Prabuddha Jivan 1956 Year 17 Ank 17 to 24 and Year 18 Ank 01 to 16

SR No.: 525941
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1956
Total Pages: 260
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 24 MB

Page 155

તા. ૧-૮-૫૬
- પ્રબુદ્ધ જીવન - કોંગ્રેસ અને ભૂદાન પ્રવૃત્તિ અંગે મુનિ સન્તબાલજીના વિચારોની આલોચના આ અંકમાં અન્યત્ર “ કોંગ્રેસ અને ભૂદાન પ્રવૃત્તિ' એ શિર્ષક જે કોઈ અન્ય વિચારપક્ષો હોય એ કાંગ્રેસના પૂરક કે પ્રેરક હોવા નીચે મુનિ સન્તબાલજી અને વિનોબાજીના વિચારો પ્રગટ કરવામાં જોઈએ એ સન્તબાલજીની અપેક્ષા રાજકારણના વ્યવહાર વિચારમાં કઈ આવ્યા છે. વિધવાત્સલ્યના ચાલુ વાંચનારા મુનિ સન્તબાલજીના પણ રીતે ટકી શકે તેમ નથી. “આજે જે પક્ષ રાજ્યકારભાર ચલાવી વિચારોથી હું ઠીક ઠીક પરિચિત છું. અને તેથી ઉપર આપેલાં વિવેચ- રહેલ છે તે પક્ષ કરતાં અમે વધારે સારો રાજ્યકારભાર ચલાવી શકીશું તેના અનુસંધાનમાં ખાસ કરીને મુનિ સન્તબાલજીના પ્રસ્તુત વિષયને લગતા અને અમારી વિશિષ્ટ વિચારસરણી લેકે માટે વધારે કલ્યાણકારી વિચારોની આલોચના અહિં કરવામાં આવે તે અસ્થાને નહિ લેખાય. નીવડશે” એવી પ્રતીતિ અને ભાવનામાંથી જ નો રાજકીય પક્ષ
ગ્રેસનું રાષ્ટ્રના રાજકીય જીવનમાં કેવું સ્થાન હોવું જોઈએ એ ઉભો થાય છે. આવી રીતે ઉભા થતા પક્ષ કે પક્ષે સ્વતંત્ર અને વિષે સન્તબાલજી અને વિનેબાજીનાં મન્તવ્યમાં ઉત્તર દક્ષિણ ધ્રુવ જેટલું સત્તાલક્ષી હરીફ પક્ષ તરીકે જ અસ્તિત્વમાં આવે છે. તે રાજારૂઢ અન્તર છે. સન્તબાલજીના અભિપ્રાય મુજબ દેશમાં કેસ એ એક જ પક્ષના કદિ પણું પ્રેરક કે પૂરક પક્ષે બની ન જ શકે. રાજકીય સંસ્થા હોવી જોઈએ અને રાષ્ટ્રના વહીવટની જવાબદારી પણ આ રીતે વિચારતાં સન્તબાલજી જ્યારે પિતાના લેખમાં કે - માત્ર તે એક પક્ષ ઉપર હોવી જોઈએ. દેશમાં જે અન્ય કોઈ પક્ષે ઉભા
સના રાજકીય માતૃત્વને અવારનવાર ઉલ્લેખ કરતા હોય છે, અને
એક ધાર્મિક સૂત્રની માફક તેનું વારે વારે રટણ કરતાં માલુમ પડે થાય એ ગ્રેસના હરીફ તરીકે નહિ પણ કોંગ્રેસના કાર્યને ટેકો આપે
છે ત્યારે તે પાછળ તેમની કોંગ્રેસવિર્ષની એકાંગી ભકિત સિવાય બીજુ તે રીતના પ્રેરક અથવા પુરક પક્ષે હાવા જોઈએ. વિનેબાજી કોંગ્રેસથી કશું નજરે પડતું નથી. કોઈ ૫ણું માનવીસંસ્થા માફક કોગ્રેસઅન્ય રાજકીય પક્ષોના અસ્તિત્વને તેમ જ મહત્વને સ્વીકારે છે, પણ સંસ્થા કાળબળને આધીન છે. જ્યાં સુધી તેના અગ્રસ્થાને નિષ્ઠાવાન, આજે જે ભિન્ન ભિન્ન પક્ષો વચ્ચે સત્તાપ્રાપ્તિની હરીફાઈ ચાલે છે સત્યપરાયણ અને કાર્યકુશળ નેતાઓ હશે ત્યાંસુધી તેની ચડતી કળા અને સત્તારૂઢ પક્ષ અન્ય પક્ષની ઉપેક્ષા કરીને કેવળ બહુમતીના જોરે
રહેવાની અને લોકોને તેને પૂરો ટેકો મળતો રહેવાને; નેતાઓની
ભાત ઉતરવાની સાથે તેની કળા ઝાંખી પડવાની અને લેક માર્ગદર્શન રાજ્ય ચલાવે છે અને કાયદાકાનૂન ઘડે છે તે તેને પસંદ કરતા નથી.
માટે અન્યત્ર નજર કરવાના. માતૃત્વ શબ્દ એમ સૂચવે છે કે માતા તેમના અભિપ્રાય મુજબ સત્તારૂઢ પક્ષે મહત્વના પ્રશ્નો પરત્વે વિરોધ ગમે તેટલી જર્જરિત થાય તે પણ તેના પ્રત્યે આપણે વફાદાર રહેવું પક્ષો સાથે મળીને અને એ રીતે પરસ્પર એકમતી સાધીને રાજ્ય જોઈએ. કોઈ પણ જાહેર સંસ્થા આ પ્રકારની વફાદારીની અપેક્ષા વહીવટ ચલાવવો જોઈએ અને કાયદાકાનૂન ઘડવા જોઇએ. દેશની
રાખી ન જ શકે. કોઈ અસાધારણ અથવા કટોકટીની પરિસ્થિતિ બાદ કરતાં જે બાબતમાં
વિનોબાજીની ભૂદાન પ્રવૃત્તિમાં સત્તબાલજી પિતાને રસ ઓછા એકમતી ન સાધી શકાય તે બાબતને આગ્રહ સત્તારૂઢ પક્ષે છોડી
થયાનું જણાવે છે અને તેના કારણુરૂપે સન્તબાલજી મારી ઉપરના એક દે જોઈએ. આ રીતને વ્યવહાર વિકસાવવાથી ભિન્ન ભિન્ન પક્ષે
પત્રમાં વધારે સ્પષ્ટરૂપે જણાવે છે કે “કાં તે ભૂદાન કાર્યક્રમ કોગ્રેસ વચ્ચેના સંઘર્ષો ઓછા થશે અને પક્ષાતીત રાજકારણની કક્ષાએ
નીચે જાય છે એટલે દિલાસે રહે કે હવે તે પ્રત્યાધાતી તને પહોંચવાનું સ્વપ્ન એક કાળે સિધ્ધ કરી શકાશે.
પીઠબળરૂપ નહીં બની શકે અને કાં તે (ભૂદાન કાર્યક્રમ) તે શુધ્ધ આ બે દૃષ્ટિમાં સન્તબાલજીની દૃષ્ટિ મને એકાંગી લાગે છે અને ગ્રામ સંગઠ્ઠન નીચે જાય તે કોગ્રેસ ઉપર પણ તે-પ્રાયોગિક સંધ લોકશાહીની કોઈ પણ કલ્પના આ યોજના સાથે અસંગત ભાસે છે. જેવી સંસ્થાને લીધે 5 નિયંત્રણ રાખી શકે.” આપણુ કમનસીબે કોંગ્રેસ સામે સમકક્ષાનું પ્રભુત્વ દાખવી શકે એવા બીજો વિકલ્પ આપણે પહેલો વિચારીએ. ગ્રામસંગઠ્ઠનની ઉપઅન્ય રાજકીય પક્ષે હજુ સુધી પોતાની જમાવટ કરી શક્યા ગીતા વિષે બે મત છે જ નહિ. પણ ભૂદાન અને ગ્રામસંગઠ્ઠન નથી, એવી શકયતા પ્રજાસમાજવાદી પક્ષમાં હતી અને હજુ પણ વચ્ચે અનિવાર્ય એ કોઈ સંબંધ છે જ નહિ. અસ્પૃશ્યતા નિવારણ, છે, કારણ કે અહિંસા વિષે ઉભયની દૃષ્ટિ સમાન છે, છતાં વિગતેમાં મધપાનનિષેધ માફક ભૂદાન એ પણ અખિલ હિંદવ્યાપી લોકકલ્યાણ- * બને વચ્ચે તફાવત છે. પણ કમનસીબે તેના આગેવાને કાં તે મરતા કારી સ્વતંત્ર પ્રવૃત્તિ છે. અલબત તેને ગ્રામસંગરૂનને ટેકે હોય તે જાય છે અથવા ખરતા જાય છે અને અંદર અંદરના મતભેદો તે મળેલાં ભૂદાને તેમ જ ગ્રામદાનેનું આયોજન વધારે સહેલું અને પક્ષનું સંગન થવા દેતા નથી. સામ્યવાદી પક્ષનું દેશના અમુક વિભા- વધારે વ્યવસ્થિત બની શકે એ આપણે જરૂર કબુલ કરીએ. ગમાં સારું જોર છે, પણ અખિલ હિંદની દૃષ્ટિએ જેની ઉપેક્ષા થઇ પ્રથમ વિકલ્પ કે ભૂદાન કોંગ્રેસઆવેજિત હોવું જોઈએ તે ન જ શકે એવું પ્રભુત્વ હજુ તે પક્ષે પ્રાપ્ત કર્યું નથી. સમયાન્તરે સત્તબાલજીના કેંગ્રેસવિષયક પક્ષપાતને આભારી છે અને કેંગ્રેસ કેન્દ્રીકરણ અને વિકેન્દ્રીકરણના મુદ્દા ઉપર એક નવો રાજકીય પક્ષ સિવાયના બીજા પક્ષે અને કોગ્રેસ બહારની બીજી આગેવાન વ્યકિતઓ ઉભો થાય એવી હું કલ્પના કરું છું, પણ આજને તબકકે કોઈ કેવળ પ્રત્યાઘાતી જ હોઈ શકે એ પ્રકારના તેમના પૂર્વગ્રહમાંથી છુટેલે સંગીન વિરોધ પક્ષ કોંગ્રેસ સામે નથી-તેથી જેમ‘એક બાજુએ કોંગ્રેસને છે. ભૂદાનની પ્રવૃત્તિ, સમજાવટથી અહિંસક ઉપાય વડે દેશની આર્થિક પિતાની ધારણા અને ધ્યેય મુજબ રાજ્ય ચલાવવાની સુન્દર સગવડ કાન્તિ નિર્માણ કરવાનું અને આર્થિક સમતા પેદા કરવાને, આશય મળી ગઈ છે તેમ બીજી બાજુએ આપણને કોઈ પૂછનાર નથી તેવો ધરાવે છે. આ આશય વિનોબાજીના પ્રયત્નથી સંપૂર્ણ પણે સિદ્ધ થશે સત્તામદ રાજયશાસકમાં જામતો જાય છે અને તેમાંથી અનેક અનર્થો કે નહિ તે વિષે મતભેદ હોઈ શકે છે, પણ એ આશયના ઔચિત્ય નીપજી રહ્યા છે. “Power corrupts and corrupts heavily’ વિષે સન્તબાલજી પણ અન્યથા વિચાર ધરાવતા નથી. જે આમ છે એ અનુભવસત્ય અનેક કોગ્રેસીઓના જીવનમાં આજે મૂર્તિમન્ત થઈ તે આવી સર્વપક્ષસંમત બાબતને કઈ પણ એક પક્ષ સાથે સંલગ્ન રહ્યું છે. લોકશાહી તે જ સાચા અર્થમાં ફાલીyલી શકે કે જે તેની શા માટે કરવી ? અને એમ કરીને અન્ય પક્ષોને અને કોંગ્રેસમાં સતત ચેકી કરનાર મજબુત વિરોધ પક્ષ હોય. લોકશાહીનું આ હાર્દ જોડાયેલ ન હોય એવી આગેવાન વ્યકિતઓને સાથ શા માટે ગુમાકાં તે સન્તબાલજી સમજી શકતા નથી અથવા તો કોંગ્રેસભકિત તેમને વો ? આ દષ્ટિ વિનોબાજીની છે. આવી પ્રવૃત્તિને અનેક પક્ષના ' આ તથ્ય સ્વીકારવા દેતી નથી.
શંભુમેળા તરીકે વર્ણવવી એ વ્યાજબી નથી. રાજકારણમાં ગમે તેટલા આમ જ્યારે હું લખું છું ત્યારે હું કોંગ્રેસવિરોધી છું એમ મતભેદો અને પક્ષાપક્ષી હોય પણ સર્વસંમત અને સર્વોદયકારી એવા કોઈ કલ્પના ન કરે. મારું વળણું આજે પણ કોંગ્રેસ-અભિમુખ છે. રાષ્ટ્રના અનેક ઉદ્ધારકાર્યો છે કે જેમાં પક્ષબુદ્ધિથી મુકત રહીને સૌ એમ છતાં પણ આઝાદી મળ્યા બાદ કોંગ્રેસ એક જ રાજકીય સંસ્થા હોવી જોઇએ અને તેનું પ્રભુત્વ સદાકાળ ટકી રહેવું જોઈએ એમ
કેઇએ સાથ આપવો જોઈએ અને દેશના નવનિર્માણને આગળ ધપાવવું માનવું એ એક ક્ષની હંમેશાને માટે સરમુખત્યારશાહી નેતરવા
જોઈએ. વિનોબાજીની ભૂદાન પ્રવૃત્તિ આવું જ એક ધર્મકાર્ય છે એમ જેવું ગણાય એમ મને લાગે છે.
આપણુ સર્વે એ સમજવું તેમ જ સ્વીકારવું. ધટે છે. પરમાનંદ