Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 100

१४
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-પ-૬૨
અભ્યાસ કર્યો હતો. આથી મારી દષ્ટિ મર્યાદા અતિ વિસ્તૃત બની હતી. મને આને લીધે, માલુમ પડયું હતું કે, જીવનના પાયાના તત્વનું અવગાહન કરવાની પ્રક્રિયા માત્ર હિન્દુ ધર્મ પૂરતી અને આત્માને લગતી હિન્દુ ધર્મની કલ્પના પૂરતી સીમિત નથી. પ્લેટ અને એરિસ્ટોટલ, ડેકાટે, હેગલ, અને ઈમેન્યુઅલ કેન્ટ મને કોઈ જુદી જ વૈચારિક દુનિયામાં લઇ ગયા હતા. બૌદ્ધ ધર્મના સામાન્ય અભ્યારાથી મને સ્પષ્ટપણે સમજાયું હતું કે, વાસ્તવિકતા (Reality' અંગે કોઈ એકાન્ત નિશ્ચયાત્મક વિધાન કરવાનું શકય જ નથી અને ધ્યાનના પાયા તરીકે બ્રહ્મ જેવું કોઈ નિશ્ચળ અને કૂટસ્થ તત્વ ગૃહિત કરવાની જરૂર નથી.
ત્યાર બાદ મને અમેરિકાના યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સના પ્રવાસે જવાનું બન્યું. યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સ અને ઈગ્લાંડમાં મેં જે થોડા સમય પસાર કર્યો તેને લીધે માનવીના માનસ ઉપર વૈજ્ઞાનિક અને ટેકનોલોજીકલ યાંત્રિક અને તાંત્રિક–પ્રગતિએ કેવા પ્રત્યાઘાત પેદા કર્યા છે તેનું મને સ્પષ્ટ ભાન થયું. તેને લીધે સમગ્ર માનવી જીવનને નવા વૈજ્ઞાનિક અભિગમ વડે નિહાળવાની–ઉકેલવાની મને પ્રેરણા થઈ. હું દેશમાં પાછી ફરી અને આધ્યાત્મિક જીવનને લગતા આગળના ખ્યાલોને અને આદર્શોને મેં ભુસી નાખ્યા. ચાલુ પરંપરાગત અર્થમાં સમજાતા માથાને પ્રાપ્ત કરવાને મારા માનનો આવેગ ઓગળી ગયો.
ભૂદાન હિલચાલ સાથેનું મારું જોડાણ
એ અરસામાં વિનોબાજીએ ભૂદાન આંદોલન પ્રવર્તમાન કર્યું. તે પાછળ રહેલ માનવી પ્રકૃતિના પાયામાં રહેલા શુભ તત્વ વિષેની નિશ્ચળ શ્રધ્ધા અને માનવી સમાજના બંધારણમાં પાયાને ફેરફાર નિર્માણ કરવાને પુરૂષાર્થ અને માનવી માનસમાં પાયાની કાંતિ નિર્માણ કરવાની તેની પ્રક્રિયા આ તત્ત્વોએ મને તે તરફ સારી પેઠે આકર્ષી. તેમાં આઠ વર્ષ જેટલી લાંબી મુદત સુધી મેં કામ કર્યું. આ આન્દોલનમાં સક્રિય ભાગ લેતાં દેશના લગભગ દરેક વિભાગમાં પ્રવાસ કરવાનું બન્યું. દેશના એક છેડેથી બીજા છેડા રાધી મેં પરિભ્રમણ કર્યું, અનેક જાહેર સભા સમક્ષ ભાષણો કર્યો, કાર્યકર્તાઓ માટે અનેક શિબિર યોજી, ભૂદાનમાં સંખ્યાબંધ એકર જમીન પ્રાપ્ત કરી અને ભૂમિહીન મજમાં તે જમીનની સારા પ્રમાણમાં વહેંચણી કરી. જીવતા જાગતા ભારતના આ પ્રત્યક્ષ પરિચય મારા માટે એક જુદા જ પ્રકારને અનુભવ હતા.
આ પ્રવૃત્તિને લીધે દેશમાં ચાલી રહેલી રાજકારણી વિચારણાની ભિન્ન ભિન્ન પદ્ધતિઓના સીધા સંપર્કમાં આવવાનું બન્યું. એ દિવસેમાં યુરોપ અને યુનાઈટેડ કીંગડમ-બ્રીટનના અગ્રગણ્ય રામાજવાદી વિચારકો સાથે મેં માનસિક પ્રવાસ કર્યો અને માનવી માનસમાં પાયાની ક્રાન્તિ નિર્માણ કરવાની અને માનવી જીવનનાં સમગ્ર મૂલ્યમાં પરિવર્તન કરવાની તેમની તીવ્ર આકાંક્ષા જોઈને હું અત્યંત મુગ્ધ બની. હું યુગોસ્લાવી ગઈ અને ત્યાં છ અઠવાડી રહી. મને લાગ્યું કે હજુ સુધી પાયાના અપેક્ષિત પરિ- વર્તને કોઈ નક્કર રૂપ ધારણ કર્યું નહોતું અને જુનાં જીવનમૂલ્યો –જો કે છૂપી રીતે—હજા પણ પોતાનું અસ્તિત્વ ટકાવી રહ્યાં હતાં અને માનવી સમાજ ઉપર તેમનું વર્ચસ એકસરખું કાયમ રહ્યું હતું. યુરોપના બીજા પ્રવાસ દરમિયાન યુગોસ્લાવીઆથી માંડીને ઈટલી, સ્વીટઝર્લેન્ડ, સ્ટેન્ડિનેવિઆ અને યુનાઈટેડ કીંગ્ડમમાં ફરવાનું હાળ્યું. એ છ મહીનાના પરિભ્રમણે મને સ્પષ્ટ ભાન કરાવ્યું કે માનવીનું માનસ હજુ એવું ને એવું જ ભૂતકાળના બંધનથી જકડાયેલું રહ્યું છે. રાષ્ટ્રીયતાવાદ, જાતિવાદ અને આવી બીજી પરસ્પર અલગતાને પોષનારી નિષ્ઠા માણસને માણસથી વિખૂટો રાખી રહી છે.
મારામાં નવી ચેતનાને ઉદય મારામાં ઉદય પામેલી નવચેતના દ્વારા મને હવે માલુમ પડયું કે રાષ્ટ્રીયતાવાદ, રાષ્ટ્રીય સાર્વભૌમત્વ જે જાતીય અહં, વૈચારિક અહં'ના માત્ર બીજાં નામે છે તેને લગતા, અલગતાપ્રેરક જુનવાણી ખ્યાલથી માણસે ઉંચે ઉઠવું જોઈએ. અને મને એમ પણ ભાન થયું કે અનેક પ્રકારના સંસ્કારભારણના પરિણામરૂપ આજની મન:સ્થિતિ છે તેથી ઉર્ધ્વ એવી ચિત્તસ્થિતિને માણસે પ્રાપ્ત કરવી જોઈએ. શ્રી જે. કૃષ્ણમૂર્તિના સંપર્કમાં આવવાનું સદ્ભાગ્ય મને પ્રાપ્ત થયું હતું, અને તેમણે મારી તર્કશકિતને બુદ્ધિને સતેજ બનાવવાના અને મારી સંવેદનશીલતાને નવો સંસ્કાર આપવાના કાર્યમાં મને મદદ કરી હતી. તેમણે મને એ સમજવામાં મદદ કરી કે આજની માનવજાત સામે એક ભીષણ બાબત પડકારરૂપે ઉપ- સ્થિત થઈ છે. એ પડકાર જાગૃત અને અજાગૃત બન્ને પ્રકારના
મનમાંથી બહાર નીકળવાને લગતે છે. કાં તો માનવી બધાં માનસિક
સ્તરોમાંથી બહાર નીકળી આવે છે, કઠોર બનીને સંચિત સર્વ સંસ્કારોને સાફ કરી નાખે છે અને સમ્યક ચેતનાની આડે આવતાં સર્વ આવરણને બધી બાજાએથી ખસેડી નાખે છે અથવા તો સમગ્ર વિનાશની ઉંડી ખીણમાં તે ઉંધા માથે ઝંપલાવે છે, અને જીવન સર્વસ્વને ગુમાવી બેસે છે.
આ પ્રકારના સાક્ષાત્કારના-વિચારોદયના-પ્રકાશમાં અહિંસક સમાજરચના નિર્માણ કરવામાં રહેલા મારો રસ એસરી ગયો. મને ઉંડાણથી એમ ભાસ્યું કે અમુક એક રાષ્ટ્રના ફલક ઉપર માનવીની કોઈ પણ સમસ્યાને સાચો ઉકેલ લાવવાનું શકય નથી. એમ કરવા જતાં સાચી પ્રમાણદ્રષ્ટિ right perspective હું ગુમાવી બેસીશ અને અપૂર્ણ—અધુરા-અધકચરા અભિગમ તરફ હું ઘસડાઈ જઈશ. દરેક સમસ્યા આખરે તcત: વિશ્વસમસ્યા જ છે. માત્ર જે મન કોઈની સાથે બંધાયેલું નથી તે જ મન વિશ્વસમસ્યાની બધી આંટીઘૂંટી સમજી શકશે. જે મન સર્વથા મુકત થયું છે તે જ મન નિર્ભયતાપૂર્વક માનવી જીવન વિષે નવેસરથી વિચારવાની દિશામાં આગળ વધી શકશે.
. મારૂં “અહ” ભાંગીને ભુક્કો થઈ ગયું.
આ પ્રકારની મારા ઘડતરના મૂળ પાયાને હલાવી નાંખતી નવચેતનાએ મારી અંદર જે પ્રકારની ચિતસ્થિતિ પેદા કરી હતી તેનું પૃથક્કરણ કરવું સહેલું નથી. આ નવચેતનાએ મારા આંતર જીવનને પાયામાંથી હલાવી નાંખ્યું, ચુંથી નાંખ્યું. ચાલુ રૂઢ વિચારણાના સરી જવા સાથે બધીય મનગમતી ભાવના અને વિચારપ્રતીકો આકાશમાં વિલીન થઈ ગયાં. મારા અહના ભાંગીને ભુક્કા થઈ ગયાં. આ દિવસોમાં અનુભવેલી વેદના અને વ્યથાઓનું વર્ણન કરવાનું શકય નથી. તરણાને વળગીને પણ બચવા ઈચ્છતા મનની એ દયાજનક દશા શબ્દોમાં સમજાવવી અશકય છે.
પરદેશથી પાછી ફર્યા બાદ તરતમાં જ હું ખુબ માંદી પડી અને આઠ મહીના લગભગ બીછાનાવશ સ્થિતિમાં મારે ગાળવા પડયા. આ માંદગીએ મારી જાતના ઉંડાણમાં ઉતરવા માટે મને પૂરતે અવકાશ આપ્યો. એ જ માંદગીના કારણે ૧૯૬૧ માં મને ફરીથી પરદેશ જવાની ફરજ પડી. પશ્ચિમના માનવી સાથેની એ મારી ત્રીજી મુલાકાત હતી.
અનિવાર્ય આવેગ અને પ્રેરણા મને લાગ્યું કે પશ્ચિમને એ માનવી તદ્દન નિરાશ બની બેઠો હતો અને વિશ્વયુધ્ધના ભયથી તે અન્યને વ્યાકુલ હતો અને સંપૂર્ણ વિનાશની ક૯૫નાથી તે ભડકી ઉઠયો હતે. મને લાગ્યું કે આંતરરાષ્ટ્રીય ઘર્ષણા અને તંગદિલીને ઉકેલ શોધવા માટેની એક એજન્સી તરીકે સંયુકત રાષ્ટ્રસંસ્થાની ઉપયોગીતા દિન-પ્રતિદિન ઘટતી જતા હતા. સામ્યવાદી અને અસામ્યવાદી જૂથીની રાહ–અસ્તિત્વ બન્નેના રૂપરંગમાં મોટો ફેરફાર કર્યો હતો.
આ ઉપરાંત, મને માલુમ પડયું કે, પશ્ચિમના સુવિખ્યાત માનસશાસ્ત્રીઓમાંના કેટલાક, માનવી મન વિષે જે જ્ઞાન તેમણે મેળવ્યું હતું તેથી અસંતુષ્ટ હતા. નિસ્નમાનસમાં રહેલા સમુElucail RBSR-U-Collective unconsaous--- કદિ નાશ થઈ શકતો નથી અને નિમ્ન માનસમાં રહેલ જાતિગત સંસ્કારન–Racial unconsious–ને અમુક અવશેષ સંર્ણપણે કદિ પણ ભૂંસી શકાતું નથી આ પ્રકારનાં વિધાને તેમને હવે સંતેષ આપી શકતાં નથી. આમ છતાં પણ એટલું કબુલ કરવું જોઈએ કે આ મૂળ માનસિક પરિવર્તન એ આજની સૌથી મેટી પાયાની જરૂરિયાત છે એ બાબત વિશે સચોટપણે સભાન બનનારાઓમાં પશ્ચિમના માનસશાસ્ત્રીઓ મોખરે છે.
આ રીતે મારા જીવનમાં મહાન પરિવર્તનની ઘડી આવીને ઉભી રહી. આ રીતે આજના સમયની આ અનિવાર્ય માંગને આવકારવાની અપનાવવાની મને ફરજ પડી. આ માગના અસાધારણ દબાણે જીવનના અંગઉપાંગામાં નીપજનારાં પરિણામને અભ્યાસ કરવા તરફ મને દોરી.
હું એક સાધારણ માનવી છું. કોઈ પણ વિષયની નિષ્ણાત હોવાને મારો કોઈ દાવો નથી. સ્વાભાવિક રીતે. આ સમસ્યાના મારા અવગાહનમાં કોઈ પણ વિચારસરણીથી અદીક્ષિત એવી એક સામાન્ય માનવીનું સહજ સંવેદન પ્રતિબિંબિત થયું છે એમ મને લાગે છે. ૨૧ જાન્યુઆરી, ૧૯૬૨..
વિમલા ઠકાર