાં તેમણે બે દેશો વચ્ચે મૈત્રીભરી સમજૂતીનો પાયો નાંખ્યા હતા. રશિયાના લોકો આ મિત્રભાવપ્રેરિત ઋષિજનને હજુ પણ સદ્ભાવપૂર્વક યાદ કરે છે, એ ઋષિ જજ કે જેણે ક્રેમલિનની કઠોર દિવાલાની છાયા નીચે રહીને ઉપનિષદ ઉપર આલાચના લખી હતી.
જ્યારે ભારતના પ્રથમ ઉપ--રાષ્ટ્રપતિ તરીકે નીમાઈને તે ભારત ખાતે પાછા ફર્યા ત્યારે નહેરુના પક્ષના ધણા લોકોને આશ્ચર્ય થયેલું કે, આ માન માટે કોઈ વયોવૃદ્ધ કોંગ્રેસીની શા માટે પસંદગી કરવામાં આવી નહિ હોય? પણ પરિણામાએ નહેરૂની દીર્ઘ દ્રષ્ટિને અનેક રીતે સાર્થક પુરવાર કરી છે. ઉપ--રાષ્ટ્રપતિના પદથી રાધાકૃષ્ણનની પ્રતિષ્ઠામાં વધારો થયો છે તે કરતાં ઉપરાષ્ટ્રપતિના પદને રાધાકૃષ્ણને વધારે પ્રતિષ્ઠા આપી છે એમ કહેવું વધારે ઉચિત છે.
રાષ્ટ્રના નવા બંધારણ નીચે આ પદાધિકારનું પહેલી જ વાર નિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું અને ઘણા જનવાણી રાજનીતિજ્ઞો આ પદાધિકારને બીનજરૂરી બહુ બહુ તો કોઈ અસંતુષ્ઠ વયોવૃદ્ધ રાજપુરુષને બાલતો બબડતો બંધ કરવાની એક ગાઠવણ રામાન-લેખતા હતા. પણ રાધાકૃષ્ણને એ પદને એવી સમર્થ રીતે શાભાવ્યું છે કે ઉપ--રાષ્ટ્રપતિ સિવાયના દિલ્હીની કલ્પના કરવી હવે મુશ્કેલ છે. પ્રશ્ન તો હવે એવા અનુગામીને શોધી કાઢવાનો છે કે જે આ પદને એટલી જ ભવ્યતા અને વિશિષ્ઠતાથી શાભાવી શકે.
રાજ્યસભાના પ્રમુખ તરીકે ભારતની પાર્લામેન્ટના ઉપલા ધારાસભાગૃહમાં ચાલેલી અનેક ગરમાગરમ ચર્ચા દરમિયાન તેમણે ધારાસભાનું સંચાલન કર્યું છે. તેમના ન્યાયમુકતપણાએ અને મક્કમતાએ, તેમની ધીરજે, દક્ષતાએ અને વિનાદશીલ વૃત્તિએ તેમને રાજ્યસભાના બધા પક્ષીની ચાહના અને આદરના પાત્ર બનાવ્યા છે. તેઓ કોઈ પણ રાજકીય પક્ષ સાથે જોડાયેલા નથી અને તેથી બધા પક્ષો પોતાના હક્કોના રક્ષક તરીકે તેમને માન આપે છે.
પાર્લામેન્ટમાં કે જાહેર વ્યાસપીઠ ઉપર, તેઓ કોઈ પણ પક્ષ કે કાર્યક્રમના કદિપણ પુરસ્કર્તા બન્યા નથી, પણ જેના પાયા ઉપર સર્વ સુરાજ્યો અને શુભ જીવનવ્યવહાર આધરિત હોવા ઘટે છે તે સમ્યક્ વિચાર અને સમ્યક્ વર્તનના મૌલિક સિદ્ધાંતોના તેઓ સદા સમર્થક રહ્યા છે.
તેઓ ભારતીય પ્રજાના પ્રજ્ઞાપુરુષ છે. તેમની પ્રજ્ઞા અને વ્યાખ્યાનપટુતાએ પરદેશમાં ભારતની પ્રતિષ્ઠાને વધારી છે અને જ્યાં જ્યાં તેમણે પ્રવાસ કર્યો છે ત્યાં ત્યાં તેમણે પોતાના દેશ માટે ઊંડા સદ્ભાવની કમાણી કરી છે. તેમના અંગત જીવનમાં તેઓ સાદા, સરળ, નિખાલા અને વિનમ્ર છે. તેઓ પોતાના અધિ કારના બાજાનું પોતાના જ્ઞાનના બાજા માફક હળવા દિલે અને મનેાહર રીતે 'વહન કરે છે. તેમના પ્રત્યક્ષ મળવા માટે એક ખંડમાંથી બીજા ખંડમાં અને તેમાંથી ત્રીજા ખંડમાં એમ એક પછી એક
ખંડો ઓળંગવા પડતા નથી. કોઈ અનેક ખાનાવાળુ ભભકાબંધ વિશાળ ટેબલ અને એ ઉપર ગાઠવાયલી ‘top secret’ ‘અતિ ખાનગી’ફાઈલોના ઢગલા મુલાકાત લેવા આવનારને ગભરાવી મૂકતાં નથી, તેઓ મેટા ભાગે બીછાનામાં પડયા પડયા કામ કરે છે;
૪૩
અને આ બીછાના ઉપર ચોપડીઓ અને લખાણા અને થોડી ફાઈલ ખેરિવખેર જ્યાં ત્યાં પડેલી હોય છે.
એક અનૌપચારિક મુલાકાતી તરીકે તેમને આ રીતે મળવું એ જીવનનો એક લહાવો છે. તેઓ પગ લાંબા કરીને પૂરી મેકળાશથી બીછાનામાં પડેલા અથવા બેઠેલા હોય છે અને એક સાદું ધાતિયું અને ખમીશથી તેમનું શરીર ઢંકાયેલું હોય છે. તેમનું ભવ્ય વિશાળ કપાળ આવનારનું એકાએક ધ્યાન ખેંચે છે. જાણે કે તેમના સઘળા સમય તમારા હવાલે હોય એવા મુક્ત મને તેઓ તમને મળે છે અને તમારી સમકક્ષાના હોય એવી સરળતાથી તમારી રાાથે તેઓ વાતો કરે છે. તમને કોઈ મુશ્કેલી હોય તે તેઓ તમને શાંતિથી સાંભળે છે અને તટસ્થભાવે તમને સાચી અને જરૂરી રાલાહ આપે છે. તેઓ ખાસ કરીને કારણ સિવાય કોઈ ગંભીર વાતો કરતા નથી કે મુલાકાતી ઉપર જરૂર વિનાના ઉપદેશ લાદતા નથી.
ઊંચા આદર્શો ધરાવવા છતાં તેઓ કદિ સચ્ચાઈની શેખી કરતા નથી કે પોતાની માન્યતાઓ વિષે કદ વધારે પડતા આગ્રહ દાખવતા નથી. તેમનું ચાતરફ બહુમાન થવા છતાં દેખાવ કરવાની કોઈ વૃત્તિ તેમનામાં દેખાતી નથી. તેઓ ગંભીર તત્ત્વજ્ઞાની છે, મહાન પંડિત છે અને કુશળ રાજપુરુષ છે, પણ એ બધાંની પાછળ એક અત્યંત મધુર, સ્નેહાર્દ, પ્રશમરસનિમગ્ન માનવીનું આપણને દર્શન થાય છે. મધુર માનવતા એ જ રાધાકૃષ્ણનનું સાચું સ્વરૂપ છે.
અનુવાદક: પરમાનંદ મૂળ અંગ્રેજી :શ્રી કૃષ્ણ ક્રિપલાણી. પ્રવૃત્તિનું મૂળ
(ચરક સંહિતા--શારીર સ્થાન, અધ્યાય ૫, શ્લોક ૯--૧૦ નો અનુવદ) ત્યારે અગ્નિવેશ બાલ્યા, ‘ભગવાન, પ્રવૃત્તિનું મૂળ શું શું છે? અને નિવૃત્તિનો શા ઉપાય છે?'
ભગવાને કહ્યું, ‘પ્રવૃત્તિનું મૂળ માહ, ઈચ્છા અને પથી કરેલાં કર્યા છે. જેમ અતિ વિશાળ શાખાવાળાં વૃક્ષો તરુણ તરુને પરાભવ પમાડીને ઊંચા આવે છે તેમ તે પ્રવૃત્તિમાંથી ઉત્પન થયેલાં અહંકાર, સંગ, સંશય, અભિસંપ્લવ, અભ્યવપાત, વિપ્રત્યય, અવિશેષ તથા અનુપાય પુરુષમાં વ્યાપી જઈને જોર કરે છે, જેનાથી દબાયેલા પુરુષ પ્રકૃતિને ઉલંધી શકતો નથી. તેમાં હું આવા જાતિ—રૂપ ધન—આચાર-બુદ્ધિ શીલ—વિદ્યા અભિજન વયવીર્ય અથવા પ્રભાવયુકત છું એ અહંકાર; મન વાણી અને કાયાનું જે કર્મ મેક્ષ માટે ન હોય તે સંગ; કર્મ, ફળ, મેાક્ષ, પુરુષ, અને પુનર્જન્મ છે કે નહિ તે સંશય; સર્વ અવસ્થામાં હું એકરૂપ છું, હું સૃષ્ટા છું, હું સ્વાભાવિક સિદ્ધ છું, હું વિશિષ્ટ શરીર, ઇન્દ્રિય, બુદ્ધિ તથા સ્મૃતિના નિધિ છું એવું જ્ઞાન તે અભિસંપ્લવ, માતા, પિતા, ભાઈ, સ્ત્રી, સંતાન, બંધુ, મિત્ર અને સેવકના સમૂહ મારો છે અને હું એ સમૂહનો છું તે અલ્પવપાત, કાર્ય-અકાર્ય, હિત-અહિત, અને શુભ-અશુભમાં વિપરીત જ્ઞાન તે વિપ્રત્યય, જ્ઞ અને અજ્ઞમાં, પ્રકૃતિ અને વિકારમાં તથા પ્રવૃત્તિ અને નિવૃત્તિમાં સમાનતા દેખવી તે અવિશેષ; પ્રોક્ષણ-અનશન એટલે ન ખાવું તે, અગ્નિહોત્ર-ત્રિવણ એટલે ત્રિકાલ સ્નાન, અભ્યુ ક્ષણ એટલે સેચનઆવાહન, યાજન એટલે યજ્ઞ કરાવવા, યજન એટલે યજ્ઞ કરવા, યાચન-જલ-પ્રવેશ અને અગ્નિપ્રવેશ આદિ કર્મને અનુપાય કહેવામાં આવે છે. આ પ્રમાણે બુદ્ધિ, ધૃતિ અને સ્મૃતિ રહિત, અહંકારમગ્ન, સંગવાળા, સંશયયુકત, અભિસંપ્લવવાળી બુદ્ધિયુકત, મમતાયુકત, વિપરીત દષ્ટિવાળા, અવિશેષ બુદ્ધિ રાખનાર અને વિમાર્ગગામી—આ પુરુષ મન તથા શરીરના દોષરૂપી મૂળ વાળાં સર્વ દુ:ખાનું નિવાસવૃક્ષ બને છે. આ પ્રમાણે અહંકારાદિક દોષોથી ભમાવાતા પુરુષ પ્રવૃત્તિને ઉલ્લંધી શકતા નથી અને તે પ્રવૃત્તિ પાપનું મૂળ છે. ૧૦
અનુવાદક : ડૉ. પ્રાણજીવનદાંસ મહેતા,