Prabuddha Jivan 1956 Year 17 Ank 17 to 24 and Year 18 Ank 01 to 16

SR No.: 525941
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1956
Total Pages: 260
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 24 MB

Page 153

તા. ૧-૮-૫૬
પ્રબુદ્ધ જીવન
કોંગ્રેસ અને ભૂદાન પ્રવૃત્તિ (જેઓ સન્તબાલ-સંચાલિત “વિશ્વવાત્સલ્ય” નામનું પાક્ષિક પત્ર વાંચતા હશે તેમને વિનોબાજી–પ્રેરિત ભૂદાન પ્રવૃત્તિને અંગે જે ચક્કસ મતભેદ પ્રવર્તે છે તેને પૂરો ખ્યાલ હશે. આ મતભેદની જરૂરી છણાવટ થાય એ હેતુથી હૈદરાબાદમાં કેટલાક સમયથી વસતા અને સત્તબાલજી સાથે તેમજ વિનેબાજી સાથે અંગત સંબંધ ધરાવતા શ્રી પ્રતાપરાય જમનાદાસ ટોળિયા નામના એક ભાવનાશીલ યુવક બંધુએ સન્તબાલજી પાસેથી પ્રસ્તુત વિષયમાં તેમના દષ્ટિબિન્દુને પત્રના આકારમાં રજુ કરતું એક નિવેદન મેળવ્યું અને સર્વોદય સંમેલન અંગે વિનેબાજી કાંજીવરમમાં હતા તે દરમિયાન ગયા જુન માસની ૭ મી તારીખે એ નિવેદન વિનેબાજી સમક્ષ રજુ કર્યું તેમ જ સન્તબાલજીની વિચારસરણીથી વિનોબાજીને સવિશેષ પરિચિત કર્યા. આ બધું સાંભળીને વિનોબાજીએ વિગતવાર ઉત્તર આપ્યું, જેની ભાઈ પ્રતાપરાયે નોંધ કરી લીધી. ઉપર જણાવેલ સન્તબાલજીનું નિવેદન અને વિનોબાજીના ઉત્તર ગુજરાતી અનુવાદ–-એ બન્નેની નકલ ભાઈ પ્રતાપરાયે મારી ઉપર મોકલી. સન્તબાલજી સૌરાષ્ટ્ર-ગુજરાત બાજુના એક વિશિષ્ટ કોટિના સામાજિક તેમજ કોંગ્રેસી કાર્યકર છે. અને આજના રાજકીય, સામાજિક તેમ જ આર્થિક પ્રશ્નો ઉપર પોતાની રીતે વિચાર કરે છે અને તે વિચારો વિશ્વાત્સલ્યમાં ચાલુ રજુ કરતા હોય છે જે અનેક ભાઈઓ આદરપૂર્વક વાંચે છે. વિનોબાજી આધુનિક ભારતના પ્રમુખ ઘડવૈયા છે. કેંગ્રેસ તેમ જ ભૂદાનપ્રવૃત્તિ અંગે આ બંને વચ્ચે રહેલે મતભેદ તથા અભિગમભેદ આ વિષયમાં રસ લેતા જનસમુદાય સ્પષ્ટતાપૂર્વક જાણે એ હેતુથી નીચે ક્રમશઃ પ્રગટ કરવામાં આવે છે. પરમાનંદ) સત્તબાલજીનું નિવેદન
કર્યો છે. કોંગ્રેસનું રાજકીય માતૃત્વ ગામડાં સ્વીકારે અને ગામડાઓનું ભાઈ પ્રતાપ,
સામાજિક આર્થિક માતૃત્વ કોંગ્રેસ સ્વીકારે, તે દેશની એકતા જળવાઈ તા. ૨-૫-૫૬ ને બૌદ્ધગયાથી લખેલો પત્ર મળ્યો. સાથે વિને- રહે, કેંગ્રેસનું સ્વરૂપ ગ્રામલક્ષી સ્વયં બની જાય અને ગામડાઓ, બાજીનું “સમય આશ્રમ અંગેનું લખાણ પણ મળ્યું. તે લખાણ
રચનાત્મક કાર્યકરે, સાધુસંતે તથા કોંગ્રેસ એ બધાના અનુબંધથી વિષે પ્રથમ તે કહેઃ “ધ્યાન સાથે કર્મ ચાલવું જોઇએ, કર્મ છોડવાથી
અહિંસક રીતે દેશમાં સામાજિક આર્થિક ક્રાન્તિ જલદી થાય, એટલું કર્મ ન છૂટે પણ અનાસકિતથી જ છૂટે, એટલે કે કર્મ સાથે ધ્યાન જ નહીં બલકે આંતરરાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રે ભારત નક્કર સક્રિય ભાગ ભજવીને પણ ચાલવું જોઈએ. પ્રાથમિક તબકકે ભલે ધ્યાન માટે એકાંતની કે
વિશ્વશાંતિને શીધ્ર શકય કરી શકે. કર્મરહિતતાની જરૂર રહે ! પણ ધ્યાન અને કર્મ સાથે જ ચાલવા
તમે કાંજીવરમના સંમેલનમાં પહોંચી ગયા હશો, તક મળે જોઈએ. વળી પરિવ્રાજકાની સદૈવ જરૂરિયાત છે, જેથી અનાસકિત
વિગતે વાત કરજો અને તેઓ (વિનોબાજી) વિશેષ જાણવા ઈચ્છતા પૂણ સાધકની વધે અને સમાજનું કાર્ય પણ થાય. બીર્જા, પરિવ્રા- હાય તો અહીથી મુદ્દામ કાર્યો કરે પણ આવી શકશે. પત્રવ્યવહાર પણું જએ સદગુણોને સામાજિક બનાવવા જોઈએ. તેમજ ભિક્ષા પર તેઓ વિગતે કરી શકશે. માર, સૌરાષ્ટ્રમાં હું હતા ત્યારે, પત્રવ્યવહાર નભવું જોઈએ. છતાં નિયમરૂપે નહીં પણ યારૂપે કે પ્રતીકરૂપે ઉત્પાદક રહેતા હતા, પણ ભૂમિદાનને ઠેરલે પ્રાંતવાર કટ પૂરા કરવા તરફ નિર્દોષ શ્રમ કર જોઈએ.” આ છે એ લખાણને મારી દૃષ્ટિએ સારી જ મુખ્ય ઝોક આપવું જોઈએ આ મારું મંતવ્ય હતું, મેં તેઓને મને લાગ્યું છે કે, રચનાત્મક કાર્યકરરૂપી બ્રાહ્મણે તથા બ્રાહ્મણ સંતે જણાવ્યું પણ હતું, પરંતુ પછી તે જીવનદાની હિલચાલ ચાલી અને માટે આ બરાબર છે, પણ જૈન, બૌદ્ધ કે વૈદિક શ્રમણ સંન્યાસીઓ શ્રી. જયપ્રકાશ વધુ સક્રિય રસ લેતા થયા, છતાં પ્રજા સમાજવાદી માટે તે બ્રાહ્મણત્વ, ક્ષાત્રત્વ, વૈશ્યત્વ અને ત્વ એ ચારેયને તૂટેલે પક્ષના સભ્ય રહ્યા, એ જ રીતે શંકરરાવ દેવજીએ મુંબઈના આંદેકે તૂટવા સંભવિત થયેલ અનુબંધ જોડવાનું જ કામ મુખ્યત્વે હોવું
લનમાં સક્રિય રસ લેવા માંડે અને છતાં ભૂદાન કાય કર રહ્યા. આ ઘટે. આવા શ્રમો માટે ઉપાદક શ્રમ અનિવાર્ય ન હોઈ શકે, અલ- બધુ નેઈ, તથા મેં પારડી અંગે સંત વિનોબાજીને અભિપ્રાય સ્પષ્ટ બત્ત અનુબંધ જોડવા માટે કયાંક પ્રત્યક્ષ શિક્ષકરૂપે એ કાર્ય કોઈક ને જોયો, ત્યારબાદ મારા રસ ઓછો થઈ ગયે, એમ છતાં તેમના તરફ પ્રસંગે કરવું પડે છે તેમાં વાંધે પણ ન હોઈ શકે, બાકી પાદવિહાર કે શ્રી. જયપ્રકાશ તરફ વ્યક્તિગત સદ્દભાવ તે રહ્યો જ હતો ને અને ભિક્ષાચરી તથા ગૃહસ્થાશ્રમપણાને સંપૂર્ણ ભાગ-જાનમાલના રહ્યો છે. મુંબઈ પ્રશ્નમાં પણ જાણ્યે અજાણ્યે હુલ્લડ પછી અને તે ત્યાગની સંપૂર્ણ તૈયારી–એ બધુ જરૂર હોઈ શકે. ધ્યાન અને કર્મ વખતે જે વેલણુ સંત વિનેબાજી તથા શ્રી. જયંપ્રકાશજીનું રહ્યું. તે બનેને સુમેળ આવા શ્રમણમાં હોય, એ તે બરાબર જ છે, પણ
પરથી મને થયુ – જેણે વિશ્વને કુટુંબ માન્યું છે અને જાનમાલનેય જેણે માલિકીહક્ક સત્તાલક્ષી વર્તુળથી અલગ અને સ્પષ્ટ વલણ ન હોય, ત્યાં - છોડ છે, જે કુદરતનિર્ભરરીતે પરભિક્ષોપજીવી છે, તેણે ઉત્પાદક સત્તા અને શાણુ નિરપેક્ષતા કહેવાને વ્યવહારમાં ખાસ અર્થ નથી શ્રમ (ટિયે, સકાઈ) કર. જરૂરી નથી. નૈતિક ચાકી માટેને રહેતા ( જો કે સંત વિનોબાજીએ દેશનાં હુલ્લડ પ્રત્યે દુ:ખ જરૂર સર્વશ્રમ તે જ તેને ઉત્પાદક પરિશ્રમ છે.
વ્યક્ત કર્યું છે). ગત ગાંધીજયંતિ નિમિતે ભૂદાન કાર્યક્રમની નિષ્ફતમે સંત વિનોબાજી સાથે “વિશ્વ વાત્સલ્યની દૃષ્ટિ તથા વિ. વા. ળતા વિષે પણ દુઃખ પ્રગટ કર્યું છે, હમણું પણ એમ કહ્યું છે, માં આવતા ભાલ–નળકાંઠા પ્રયોગક્ષેત્ર પરથી ગ્રામસંગઠ્ઠન, પ્રાયોગિક “હજુ પ્રકાશ નથી મળ્યો, એટલે પુરાણું ભૂદાન યાત્રા પાંચ વર્ષની સંઘનું નૈતિક સંચાલન, કંગ્રેસનું રાજકીય માતૃત્વ, ગ્રામસંગઠ્ઠનમાં જેમ ચાલુ રહી છે; પણ ના પ્રકાશ ઝંખુ છું.” આ બધું જોતાં મુખ્યત્વે ત્રણ વર્ગો (૧) ખેડૂત (૨) પશુપાલક અને (૩) ગ્રામદ્યોગ તથા શ્રી. જયપ્રકાશ પણ છે. સ. પક્ષના સામાન્ય સભ્ય મટી જવા મજૂરને સમાવેશ, ફરજિયાત બચત ઉપર સહકારી પ્રવૃત્તિનાં મંડાણ, ઈચ્છે છે, એમ તાજું સાંભળ્યું. આ બધાથી મારી આશા વધી છે. લવાદી અને ન છૂટકે શુધ્ધિપ્રયોગ માટેનાં શધિમંડળ તથા આંતર- હું ભૂદાન અને નૈતિક ગ્રામસંગઠ્ઠન તથા કોંગ્રેસના ઉપલી દષ્ટિએ રાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રે સત્યાગ્રહના આધુનિક યુગના પ્રયોગરૂપે શાંતિસૈન્ય–વ. જોડાણમાં ભાવિ ભારતનું કલ્યાણું જોઈ રહ્યો છું. આ મારા વિચાર આખી સંકલનાબધ્ધ વિચારણા પ્રસંગોપાત કરવા ઈચ્છો છો, તેમ હું પણ તમે સંત વિનેબાજી પાસે મૂકવા ઘટે તે મૂકી શકે છે. તમે સમજું છું. આમ તે આ વિચારો કાકાસાહેબ પૂરેપૂરા જાણે છે. વિ. વા. ગમે ત્યાંથી મેળવીને સતત વોખ્યા કરી પરિચિત રહેજો. શ્રી ધીરેન્દ્ર મજમુદાર, આશાદેવી તથા બાબા રાધવદાસ વ. પણ તા. ૨૪-૫–૫૬
સંતબાલ સારી પેઠે જાણે છે અને તે દ્વારા સંત વિનેબાજી પાસે પણ આ બધી
વિનોબાજીનો ઉત્તર વાતે ગઈ જ હશે. લાઠી ચાતુર્માસના એક લેખમાં મેં વિનોબાજીના સંતબાલજી તેમની પ્રવૃત્તિ અને તેમની કેસ-નિષ્ઠા અને આપણા વિચારમાં વ્યવહારુ દષ્ટિએ જે ફરક છે, તે પણ પ્રથમ તે હું કંઈને Judge કરતું નથી એટલે મારે એ બતાવ્યા છે અને ‘વિ. વા.માં વારંવાર પ્રસંગોપાત જુદી જુદી રીતે હું કહેવું મુશ્કેલ છે કે સંતબાલજી જે કરે છે તે યોગ્ય છે કે કેમ ? કહ્યા કરતો હોઉં છું. ભૂદાન કાર્યક્રમમાં થતા પક્ષેના શંભુમેળા અંગે તેઓ શું કરે છે એના વિષે મારે કોઈ ટીકા કરવાની નથી. તેમની સામાજિક રીતે જે હાનિ થાય છે, તે પણ મેં બતાવવા કયાંક પ્રયત્ન બીજી જે ગ્રામલક્ષી પ્રવૃત્તિઓ છે તે સારું છે. એથી ભૂદાનને કે બીજી