Prabuddha Jivan 1956 Year 17 Ank 17 to 24 and Year 18 Ank 01 to 16

SR No.: 525941
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1956
Total Pages: 260
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 24 MB

Page 218

પ્રબુદ્ધ જીવન
- તા. ૧-૧૧-૫૬ આતુરતાપૂર્વક રાહ જોઈ. આખરે પાંચ દિવસ પછી એક જવાબ શ્રી કનૈયાલાલ મુનશી અને હું એકબીજાનાં ધનિષ્ટ પરિચયમાં મળ્યો. એક નવી વીમા કંપની શરૂ થઈ હતી અને તેના વ્યવસ્થાપકે ઈ. સ. ૧૮૧૦ થી હતા. મેં તેમને ગૃહ અને કાયદા ખાતાના પ્રધાન મને મળવા બોલાવ્યે હતું. તેણે કહ્યું કે તેની કંપની માટે વીમાઓની થવાની દરખાસ્ત કરી અને તે તેમણે સ્વીકારી. તેમણે મને આશ્વાસન દરખાસ્ત મેળવવા માટેનું પાર્ટ-ટાઇમ (ઘેડા કલાકનું) કામ હું આપ્યું અને ધીરજ આપી અને તે એમ કહીને કે ઈગ્લેંડમાં પણ કરી શકું અને તે દ્વારા કમીશન મેળવી શકે. પરંતુ મુશ્કેલી ત્યાં જ સામાન્ય રીતે પ્રધાનમંડળમાંને શક્તિશાળીમાં શક્તિશાળી અગર : હતી. વકીલ તરીકે દાવાઓ મેળવવા કરતાં વીમાની દરખાસ્ત મેળવવી હોશિયારમાં હોશિયાર સભ્ય વડાપ્રધાન હોય છે યા થાય છે એવું એ વધારે વિકટ કાર્યું હતું. કંપનીને વ્યવસ્થાપક મને પગારથી રાખી કશું જ નથી. તેના એક દાખલા તરીકે તેમણે બાલ્ડવીનના પ્રધાન– લેવામાં સંમત ન થઈ શકે અને અમે છૂટા પડ્યા. થોડા દિવસે મંડળને નિર્દેશ કર્યો. બાદ, “એફ. સી. એ. બીમન ” નામની સહીવાળા બીજો એક પેસ્ટ સોલીસીટર તરીકે હું મહમદઅલી ઝીણુને કેર્ટ કચેરીઓમાં કાર્ડ મળે જેમાં મારે તેમને હાઈકેર્ટમાંની તેમની ચેમ્બરમાં મળવું વારંવાર મળતું. ત્યારે તેઓ એક ચુસ્ત રાષ્ટ્રભકત હતા અને તે સમયની એમ જણાવવામાં આવ્યું હતું. તેઓ વડી અદાલતના એક ન્યાયમૂર્તિ ઘણી વ્યકિતઓ કરતાં, પોતે, સત્તાસ્થાને બેઠેલા માન સાથેના તેમના હતા. જ્યારે હું તેમને મળવા ગયો ત્યારે તેમણે મને પૂછયું કે “તમે વ્યવહાર-વર્તનમાં, વધારે સ્વમાન જાળવતા અને દાખવતા. આથી તેમના અંગ્રેજી વાંચી જાણો છો ? આ પ્રશ્નથી મને ખૂબ આશ્ચર્ય અને માટે મારા મનમાં ખુબ આદર રહે. મુખ્ય પ્રધાન તરીકેની મારી ક્રોધ ઉત્પન્ન થયાં. મેં સામે જવાબ આપ્યા કે “હું એલ. એલ. બી નિયુકિત બાદ તરત જ તેમણે મને મળવા માટે કહેવરાવ્યું અને સૂચવ્યું છું હોશિયાર છું અને મારી પાસે મારા અંગ્રેજીના પ્રાધ્યાપક . કે (૧) મુંબઈમાં કોંગ્રેસ અને મુસ્લિમ લીગના સંયુક્ત પ્રધાનમંડળની સ્કેટ પાસેથી મેળવેલ પ્રમાણપત્ર મેજુદ છે.” ન્યાયમૂર્તિને સતિષ રચના કરવી જોઈએ અને (૨) મારા પ્રધાનમંડળમાં મારે તેમની થયે; તેમણે મને ભાયખલા કલબના તેમના રહેઠાણે બીજે દિવસે (ઝીણાની) પસંદગીના એક મુસ્લિમ લીગી સભ્યને પ્રધાન તરીકે આવવાનું કહ્યું. “મારી આંખોની દષ્ટિ ક્ષીણ થતી જાય છે અને લે. મેં જવાબમાં કહ્યું કે આ બાબતનો નિર્ણય એકલા ગાંધીજી જ . તેથી તમને હું મારા વાચક, સાથી અને મિત્ર તરીકે રાખવા માગું કરી શકે. તેમને મેં ખાત્રી આપી કે તેમને સંદેશે હું ગાંધીજીને છું.” એમ તેમણે કહ્યું, મહિને રૂ. ૧૦૦ ને પગાર નક્કી કરવામાં પહોંચાડીશ. ગાંધીજીને મેં સંદેશો પહોંચાડે અને તેમના-ગાંધીજી અને આવ્યું. મારે માટે તે કુદરતે મેકલેલી એ મદદ હતી. તે મહાન ઝીણાના–પત્રવ્યવહાર ( જે પ્રસિદ્ધ થઈ ગયું છે) માંથી તે અંગે શું ' અને ભલા ન્યાયમૂર્તિ સાથે લાંબા અને મહત્ત્વપૂર્ણ એવાં છ વર્ષે થયું તે જાણવા જેઓ આતુર હોય તેમણે જાણી લેવું. પર્યત મારો સંબંધ રહ્યો, તે છ વર્ષોમાં અને ત્યાર પછી અમુક
હળવી પળા વરસે જ્યારે સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામની ચળવળમાં હું કારાગારમાં હું બે વખત મુખ્ય પ્રધાન તરીકે નિયુક્ત થયે પરંતુ મુખ્ય રહ્યો હત--દરમ્યાન મેં જેટલું વાંચન કર્યું છે તેટલું વાંચન પ્રધાનપદને બેજો હળવી પળેા વગરને તે નહોતા જ! પહેલી વખતે મારી જીંદગીના બાકીના વરસે દરમ્યાન હું નથી કરી શકો. હું મુખ્ય પ્રધાનપદે નિયુક્ત થયે કે થોડા સમયમાં હું મુસાફરીએ ઈ. સ. ૧૮૧૮ માં મેં સોલીસીટર તરીકે પ્રેકટીસ શરૂ કરી અને ગયે અને અજાણ્યા ખુણે આવેલા એક ગામડે પહોંચ્યા. મારી સાથે ' જીવનનિર્વાહ પૂરતી તથા સુખસગવડ પૂરતી આમદાની પ્રાપ્ત મારે ચોપદાર મહમદ હતું, મહમદે રૂવાપૂર્વક તેને ગણવેશ– કરવા લાગ્યું.'
ચકચકિત રાતા અને પીળા રંગનો લાંબે ગણવેશ અને સુંદર પાઘડી સ્વરાજ પક્ષ
પહેર્યા હતાં. મારા પહેરવેશમાં હાથ-કંતાઈની ખાદીને કટ, ટોપી હવે મારા જાહેર જીવન અંગે જણાવવાનું કે તે સમયે ઈ. સ. અને ધોતિયું હતાં. મહમદ મારાથી થોડાં પગલાં આગળ ચાલી રહ્યો ૧૯૨૩ માં મોતીલાલ નહેરૂ અને ચિત્તરંજન દાસે સ્વરાજ પક્ષની હતી. ગામલેકએ પહેલાં તેને જોયા એટલે તેમણે તેને સ્વાભાવિક સ્થાપના કરી હતી અને પુરૂષોત્તમદાસ ત્રિકમદાસ સાથે હું તેની મુંબઈ રીતે મુખ્ય પ્રધાન માન્ય અને મુખ્ય પ્રધાન પોતે નહિ પણ હું છું શાખાને મંત્રી ચૂંટા હતા. શ્રી નટરાજન પ્રમુખ હતા અને જયકર, એમ તે કહે તે પહેલાં તે તેમણે મહમદના ગળાની આસપાસ, મારા વિઠ્ઠલભાઇ પટેલ અને જમનાદાસ મહેતા સભ્ય હતા. થોડા જ સમયમાં માટે આણેલી મેટી કૂલહારમાળા પહેરાવી દીધી ! મારે ચેપદાર નટરાજનને રાજીનામું આપવું પડયું હતું અને વિઠ્ઠલભાઈ પટેલ પ્રમુખ ઘણો જ પરેશાન થઈ ગયો. પરંતુ મારી કઠણ ફરજમાં મને મદદરૂપ ચૂંટાયા હતા. ૧૮૩૦ અને ૧૮૩૨ ની સત્યાગ્રહની ચળવળમાં મેં ભાગ થવા માટે મેં તેને આભાર માન્યો. લીધું હતું અને તે દરમ્યાન સ્વ. કીશોરલાલ મશરૂવાળા અને બીજી ભારતના સ્વાતંત્ર્યની ઉષા સાથે મુખ્ય પ્રધાન તરીકે મારી આગેવાન ક્તિઓ સાથે મારો સંબંધ બંધાયું હતું. ત્યાર પછી બીજી વખત નિયુકિત થઈ. ઈ. સ. ૧૮૪૭ ના ઓગષ્ટની ૧૪-૧૫ની ૧૮૩૭ ની ચૂંટણીઓ આવી અને મુંબઇ ધારાસભાગૃહના એક સભ્ય મધ્યરાત્રિએ થયેલ ભારતના સ્વાતંત્ર્યના આગમન સાથે મુંબઈ પણ તરીકે મારી ચૂંટણી કરવામાં આવી. ત્યારે મુંબઈના મુખ્ય પ્રધાન બાકીના હિંદુસ્તાન સાથે આનંદોલ્લાસથી મસ્ત બની રહ્યું. મેટા તરીકે “એક બે સ્કેન્ડલ” કેસવાળા વીર નરીમાનની વરણીની હવા ભાગના ગોરા લોકોએ પોતાનાં ગાંસડ પેટલાં ઊંચકીને ભારતમાંથી હતી. મેં પણ નરીમાનને કોગ્રેસ પક્ષના નેતા તરીકેની વરણી માટે
ન કોગ્રેસ પક્ષના નેતા તરીકેની વરણી માટે વિદાય લીધી અને ઇંગ્લેંડ ગયા. થેડા અહીં રહ્યા; જેમાંથી લોર્ડ અને એ રીતે મુખ્યપ્રધાનપદની વરણી માટે મારે મત આપવાનું વચન આપ્યું હતું. પણ તેમ થવાનું ન હતું. કોંગ્રેસ હાઈકમાન્ડ
માઉન્ટબેટન ભારતના પહેલા ગવર્નર-જનરલ તરીકે અને સર જોન અને મુંબઈના નેતાઓએ કાંઈક જુદું જ. નક્કી કર્યું. પક્ષની સભામાં
કોલ્હીલ મુંબઈના ગવર્નોર તરીકે તાત્પરતા રહ્યા. ઇંગ્લેડવાસીઓ પિતાના પક્ષના નેતા તરીકે મારું નામ સૂચવવામાં આવ્યું અને તેને સર્વાનુમતે
પરાજ્યમાં સુંદર ખેલદિલી બતાવે છે. કાલવીલ ચેક્સ ખાસિયત મંજુરી આપવામાં આવી. બધાને નવાઈ લાગી, પણ બધાની વચ્ચે ધરાવતા અંગ્રેજ ઉમરાવ હતા. તે પછી આઝાદ ભારતમાં મુંબઈના વધારેમાં વધારે આશ્ચર્ય થયું હોય અને મુંઝવણ-અકળામણને ભેગ કોઈ પ્રથમ ભારતીય ગવર તરીકે સર મહારાજસિંહ આવ્યા. તે બધું બન્યું હોય તે તે હું હતું. આ બધાની ટોચે સભ્યોમાંના એકે તેની જેવા જાણવા માટે તેઓ માટ–બસમાં અને આગગાડીના ત્રીજા બાજુમાં બેઠેલા સભ્યને પૂછ્યું: “આ ખેર કોણ છે ?” પ્રશ્ન પૂછનાર વર્ગના ડબ્બાઓમાં અજ્ઞાત રીતે મુસાફરી કરવામાં બાળક-સુલભ હતા શ્રી. એ. બી. લછું. અને આ રીતે હું મુંબઈને મુખ્યપ્રધાન આનંદ માણતા હતા અને જનતાને તેમણે ખુબ આદર પ્રાપ્ત કર્યો હતે. થયા. શ્રી લૉની નાણાપ્રધાન તરીકે નીમણુંક કરવામાં આવી. ' હું કોલેજમાં ભણતો ત્યારે ત્યાંનો એક પદાર અમને વિદ્યાર્થીમારી અને લેહે વચ્ચે સારી મિત્રતાની ગાંઠ બંધાઈ અને તેમને એને કહ્યા કરતે કે કેલેજમાં તેની સાથે સાત પ્રિન્સીપાલએ કામ મારાથી. શકય તે સલાહ અને ટેકે હું આપને મને એ કહેતાં કર્યું છે. હું પણ તેટલી જ સચ્ચાઈથી કહી શકું છું કે મુંબઈ ખરેખર આનંદ થાય છે કે સલાહ અને ટેકે : છતાં, લગ્નેએ મુંબઈ સચિવાલયમાં મારી સાથે સાત ગવર્નર-જેમાંના એકે માત્ર એક જ રાજ્યનું નાણતંત્ર કુશળતાથી સંભાળ્યું.
અઠવાડિયું કાર્ય કર્યું—એ કામ કર્યું છે. ઈ. સ. ૧૮૩૮ માં વિશ્વયુદ્ધ