Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 128

૪ર
પ્રબુદ્ધ જીવન
પ્રક્રિયા શાબ્દિક તર્કવાદના ગુંચળામાં કદિ પણ ગુંચવાઈ જતી નથી. તેઓ ઊંડી રામજણની વાતો લોકોને સુગમ બને એ રીતે સાવ સાદા આકારમાં રજુ કરે છે. તેઓ એક જ સત્યને દરેક ધર્મમાંથી તારવે છે, લાકોની સામે ધરે છે; ‘વિશેષ ’ના ગૂંચવાડામાં ગુમ થયેલા એવા ‘સામાન્ય ’ તરફ તેઓ સચોટપણે અંગુલિનિર્દેશ કરે છે. તેઓ એવા કોઈ તત્ત્વવિવેચક નથી કે જેમના વિષે વાલ્ટરે લખ્યું છે કે, “ જ્યારે જેને ઉદ્દેશીને તમે કંઈ કહી રહ્યા હો તે માણસ તે સમજી શકતો ન હાય અને તમે જે બોલી રહ્યા હો તે તમે પોતે જ રામજા ન હો—આવી જે વાણી તેનું નામ metaphysics છે, તત્ત્વવિદ્યા છે."
પૌર્વાત્મ કે પાશ્ચાત્ય તત્વજ્ઞાનનું તેમનું અધ્યયન પાયાના એ મૂલ્યોના સંશોધનને અનુલક્ષીને હોય છે કે જે માણસના આત્માને પોષણ આપે છે અને સમૃદ્ધ બનાવે છે. તેમણે આ મૂલ્યો બધા ધર્મોમાંથી તારવીને દેખાડયા છે, જો કે આ મૂલ્યાની વેશભૂષા ધર્મે ધર્મ ભિન્ન પ્રકારની હોય છે અને તેની સાથે અગમનિગમની કેટલીક વિચિત્ર ગૂઢ વાતો પણ સંકળાયલી હોય છે. તેમના માટે “ધર્મ કોઈ માન્યતાનો કે નક્કી કરેલા નીતિધારણના વિષય નથી, પણ વસ્તુતત્ત્વના દર્શનના-ઊંડી સૂઝના વિષય છે, ” અને જે સર્વધર્મના મહાન પયગમ્બરો અને રહસ્યવાદીઓ જાણતા તેમ જ જણાવતા આવ્યા છે.
ધર્મના તુલનાત્મક અભ્યાસમાં આજે જે વિકાસ સધાયે છે તે વિકાસ રાધાકૃષ્ણને એ ક્ષેત્રમાં કરેલા કાર્યને ઘણા મેટા ભાગે આભારી છે. તેમના સાઠમા જન્મદિને, અનેક દેશના કેટલાયે આગેવાન તત્ત્વવેત્તાઓએ 'Compartaive Studies in Philosophy'
તત્ત્વજ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં તુલનાત્મક અધ્યયના ' એ વિષય ઉપર એક ગ્રન્થ તૈયાર કરીને તેમને ભેટ આપ્યો હતો, જેમાં યુગના *Master-Mind’..‘અગ્રતમ બુદ્ધિશાળી માનવી' એ વિશેષણથી તેમને નવાજવામાં આવ્યા હતા.
ધર્મના ક્ષેત્ર માફક રાજકારણના ક્ષેત્રમાં પણ તેઓ જાતજાતના સંઘર્ષો અને વાદવિવાદની ગૂંચવણથી હંમેશા પર—ઉપર રહ્યા છે. આધુનિક યુગના તે એક મહાન સમન્વયવિધાતા છે. પુદ્ગળ અને જીવ વચ્ચેના પરંપરાગત વિરોધ અવાસ્તવિક છે. એમ તે સમજાવે છે. વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિને તેઓ આવકારે છે અને વૈજ્ઞાનિક સંશોધન અને આધ્યાત્મિક દર્શન વચ્ચે, બુદ્ધિની એકધારી તર્કપરંપરા અને ગૂઢલક્ષી સાક્ષાત્કારની રોમાંચક નિશ્ચિતતા વચ્ચે તેમને કોઈ અથડામણ કે વિરોધ દેખાતો નથી.
હિન્દુધર્મનું તેમનું નિરૂપણ માનવજાતની આકાંક્ષાઓને પોતામાં સમાવિષ્ટ કરે છે. ગાંધી અને ટાગોર માફ્ક તેમની રાષ્ટ્રનિષ્ઠા કોઈ ભૌગોલિક મર્યાદાઓને સ્વીકરતી નથી, તે વડે મર્યાદિત બનતી નથી. તેમના માનવતાવાદ બધા વાદોને પડકારરૂપ છે.
આ બધું તેઓ સરળપણે અને બીજાને પ્રતીત થાય તે રીતે કરી શકે છે, કારણ કે મહત્ત્વની બાબતોને પકડી પાડવાની તેમનામાં અસાધારણ બિકારા છે, અને પેાતાના વિચારોને વિશદ આકારમાં રજુ કરવાની તેમનામાં અપૂર્વ કુશળતા છે.
ઉપનિષદ ઉપર કે લાઓત્સે ઉપર, બુદ્ધ કે ઈશુ ખ્રિસ્ત ઉપર, સોક્રેટીસ કે ગાંધી ઉપર તેઓ બોલતા હોય, ત્યારે તે મહાપુરુષોના ઉપદેશામાં રહેલા સર્વસ્પર્શી અને અવિનાશી સત્યોને, જરા પણ જ્ઞાતિ ન પહોંચે તેવી ચેસાઈથી તે આગળ ધરે છે અને માનવજાતના સર્વાધારણ વારસા રૂપ તે સત્યોને સમન્વયપૂર્વક સુગ્રથિત
કરે છે.
'
તા. ૧૭-૬૨
એ સભાના
એકેડેમી—આયોજિત ભાષણ આપ્યું હતું ત્યારે પ્રમુખે ‘ By a master mind on a master mind' – “એક લોકો-તર પુરુષ ઉપર અન્ય લોકોત્તર પુરુષ ” થી અપાયેલા ભાષણ તરીકે તે ભાષણને વધાવ્યું હતું.
રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે તેમની ઊંડી સુઝના, અને તેમની પ્રસાદપૂર્ણ નિરૂપણશૈલીના વખાણ કર્યા હતા અને “તમારી આશ્ચર્યજનક વક્તૃત્વશકિત અને વિચારોની મૌલિકતા '' માટે તેમને ધન્યવાદ આપ્યા હતા. જ્યારે ‘ગૌતમ બુદ્ધ ઉપર તેમણે બ્રિટીશ
૧૯૬૧ના નવેમ્બર માસમાં ટાગોરની જન્મશતાબ્દિ ઊજવવા માટે દિલ્હી ખાતે ભરાયેલી આંતરરાષ્ટ્રીય સાહિત્યક પરિષદમાં તેઓ પ્રમુખસ્થાને બિરાજ્યા હતા. તેમાં ઘણા નામી . લેખકોએ વ્યાખ્યાનો આપ્યાં હતાં અને આ વ્યાખ્યાતાઓમાં આણ્યુઅસ હકાલી, સર ઇમૈયાહ બર્લિન અને અમેરિકન કવિ લુઈ અન્ટર મેયરને સમાવેશ થતો હતો. રાધાકૃષ્ણન છેવટે કશી પણ પૂર્વ તૈયારી સિવાય બોલ્યા હતા અને આગળનાં વકત્યોની તેમણે ભારે રાચાટ અને સુવિશદ આલોચના કરી હતી.
;"
બીજે દિવસે સવારે, રાધાકૃષ્ણનના સરળ વિચારપ્રવાહ. અને અંગ્રેજી ભાષા ઉપરના વિસ્મયજનક પ્રભુત્વ વડે પોતે કેટલા પ્રભા વિત બન્યા હતા તેના આણ્ડયુઅસ હકસ્લીએ આ લેખકને ખ્યાલ આપ્યો હતો. પછી આગળ ઉપર તેમણે લખ્યું હતું કે, “હું ઈચ્છું છું કે રાધાકૃષ્ણન માફક એક પછી એક સરતા જતા પૂર્ણ વાકયો દ્વારા મારા વિચારો હું રજૂ કરી શકું. તેમની આ શકિતને ઈશ્વરદત્ત બક્ષિરા તરીકે જ વર્ણવી શકાય.
તેમના આવેગબંધ વહેતા વાપ્રવાહને લીધે તેમ ાં વિશદતાપૂર્ણ અને પ્રસાદમય શાબ્દિક અભિવ્યકિતના કારણે તેમનામાં વિચારોનું ઊંડાણ નથી એવા તેમના વિષે આ દેશમાં કમનસીબે કેટલાક ટીકાકારો તરફથી એક અત્યંત ખોટો ભ્રમ ઊભા કરવામાં આવ્યો છે, કારણ કે આપણે ત્યાં ઘણી વાર વાણીની અગમ્યતાને વિચારોના ઊંડાણ સાથે જોડવામાં આવે છે. પણ આવા ભ્રમ સેવનારા ભૂલી જાય છે કે, દુનિયાના ઉત્કૃષ્ટ કોટિના તત્ત્વવેત્તાઓનું --પ્લેટો, શંકર, હ્યુમ, બ્રેડલી, બર્ગરસનનું-વિચારનિરૂપણ જેટલું વિશદ છે તેટલું જ તેમના ચિંતનમાં ઊંડાણ રહેલું છે.
કેટલાએક ટીકાકારોએ તેમનામાં મૌલિકતાનો અભાવ હોવાના આક્ષેપ કર્યો છે, કારણ કે, તેઓ કોઈ intellectual antics નો---અન્યને ચકિત કરે એવી બૌદ્ધિક યુકિત-પ્રયુકિતઓના કિંદ ઉપયોગ કરતા નથી, અને જૂના કલાસિકલ—ચિન્તનગંભીર -વિચારકો માફક પોતાના વિચારો દર્શાવવા માટે પોતાને મળેલા સાંસ્કૃતિક તાત્વિક વારસાના તેઓ ચાલુ ઉપયાગ કરે છે, તે દ્નારા પેાતાના વિચારો રજૂ કરે છે. ગાંધીજીએ અનેક વાર કહ્યું છે તે મુજબ સત્ય હિમાલય જેટલું પુરાણું છે. વ્હાઈટહેડ કહ્યું છે કે, “ પશ્ચિમનું આખું તાત્ત્વિક સાહિત્ય પ્લેટોના તત્ત્વચિંતન ઉપરની ફ્રૂટ નોટ-પાદટીપ—જેવું છે.” એક જ સત્યને દરેક યુગમાં થતા નવીન અનુભવાની પરિભાષામાં નવી રીતે નિરૂપિત કરવાનું રહે છે. કોઈ પેટન્ટ ઔષધ કે નવી શોધાયેલી વૈજ્ઞાનિક સગવડ માફક સત્ય કોઈ તદૃન નવી શેાધની વસ્તુ છે જ નહિ. ‘An Idealistist View of Life' એ નામે પ્રસિદ્ધ થયેલા ૧૯૩૨ માં રાધાકૃષ્ણને આપેલા હિબર્ટ લેકચર્સનું—હિબર્ટ વ્યાખ્યાનોનું --અવલાકન કરતાં અંગ્રેજ વિચારક, અધ્યાપક જે. એચ. મુરહેડે લખ્યું છે કે:
“ જે વિચારસરણી આ પુસ્તકમાં રજૂ કરવામાં આવી છે તેમાં કશી મૌલિકતા નથી એમ તેઓ નમ્ર ભાવે જણાવે છે. પણ કાવ્યની માફક ફિલોસોફીમાં પણ કથાની નવીનતામાં નહિ, તેમ જ તેને રજુ કરવામાં અમુક બાબતને ઉઠાવ આપી બહાર લાવવી અને અમુક બાબતને ગૌણ બનાવી પાછળ ધકેલવી આ પ્રકારની પદ્ધતિમાં નહિ, પણ જે ઊંડાણથી તેના હાર્દને પકડવામાં આવ્યું હોય અને વિગતો ઉપર તેનું વર્ચસ સ્થાપવામાં આવ્યું હોય તે ઊંડાણમાં