Prabuddha Jivan 1959 Year 20 Ank 17 to 24 and Year 21 Ank 01 to 16

SR No.: 525944
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1959
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 26 MB

Page 47

' પ્ર બુદ્ધ જીવન
: શકિત ખચી નાખીએ તો દુનિયાના હિંસક બળ સામે આખા :- . જેમ આવું ઔષધ મલકૃદ્ધિ કરે છે પણ સાથે સાથે દેશની નૈતિક અહિંસક શકિત ખડી કરી શકાય નહિ. એ બધા સ્નાયુઓને અમુક અંશમાં નબળાં પાડે છે, તેમ યોગ્ય પ્રશ્ન સંભવ તે નથી, પણ હાલ તુરત ધારો કે પાકીસ્તાન હુમલે ઉપર યોગ્ય રીતે અમલમાં મૂકાયેલ પ્રતિકારાત્મક સત્યાગ્રહ પણ કરે, તો ભારત સરકાર જરૂર પડયે દેશમાં ફરજિયાત લશ્કરી અનિષ્ટ સામાજિક ઘટનાનું નિવારણ કરે છે, પણ સાથે સાથે તેની ભેરતી કરવા પ્રેરાય. મારા જેવા હજાર એવા નીકળે કે જે સમગ્ર પ્રક્રિયાનું પરિણામ સમાજવ્યવસ્થાને એક સારો એવો આંચકે. યુદ્ધમાંથી અલગ રહે કે વિરોધ કરે. પરંતુ જેઓ લશ્કરમાં આપવામાં આવે છે. આમ હોવાથી સારક ઔષધ માટે જેમ ' જોડાશે એમનામાં પણ લડવાની શકિત ખીલેલી નહિ હોય અને અસાધારણ શારીરિક વિકૃતિ અપેક્ષિત છે તેમ પ્રતિકારાત્મક સત્યાઅહિંસાથી દેશનું રક્ષણ કરવાની હિંમત પણ નહિ હેય. આવી ગ્રહ માટે અસાધારણ સામાજિક પરિસ્થિતિ અપેક્ષિત છે. આજે સ્થિતિમાં આપણે લાચાર બનવું પડે. તેથી મારો પ્રયત્ન દેશમાં હાલતાં ચાલતાં શરૂ કરવામાં આવતા કહેવાતા પ્રતિકારાત્મક સત્યાએવી અહિંસાની શકિત ખીલવવાનો છે કે જેની અસર પાકીસ્તાન ગ્રહો કેવળ અનર્થજનક હોઠને સામાજિક સ્વાસ્થની દૃષ્ટિએ ઉપર કે એને પ્રત્સાહન આપનારા અમેરિકાના લોકે ઉપર પડે. સદન્તર બંધ થવા ઘટે છે. પણ ઉપરના વિધાનથી . વિનોબાજી જે પ્રલય તરફ ધસી રહેલી દુનિયાનું નૈતિક અન્તઃકરણ જગાડવું દેશના કેઈ પણ પ્રશ્ન ઉપર અને કોઈ પણ પરિસ્થિતિમાં પ્રતિહોય, તે ભારત જેવા દેશે અહિંસાની શકિત કેળવવી પડશે. કારાત્મક સત્યાગ્રહને નિષેધ કરતા હોય તે તે માન્ય બની શકે એટલે આપણે જે દેશમાં જ માંહોમાંહેની નાની નાની લડાઈઓમાં તેમ નથી. કારણ કે દેશમાં એવી ઘટનાઓ, અવારનવાર બન્યા પ્રતિકારાત્મક સત્યાગ્રહમાં ખૂંપી જઈશું તે આપણે દેશ અહિં કરે છે કે જ્યારે અન્તિમ ઉપાય તરીકે હિંસાત્મક પ્રતિકારના સાની શ્રેષ્ટ શકિત પ્રગટ કરવામાં પાછો પડશે.
માર્ગે જવું એ જે નિષિદ્ધ હેય, અયોગ્ય હેય, તે અહિંસાત્મક હવે સમય એવો આવી લાગે છે કે જ્યારે અહિંસાની પ્રતિકાર સિવાય પ્રજાના હાથમાં બીજો કઈ વિકલ્પ રહે જ નથી પ્રક્રિયા વિક્ષેભ પેદા કરે એવી ન હોવી જોઇએ. આપણે આવેશની અને તેવી પરિસ્થિતિમાં અહિંસાત્મક પ્રતિકારનું અવલંબન અનિવાર્ય ભૂમિકા ઉપરથી વિજ્ઞાનની ભૂમિકામાં જવું પડશે. ઘર્ષણવાળા બની જાય છે. અને તેથી સ્વાભાવિક રીતે ધમ્ય બને છે. સત્યાગ્રહમાં સામસામાં બુદ્ધિનાં દ્વાર બંધ થઈ જાય છે, જ્યારે વિનોબાજીના ઉપકત કથનમાં ગર્ભિત એવું પણ સૂચન સૌમ્ય સત્યાગ્રહ એ. દ્વાર ખુલ્લાં રાખે છે અને અને પાછળનું રહેલું છે કે જગતની શાન્તિના કે તેના જેવા જ નૈતિક કે વિશ્વને સત્ય સ્વીકારવામાં હારજીતુને ક્ષોભ પેદા થવા દેતા નથી. ઘર્ષણ સ્પશે તેવા પ્રશ્ન સાફ અહિંસાત્મક પ્રતિકારની શકિત સંગ્રહિંત વાળા સત્યાગ્રહોથી સામાનાં મન વધુ જડ થાય છે અને લોક કરવા માટે દેશના ચાલુ નાના મોટા પ્રશ્નો ઉપર આ શકિત ખરચાવી રપૂર્વક-retaliate -વળતે હુમલો કરવા પ્રેરાય છે.” ન જોઈએ. ગણિતની ગણતરીએ આ વિધાન આકર્ષક અને
ઉપરના નિવેદનમાં સૌમ્ય, સૌમ્યતર, સૌમ્યતમ સત્યાગ્રહનું પ્રતીતિદાયક લાગે છે, પણ તાવિક રીતે વિચારતાં આ વિધાન 'હાર્દ હું હજુ સમજી અથવા તે સ્વીકારી શક નથી, કારણ કે વિવાદાસ્પદ દિસે છે. પ્રશ્ન એ છે કે વિશ્વવ્યાપી નહિ એવા કઈ પણ ઉગ્ર અનિષ્ટ પરિસ્થિતિનું નિવારણ કરવાના હેતુથી જ પ્રશ્ન ઉપર સત્યાગ્રહની શકિત કેન્દ્રિત કરવાથી તે શકિત વધે છે " સત્યાગ્રહનું અવલંબન લેવામાં આવે છે અને એ પરિસ્થિતિનું કે ધટે છે? મને તો એમ લાગે છે કે પ્રસંગોએ આ શક્તિને
જ્યાં સુધી નિવારણ ન થાય ત્યાં સુધી તે સત્યાગ્રહને વધારે ને ઉપગ કરતા રહેવાથી આ શકિતમાં સમગ્રપણે વૃદ્ધિ થાય છે. વધારે ઉત્કટ બનાવવાનો ધમ સાચા સત્યાગ્રહીને પ્રાપ્ત થાય છે. ઉલટું તેને ઉપયોગ બંધ કરવાથી શકિત કુંઠિત બની જવાને આ પરિણામલક્ષી સત્યાગ્રહ ઉગ્ર, ઉગ્રતર, ઉગ્રતમ હોવાનું કંપી સંભવ રહે છે. ' શકાય છે, પણ સૌમ્ય, સૌમ્યતર, સૌમ્યતમ કેમ હોઈ શકે એ હજુ
સૈન્ય વિસર્જન મારી કલ્પનામાં આવતું નથી.
આજ કાલ કેટલાક સમયથી વિનોબાજી રૌન્ય વિસર્જનને વળી વિનોબાજીના ઉપરના કથન ઉપરથી એ સાર નીકળતે વિચાર પ્રજા સમુદાય સમક્ષ મૂકીને અનેક લેના મનમાં એક લાગે છે કે આપણા સત્યાગ્રહની એવી કોઈ પ્રક્રિયા હોવી ન જોઈએ પ્રકારના ક્ષેભ પેદા કરી રહ્યા છે. આ સંબંધમાં તેમની વિચારણું કે જે લોકમાં સંક્ષેભ પેદા કરે. આ વિધાન પણ હું સમજી એવી છે કે આજે આપણે એક બાજુએ નિઃશસ્ત્રીકરણ કરવાને શકતા નથી, કારણ કે ગાંધીજીએ આપણને જે સત્યાગ્રહનું દેશમાં દુનિયાના મહારાજને જોરશેર પૂર્વક અનુરોધ કરી રહ્યા છીએ, જુદા જુદા પ્રસંગોએ દર્શન કરાવ્યું છે તેમાં હંમેશા સંક્ષેભ અને પાકિસ્તાન તરફના આક્રમણભયને કારણે આપણુ સન્યમાં અભિપ્રેત રહ્યો છે. કોઈ પણ પ્રતિકારાત્મક સત્યાગ્રહ કે એક અને યુધ્ધસામગ્રીમાં ચાલું વધારે કરી રહ્યા છીએ અને તે પ્રશ્નને લગતા સંક્ષેભમાંથી જન્મે છે અને નવા સંક્ષેભને જન્માવે પાછળ આ૫ણે દર વર્ષે લગભગ ત્રણ અજબ રૂપિયાનો ખર્ચ છે. સત્યાગ્રહમાં જે. અપેક્ષિત છે તે સત્યાગ્રહના માર્ગે જનાર " કરી રહ્યા છીએ અને એ જ પ્રકારના ખ્યાલથી પાકીસ્તાન પણ દર વ્યકિત યા સમુદાયના ચિત્તને સમભાવ અને સમધારણ.
વર્ષે લગભગ એક અબજ રૂપિયાનો ખર્ચ કરી રહેલ છે અને એ " વિનોબાજીના કથનમાં રહેલા એક ત્રીજો મુદ્દો પણ વિચારણા રીતે ચાર અજબ રૂપિયાનું દર વર્ષે સૈન્ય પાછળ પાણી થઈ માગે છે. તેમના કહેવા મુજબ આપણે આપણું નાનાં નાના રહ્યું છે. જ રકમને પ્રજાકલ્યાણ પાછળ ખર્ચ કરવામાં પ્રશ્ન પાછળ આપણી પ્રતિકારની શક્તિ વાપરી નાખવી ન જોઈએ, આવે તે ભારત તેમ જ પાકીસ્તાનની સીકલ બદલાઈ જાય એવાં પણ જગતની શાન્તિના કે તેના જેવા જ કેઈ નતિક કે વિશ્વને સ્પશે મોટાં લોકકલ્યાણનાં કાર્યો હાથ ધરી શકાય.” પાકીસ્તાન તરફથી
તેવા પ્રશ્ન સારૂ એને સંગ્રહ કરવો જોઈએ. આ વિધાનને એટલે જ આક્રમણુના ભયને બહુ વજન નહિ એપવું જોઈએ એમ સૂચ- જો સાર હેયે કે પ્રતિકારાત્મક સત્યાગ્રહના અવલંબન માટે પ્રશ્ન વતાં જણાવવામાં આવે છે કે “આજના દુન્યવી સંયોગોમાં માટે હેવો જોઈએ, પરિસ્થિતિ તદનુસાર ગંભીર હોવી જોઈએ અમેરિકાના ટેકા વિના પાકીસ્તાન એકલું ભારત ઉપર ચઢાઈ અને તેને નિકાલ લાવવા માટે વિનોબાજીએ સૂચવેલા ચાર ઉપાય કરે એ શકય જ નથી અને અમેરિકાના ટેકા સાથે જે પાકીસ્તાન નાકામયાબ નીવડ્યાની પ્રતીતિ થઇ હેવી હોય, તે તે યથેચિત ચઢાઈ કરે તે આપણુ સન્યને અને એકઠી કરાયે જતી યુધ્ધ
છે. કારણ કે આ પ્રતિકારાત્મક સત્યાગ્રહ પરિણામની દૃષ્ટિએ ' સામગ્રીને કોઈ અર્થ જ નથી, કારણ કે અમેરિકા સામે આ૫' શારીરિક મલશુદ્ધિ અર્થે. લેવામાં આવતા સારક ઔષધે જે છે. ણામાં ઉભા રહેવાની કેઈ લશ્કરી તાકાત છે જ નહિ. બીજું એ
અતિ મા સમુદાયના ઇનમાં રહેલા એક
આપણા નાની ,
આવે