________________ ' , 60. પ્રબ દ્ધ જીવન તા. 16-7-60 , ' , કે ', ' , - અને પાછળથી એક આદર્શ ધર્મપ્રચારક બનેલો એક મેજર અને આગળ ચાલતો થયો અને એકદમ ઢાળ ઊતરી ગયું અને હતા. જુવાનીમાં તે અરધો પરધો ધંધાદારી કુસ્તીબાજ હતા. જ્યારે હું ટેકરાની નીચે આવ્યો ત્યારે મારી રાહ જોત રેકડાને આધ્યાત્મિક દ્રષ્ટિએ ઊંચે ચઢે, પાછો પડે, પાછો ચઢે એવા બે ત્રણ રસ્તે બેઠેલો મેં તેને જોયો. જ્યારે હું તેની નજીક ગમે ત્યારે વ્યક્રમમાંથી પસાર થયા બાદ તેને ધમપરાયણ જીવનદૃષ્ટિ તે ધ્રુસકે ધ્રુસકે રડવા લાગે અને બેલી ઉઠયો. “રીચાર્ડ, તને પ્રાપ્ત થઈ હતી. આવું તેનામાં આમૂલ પરિવર્તન થઈ રહ્યું મારવા માટે તું મને માફ નહિ કરે ? " મેં તેને હાથ પકડીને હતું તે દરમિયાન આ પણ સચોટ ધ્યાન ખેંચે તેવી તેના ' ઉભે કર્યો અને અમે પતતાના કામના ઠેકાણે પહોંચી ગયા.” જીવનમાં બનેલી એક ઘટના તેણે પિતાની આત્મકથામાં સેંધી છે જે નીચે મુજબ છે: આ ઘટના વાંચતાં વાંચકને માલુમ પડયું હશે કે એક - " હું ઢાળ ઉપરથી નીચે આવ્યો અને પેલા છોકરાને તે આ પ્રતિકાર કોઈ નિર્બળ આદમીને નહોતા પણ રડતે જોશે. કારણ પૂછતાં માલુમ પડ્યું કે તેની સાથે કામ દાંડ મજૂરને ઠેકાણે લાવનાર બળવાન આદમીને છે. કરતે એક મોટી ઉમરને મજુર તેની પાસેથી બળજબરીથી અને બીજું પહેલા દિવસે પરિણામશૂન્ય જેવો દેખાતે રેંકડો ઝૂંટવી લેતે હતો. આ જોઈને તે મજૂરને મેં કહ્યું. અપ્રતિકાર બે દિવસના ગાળે અણધારી સફળતાનું દર્શન કરાવે “મ, તારે આ રીતે આ છોકરા પાસેથી રેંકડો પડાવી : છે અને કઠોર પ્રકૃતિના દિલને પીગળાવી નાંખે છે. આપણી લેવો ન જોઈએ.” વ્યવહારૂ બુદ્ધિ સહજ ન સ્વીકારે એવા આ એક જાદુઈ ચમત્કાર આ સાંભળીને તે જેમ તેમ બડબડવા લાગ્યો અને મને છે. નૈતિક બળ માનવીના દિલમાં કેવું કામ કરે છે અને કેવી ગાળો દેવા લાગ્યા. મેં તેને કહ્યું કે “તું આવી રીતે કોઈને રીતે પલટ લાવે છે તેને આ ઘટના એક સુન્દર નમૂનો છે, રેકડો ઝૂંટવે તે ઈશ્વરતાથી વિરુદ્ધ છે.” આ સાંભળીને તે મને ભારતનું અને વિશ્વનું અદ્યતન રાજકારણ - વધારે ભાંડવા લાગ્યો અને મારી ઉપર રેંકડે ધકેલવાની ધમકી આપવા લાગ્યું. શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના આશ્રય નીચે ત્રણ ચાર મહિનાના ગાળે ઉપર જણાવેલ વિષય ઉપર શ્રી ચીમનલાલ વારૂ” મેં કહ્યું, “જો મારી બાજુએ ઇશ્વર છે અને ચકુભાઈ શાહનું વ્યાખ્યાન ગોઠવવામાં આવે છે અને તે તારી બાજુએ સેતાન છે. ચાલ આપણે જોઈએ કે કેનામાં વ્યાખ્યાનમાં તેઓ પ્રસ્તુત સમયના ગાળા દરમિયાન આન્તરતાકાત વધારે છે ? " દેશીયક્ષેત્રે તેમ જ આન્તરરાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રે બનેલી વિશિષ્ટ ઘટનાઓનું અને પછી તેની સાથેની કુસ્તીમાં ઊતરતાં આખરે હાર્દ સમજાવે છે અને તે અંગે જરૂરી આલોચના કરે છે. તે હાર્યો અને બાજુએ ખસી ગયે; નહિ તે રેંકડા સાથે જ એ છેલ્લું વ્યાખ્યાન ગયા માર્ચ માસની આખરમાં રાખવામાં પટકાઈ પડયો હોત. પછી મેં એ છોકરાને ફેંકડો સે. એટલે આવેલું ત્યારથી આજ સુધીમાં ઉભયક્ષેત્રે બનેલી મુખ્ય મુખ્ય ઘટનાઓની શ્રી ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહે તા. 5-760 ના ટોમે મને કહ્યું કે: રોજ સંધના કાર્યાલય માં રાખવામાં આવેલા તેમના જાહેર તારી ઉપર મને એટલો બધો ક્રોધ ચડો છે કે તને વ્યાખ્યાનમાં સવિસ્તર આલોચના કરી હતી. પ્રથમ આન્તરએક તમાચો લગાવી દઉં એમ મનમાં થઈ આવે છે.” રાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રને અનુલક્ષીને બેલતાં મે માસની પહેલી તારીખે - " વારૂ” મેં કહ્યું, “જે એમ કરવાથી તારું કાંઈ ભલુ યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સનું રૂસી સરહદ ઉપર ઉડતા યુ–૨ વિમાનને રશિઆએ તેડી નાંખ્યું તે ઘટના, મે માસની ૧૬મી તારીખે થતું હોય તે તું એમ કરી શકે છે” એ સાંભળીને તેણે મને પેરીસ ખાતે યોજાયેલી શિખર પરિષદમાં પડેલું ભંગાણ, તે ગાલ ઉપર એક તમાચે લગાવી દીધે. પ્રસંગને લગતાં અને ત્યાર પછીના કથ્થવનાં ઉગ્ર પ્રકારના | મેં તેની પાસે બીજો ગાલ ધર્યો, અને કહ્યું કે:-“ફરીથી વાણીવર્તન, આ ઘટના અંગે અમેરિકાએ દાખવેલી નબળી ભાર !" નેતાગીરી અને આઈઝનહાવરની ઢીલી નીતિ–આવા કેટલાક જ તેણે તમાચા ઉપર તમાચા મારવા માંડયા અને એ રીતે મુદ્દાઓ તેમણે ચર્ચા હતા અને તેના અનુસંધાનમાં જર્મનીના પાંચ તમાચા માર્યા. મેં છ તમાચા માટે મારે ગાલ આગળ એકીકરણ અને બલીંનના પ્રશ્ન ઉપર તેમણે પ્રકાશ પાડો હતે. સાથે સાથે અણુશસ્ત્ર ઉપર પ્રતિબંધ, દુનિયાની મહાન ધર્યો; પણ તેમ ન કરતાં મને ગાળ દેતે તે ત્યાંથી ચાલવા સત્તાઓનું નિઃશસ્ત્રીકરણ, આફ્રિકાના પ્રશ્ન અને જાપાનમાં આઝનલાગ્યો. મેં બૂમ પાડીને કહ્યું: “હું તને માફ કરું છું અને હોવરની મુલાકાત અંગે પેદા થયેલો ઉગ્ર સંધર્ષ–આ બધી ઇચ્છું કે ઈશ્વર તને માફ કરે અને બચાવે.” બાબતોની તેમણે સવિસ્તર આલોચના કરી હતી. આ ઘટના શનિવારે બની; પછી હું ઘેર આવ્યું ત્યારે ત્યાર બાદ ભારતી રાજકારણ ઉપર આવતાં ચીન-ભારતની મારું મોટું સુઝેલું જોઇને મારી પત્નીએ પૂછયું, “આ શું થયું?” સરહદનો પ્રશ્ન. તે અંગે ચીને ધારણ કરેલી આક્રમણ નીતિ, મેં જવાબ આપે કે “કેઈ સાથે મારે મારામારી થઈ અને પંજાબી સુબાને પ્રશ્ન શિક્ષણિક તથા વહીવટી ભાષાને પ્રશ્ન તેને મેં સારી રીતે ફટકા.” અને દેશમાં વધતી જતી મોંઘવારી અને નાણાંનો ગાવે-- તે એકદમ રડવા લાગી અને બોલી “અરે રીચાર્ડ, કોઈ આ બાબતે અગેની આજની પરિસ્થિતિ તેમણે વિસ્તારથી સાથે પણ તારે શું કામ ઝગડવું જોઈએ ?'' પછી મેં જે કાંઇ સમજાવી હતી. સાથે સાથે ગુજરાતમાં ભાષાને પ્રશ્ન જે ઝનુનથી બન્યું હતું તે વિગતથી તેને જણાવ્યું અને મેં સામે પ્રહાર કર્યો ચર્ચાઈ રહ્યો છે અને ગુજરાતી ભાષાને સાર્વત્રિક બનાવવા માટે નહિ એ જાણીને તે રાજી થઈ અને ઈશ્વરને તેણે આભાર માન્યો. જે એકાંગી આગ્રહ કેટલાક આગેવાને દાખવી રહ્યા છે અને તે પણ ઈશ્વરે તે તે મજૂરને શિક્ષા કરી જ હતી અને તેના અંગે ભારતીય અનુસંધાનની તેમના પક્ષે જે ઉપેક્ષા થઈ રહી પ્રહાર માણસના પ્રહાર કરતાં વધારે દુઃસહ હોય છે. સોમવાર છે અને તેના કેવા પ્રતિકૂળ પ્રત્યાધાતે દેશના અન્ય રાજ્ય આવ્યો. અંદરથી સેતાન મને લોભાવી રહ્યો હતો અને કહી ઉપર પડી રહ્યા છે તેને તેમણે ખ્યાલ આપ્યો હતો. આ રીતે રહ્યા હતા કે “ટોમે તારી સાથે જે વર્તાવ કર્યો તે વર્તાવ કરવા દોઢ કલાકના પ્રવચન દરમિયાન વ્યાખ્યાતાએ શ્રોતાઓને દુનિદેવા માટે લોકો તારી હાંસી કરી રહ્યા છે.” હું બુમ પાડી હો યાને એક છેડાથી બીજી છેડા સુધીને પ્રવાસ કરાવ્યું હતું કે મારી પાસેથી સેતાન દૂર ચાલી જાય અને હું ખાણ તરફ મારા અને ભારતીય તેમ જ આંતરરાષ્ટ્રીય રાજકારણના ગર્ભમાં રસ્તે ચાલતા થયે. રસ્તે જતાં ટામ મને સંથી પહેલો મળે. રહેલી વિવિધ સમસ્યાઓ અંગે સ્પષ્ટ દર્શન કરાવ્યું હતું. મેં તેને “નમસ્તે કહ્યું પણ તેને તેણે કશે જવાબ વા નહિ, પરમાનંદ મુંબઈ જૈન યુવક સંધ માટે મુક પ્રકાશક: શ્રી પરમાનંદ કુંવરજી કાપડિયા, 45-47, ધનજી સ્ટ્રીટ, મુંબઈ 3, મુદ્રણસ્થાન : ધી સ્ટેટસ પીપલ પ્રેસ, કોટ, મુંબઈ.