________________
.
તા. ૧૫-૧૨-૫૬
પ્રબુદ્ધ જીવન મથાળાને લેખ લખ્યો છે. સામ્યવાદીઓ વિષે તિરસ્કારપૂર્વક લોકશાહીને પૂર્ણ અંશમાં મૂર્તિમન્ત કરવા માટે બળવાન વિરોધપક્ષ વિચારવું અને તેમાં કદિ ફેરફાર થાય જ નહિ અને તેઓ કદિ આવશ્યક છે એ વિષે બે મત નથી, પણ આ વિરોધપક્ષ સ્વાભાવિક વિશ્વસનીય બની ન જ શકે એવો એકાન્તવાદ સ્વીકારીને ચાલવું એ રીતે ઉભે થ જોઈએ, અને તે જ એ પક્ષ પિતાનું કાર્ય સફળતામાનવીના ચિત્તની પરિવર્તનશીલતાને ઈનકાર કરવા બરાબર છે. પૂર્વક પાર પાડી શકે. આ કાંગ્રેસેતર પક્ષોના આદર્શો અને કાર્યપદ્ધતિમાં રાષ્ટ્રની દૃષ્ટિએ તેમનામાં બે પ્રકારના પરિવર્તનની અપેક્ષા છેઃ એક મોટું અન્તર છે, અને તેમાંના એક પક્ષની, ભારતનિષા વિષે હજુ તે તેઓ બહિર્મુખ મટીને અન્તર્મુખ બને એટલે કે રશિયાલક્ષી મટીને સૌ કોઈને શંકા છે. આવા બે કે વધારે પક્ષેના જોડાણમાંથી. જે સંપૂર્ણપણે ભારતલક્ષી બને, અને બીજુ તેમની કાર્યપદ્ધતિમાં હિંસા વિરોધપક્ષ ઉભો થાય તે કેવળ થીગડીયા વિરોધપક્ષ હશે અને અને અસત્યને જે પ્રાધાન્ય આપવામાં આવે છે એટલે કે કોઈ પણ તેવા વિરેધપક્ષને દેશ ઉપર કે કેંગ્રેસ ઉપર કશે પણ પ્રભાવ પડી નાનું કે મેટું રાષ્ટ્રલક્ષી સાધ્ય સિધ્ધ કરવા માટે હિંસા અને અસત્યને શકવાને નથી. આ ઉપરાંત જે પક્ષની વિચારસરણી અને નિષ્ઠા વિષે ફાવે તેટલો ઉપયોગ થઈ શકે, બંધારણની મર્યાદામાં રહીને લડતાં આપણા દિલમાં પાયામાંથી જ સંદેહ હોય તે પક્ષના કોઈ પણ પ્રતિછા સમયમાં સફળતા ન મળે તે ભાંગફોડ નીતિનું ફાવે ત્યારે અવ- નિધિને ચૂંટાવા દેવામાં આપણે શા માટે મદદરૂપ થવું છે તે પિતાના લંબન લઈ શકાય આ માનસમાં આમૂળ પરિવર્તન થાય. આમાંથી જોરે ચૂંટાય તે ભલે ચૂંટાય. આ રીતે વિચારતાં આગામી ચૂંટણી પહેલા પ્રકારનું પરિવર્તન શરૂ થઈ ચુક્યું છે. રશિયાની દોરવણી પુરતું સામ્યવાદી પક્ષ સાથે તેમજ કોંગ્રેસેતર અન્ય પક્ષ સાથે જોડાણ વિષેની તેમની શ્રદ્ધા ડગમગવા લાગી છે. પિલાડ રશિયાના અંકુશ કરીને શકય હોય ત્યાં કોંગ્રેસ સામે એક સંગીન વિરોધપક્ષ ઉભા અને સ્વામિત્વથી મુક્ત બન્યું છે અને બન્નેના સંબધે સમાનતાના કરવાને શ્રી. જયપ્રકાશ નારાયણે વહેતે મૂકે વિચાર દેશને લાભપ્રદ ધારણ ઉપર સ્થપાયા છે. હંગરી આથી પણ આગળ જવા માંગતું નીવડવાને બદલે નુકસાનકારક નીવડવા સંભવ છે. આજની રાજકારણી હતું. તે માત્ર રશિયાની નહિ પણ સામ્યવાદની ધુંસરીથી મુક્ત થવા પરિસ્થિતિમાં કાં તે પ્રજાસમાજવાદી પક્ષ પ્રજાજનો ઉપર પિતાનું ઇચ્છતું હતું. તત્કાળ રશિઆની લશ્કરી તાકાતથી તે દબાઈ ગયું પ્રભુત્વ જમાવીને બને તેટલી બેઠકો કબજે કરે. એ શકય ન હોય છે, પણ તે સામે ત્યાંની પ્રજાના માનસને બળવો તે ચાલુ જ છે. ત્યાં જેની સાથે વિચારભાવના અને આદર્શને વધારે મેળ છે એવી ગઈ કાલ સુધી સ્ટાલીન સામ્યવાદના પ્રતીક સમે હતે. આજે કોંગ્રેસને ટેકો આપે અને એ રીતે કોંગ્રેસ બળવત્તર બને તે દેશ સ્ટાલીનની પ્રતિમા જ્યાં ત્યાં ધુળ ભેગી થઈ રહી છે. આ બધાંની એમ જ ઈચ્છે છે એમ સમજીને એ વસ્તુસ્થિતિને સ્વીકારી લે, પણ સામુહિક અસરથી ભારતના સામ્યવાદીઓ મુક્ત રહી શકે જ નહિ. આજના સંયોગોમાં સામ્યવાદી કે કોમવાદી કોઈ પણ રાજકારણી પક્ષ તેમનું આખ્તર મન હલી ઉઠયું છે એ હકીકત ઉપર આપેલ શ્રી સાથે જોડાણ કરીને થીગડીયા વિરોધપક્ષ ઉમે કરવાની ઉપાધિમાં ન અજય ઘોષના નિવેદનમાંથી સાફસાફ તરી આવે છે. આમ ધીમે પડે એમ આપણે ઇચ્છીએ. કારણ કે આ વિરોધ પક્ષ આમ તે ધીમે જે તેઓ પોતાના દૃષ્ટિકોણમાં નીતાન્ત ભારતલક્ષી બને તે ચાર ડગલાં પણ સાથે ચાલી શકે તેમ છે જ નહિ, અને એમ છતાં સાથે સાથે બીજા પ્રકારનું પરિવર્તન પણ સહજ શકય બને છે. આવા જોડાણથી સામ્યવાદી કે કોમવાદી પક્ષના પ્રભુત્વમાં વૃદ્ધિ જ
આ પરિવર્તન નીપજાવવા માટે જેમ તેમણે પિતાની આજ સુધીની થવાની છે, જે દેશ માટે ખતરનાક નીવડવા પૂરે સંભવ છે. બીજું વિચારસરણીમાં કેટલાક મૌલિક ફેરફાર કરવા ઘટે છે તેમ આપણે આવા વર્ણસંકર જોડાણમાંથી ઉભા થતાં વિરોધપક્ષ અને કોંગ્રેસનું પણ તેમના વિષેની અશ્રધ્ધાની, તિરસ્કારની, ‘અભીષણ” ની દષ્ટિથી એકપક્ષી તંત્રનિર્માણુ એ બે વચ્ચે જ પસંદગી કરવાની હોય તે મુકત બનવું જરૂરી છે. આખરે તેઓ આપણામાંના જ છે. દેશને કોંગ્રેસનું એકપક્ષી તંત્રનિર્માણ લાભાલાભની દૃષ્ટિએ વધારે આવકારઉધ્ધાર અને ઉત્કર્ષ એ સૌ કોઇનું સમાન લક્ષ્ય છે. આજે આપણને દાયક લાગે છે. જે સત્ય સ્પષ્ટરૂપે દેખાય છે તે સત્ય જે સત્ય જ હશે તે તેમને સ્વ.હેં. ભીમરાવ આંબેડકર પણ તે આવતી કાલે જરૂર સ્પષ્ટપણે દેખાશે. જે મૂલ્યના સ્વીકાર
ચાલુ માસના છઠ્ઠી તારીખે . ભીમરાવ રામજી આંબેડકરનું સિવાય સમાજ ઉચે ન જ આવે, આગળ ન જ વધે એવી આપણી દીલ્હી ખાતે ૬૩ વર્ષની ઉમ્મરે એકાએક અવસાન થયું. આમ તે પ્રતીતિ છે તે મૂલ્યને તેઓ પણ આવતી કાલે જરૂર સ્વીકારશે. આવી તેમની તબિયત નરમ ચાલ્યા કરતી હતી, એમ છતાં તેઓ બીછાનાસદ્ભાવના અને કુણાપણુની વૃત્તિથી તેમની તરફ આપણે જોતાં થવું વશ નહોતા. પિતાનું ચાલું કામ કર્યું જતા હતા અને રાજસભામાં જોઈએ. જે માનસિક પરિવર્તન તેમના માટે તેમ જ આપણું સર્વ નિયમિત હાજરી આપતા હતા. પાંચમી તારીખે રાત્રે તેઓ બીછાનામાં માટે જરૂરી તેમ જ ઈષ્ટ છે તે પરિવર્તન તેમનામાં પેદા કરવા માટે સુતા તે સૂતા. રાત્રીના ગાળામાં કયારે અને શી રીતે તેમનું પ્રાણઆજે ઉભા થયેલા આન્તરરાષ્ટ્રીય સંગે ભારે અનુકૂળ છે. પંખેરૂ ઉડી ગયું તેની કોઈને ખબર ન પડી, આપણે તેને પૂરત લાભ ઉઠાવીએ અને ભૂલા પડેલા, ગેરરસ્તે દોર- ડે. એ બેડકરે અસાધારણ બુદ્ધિકૌશલ્ય અને કવિ શક્તિ ધરાવતા વાયલા, આપણુ ભાઈભાંડુને રાજમાર્ગો ઉપર ખેંચી લાવીએ અને ભારતની એક વિશિષ્ટ વ્યક્તિ હતી. તેઓ કેવળ સ્વાશ્રયવડે આગળ પરાયા–બનેલા સ્વજનેને સમજાવટ, વાટાધાટ અને પ્રેમથી પિતાના વધ્યા હતા. જન્મથી હરિજન હોઈને તેમને અસ્પૃશ્યતાના કારણે આગળ બનાવીએ. આ પ્રયત્નમાં સફળતા મળવી ન મળવી આપણા હાથની વધવામાં પારવિનાની મુશ્કેલીઓ અને હાડમારીઓ વેઠવી પડી હતી વાત નથી, પણ પ્રયત્ન તે ઈષ્ટ અને આદરણીય છે જ.
અને જીવનના પ્રારંભ કાળમાં તેમને અનેક અપમાન સહન કરવા વણસંકર વિરોધપક્ષ કોઇને લાભદાયી નહિ નીવડે.
પડ્યાં હતાં. આ બાબતના ડંખે તેમના દિલમાં ઊંડી જડ ઘાલી હતી આમ ભારતના સામ્યવાદીઓના માનસિક પલટાનું સ્વમ સેવવું, અને તેથી જીવનની શરૂઆતથી જ આખા હિંદુ સમાજ વિષે તેઓ આશા રાખવી, અને તે દિશાને પ્રયત્ન કરે તે એક બાબત છે,
ભારે નફરત ધરાવતા થયા હતા. અસ્પૃશ્યતાના અનિષ્ટને નાબુદ કરવાની પણ આજે બહુજનસમાજને માન્ય બનેલી કેસની સામે કોઈ • બળવાન વિરોધપક્ષ નથી અને બળવાન વિરોધપક્ષ સિવાય ભારતમાં
તેમણે ઝુંબેશ ઉપાડી હતી અને હિંદુ ધર્મ અને હિંદુ સમાજ વિષે લેકશાહીને જે વિકાસ થવો જોઈએ, અને જે રીતે તે કાલવી પુલવી
લખતાં કે બોલતાં તેમને રોષ વિવેક અને મર્યાદાની સીમા જાળવી
ન જોઈએ તે શકય બનતું નથી અને પરિણામે દેશમાં એક પAતી શકતું નહોતું. આ નફરતે તેમના ચિત્તાને એટલું બધુ આવરી લીધું સરમુખત્યારશાહી જામતી જાય છે જે એક મોટામાં મોટું અનિષ્ટ હતું કે અસ્પૃશ્યતા–નાબુદી એ જેમના જીવનનું એક મુખ્ય કાર્ય બની છે–એમ સમજીને, આગામી ચૂંટણીને લક્ષ્યમાં રાખીને, પ્રજા સમાજ- રહ્યું હતું એવા ગાંધીજીને અસ્પૃશ્યોના સાચા મિત્ર તરીકે તેમણે કદી વાદી પક્ષે સામ્યવાદી પક્ષ સાથે સમજુતીઓ કરવી અને જ્યાં પિતાને સ્વીકાર્યા નહોતા. એક રીતે વિચારીએ તે ડૅ. આંબેડકર કાયદે આઝમ ઉમેદવાર ફાવે તેમ ન હોય ત્યાં કોંગ્રેસ સામે સામ્યવાદી ઉમેદવારને ઝીણાની એક નાની સરખી આવૃત્તિ સમા હતા. જેમ મુસલમાનોની Jક આપ-આ તદ્દન બીજી બાબત છે. અલબત્ત આપણા દેશમાં દુનિયા એ જ ઝીણાની દુનિયા બની ગઈ હતી અને મુસલમાનાના
તો તે તા. 1 જાઈને ખબર પડીને કાર્યશકિત ધરાવતી