Prabuddha Jivan 1955 Year 16 Ank 17 to 24 and Year 17 Ank 01 to 16

SR No.: 525940
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1955
Total Pages: 248
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 28 MB

Page 198

૧૧૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
- તા. ૧-૧૦-પપ * લકરંજન કરવાને આદર્શ સ્વીકારીને વાર્તાકાએ જે પ્રવૃત્તિ જણાવે છે કે આવી ઢીલી, રેઢિયાળ “કામચલાઉ' સંસ્કૃતિથી આજનું પ્રારંભમાં આદરી તેનું વર્ણન કરવા માટે મેં પાંચ અંગ્રેજી શબ્દ કામ ચાલે એમ નથી. હવાઈ જહાજના જમાનામાં એક ઇંચનાં હજારમાં વાપર્યા હતા–Justifying weakness and beautifying ભાગ જેટલી પણ ઢીલાઈ ચાલે નહિ. passion–સંકલ્પદુર્બળ, પ્રતિજ્ઞાદુર્બળ અને ચારિત્ર્યદુર્બળ વ્યકિતઓ યંત્રની વાત જવા દઈએ. જે સાહિત્ય સાથે આપણો સંબંધ છે, પ્રત્યે સહાનુભૂતિ ઉપજાવવી એ એક વસ્તુ છે, અને તેને બચાવ કરવો. તેમાં પણ જોડણી ઢીલી, વાક્યરચના ઢીલી, શબ્દોના અર્થનું અને એ જુદી વસ્તુ છે. જ્યાં કૃત્રિમતા હોય, વિકૃતિ હોય, અતિરેક હોય, શબ્દશક્તિનું આકલન ઢીલું, વિવેચન ઢીલું, અને પિતે સ્વીકારેલા ત્યાં એ દોષ કાઢવા જ જોઈએ. પ્રમાણ અને મર્યાદા છોડે એ સદ્ગુણ આદર્શને આગ્રહ પણ ઢીલે, એવા લેખનને પણ આપણે નભાવીએ હોઈ જ ન શકે. પણ દુર્બળતા એ દુર્બળતા જ છે. કોઈ પણ સંસ્કૃતિમાં છીએ, એમને સુધારવા અને ઉચ્ચ આદર્શ ટકાવવાને આપણે એ પિષક કે ઉપયોગી ન થઈ શકે.
પ્રયત્ન કરતા નથી. વિકારી થવું એ મનને સ્વાભાવિક ધર્મ છે. એમાં સૌષ્ઠવ જાગતિક પરિસ્થિતિમાં જે નવા નવા પ્રશ્નો ઉદ્દભવે છે તે આણવાનું કામ સંસ્કૃતિનું છે. સંસ્કારી ભેગક્ષમતા એ જીવનસમૃદ્ધિનું સમજવાની મહેનત પણ જ્યાં એછી લેવાય છે, ત્યાં તે સવાલના પ્રધાન લક્ષણ છે. પણ મનને કેવળ ઉતેજના પૂરી પાડવી અને એ અચૂક અને અસરકારક ઉકેલ શોધી કાઢવાનું તે ક્યાંથી જ સૂઝે ? રીતે લોકરંજક બનવું એ સાહિત્યકારનું મિશન નથી.
જે મારૂં વ્યકિતત્વ સમૃદ્ધ કરે તે મારે મન ઊંચું સાહિત્ય છે-- સદ્ભાગ્યે ગુજરાતી સાહિત્યમાં સંસ્કારિતા સચવાઈ છે અને જે વાંચીને થાય કે મને કાંઇક મળ્યું, હવે જીવન સાથે વધુ સારી તેથી સાહિત્ય ઊંચે ચઢી શકયું છે.
રીતે લડીશ, મથીશ. પણ તમે કહેશે કે “વ્યકિતત્વની વ્યાખ્યા કર, આજકાલનું તમામ સાહિત્ય રૂઢ સામાજિક બંધન, રાજકીય “સમૃદ્ધિની વ્યાખ્યા કર. હું કહીશ કે બીજા જે મુશ્કેલીમાં આવી પારતંત્ર્ય અને આર્થિક અન્યાય ત્રણે સામે ઝૂઝવામાં મશગુલ રહ્યું છે.
પડે છે તેવી મુશ્કેલીમાં હું પણ આવી પડે છું. હું એ બે શબ્દ સાહિત્યની શકિત આ ત્રણે ક્ષેત્રમાં જબરજસ્ત ખીલી છે. જ્યાં જ્યાં મારા પૂરતા જાણું છું. તમારામાંથી જેને એ શબ્દો સમજાતા હશે સાહિત્ય પહોંચ્યું છે, ત્યાં ત્યાં પ્રતિગામી બળોના કિલ્લાઓ તુટતા જાય તેને પણ આ વ્યાખ્યા ઉપયોગી થશે. છે. પણ આપણે જાણવું જોઈએ કે પ્રતિપક્ષીને નબળા પાડે એટલે આપણે જ્ઞાનરાશિ, કલ્પનાયિન, બધું નવી રીતે રજૂ થવું તેટલાથી આપણું શક્તિ વધતી નથી. હવે આપણે રચનાત્મક અને જોઇશે. આજનાં નાનાં બાળકો સાથે રમું છું માટે આમ કહું છું, એમ સર્જનાત્મક બુદ્ધિ ખીલવવી જોઈએ અને તે સામાજિક પ્રશ્નોના સુંદર નહિ, પણ એમનામાં નવી વધુ શકિત જોઉં છું માટે કહું છું. આપણો ઉકેલ આણવા માટે વાપરી બતાવવી જોઈએ. લગ્નસંસ્થા, કુટુંબસંસ્થા, જે કાંઈ પ્રાચીન વારસે છે તે ખાતર વાધ છે, ખાધ નથી–એ મેં જ્ઞાતિ કે વર્ગમૂલક સમાજરચના, ભિન્ન ધર્મોને સહચાર, વાદેનાવાદાવાદ, ઘણીવાર કહ્યું છે. એ ન સમજીએ તે આપણે હાર્યા છીએ. સાથે જ * જીવનના આદર્શો, સંપત્તિની વ્યવસ્થા, રસિકતાની કુમાશ, જ્ઞાનોપાસનાનું કહું કે આપણું બધી ભાષાઓવાળા સંસ્કૃતને પરિચય છે તે વ્યાકરણ, મનુષ્યતર સૃષ્ટિ સાથેને આપણે સંબંધ, વંશસમન્વયની આપણે હાર્યા છીએ. આપણે સત્ય, શિવ, સૌભદ્ર, મોક્ષ–બધાની સાધના પ્રક્રિયા ઈત્યાદિ અસંખ્ય ક્ષેત્રોમાં આપણે આપણી રચનાત્મક પ્રતિભા કરી તેની એ ભાષા સાક્ષી છે. બધી ભાષાઓમાં સંસ્કૃત મોજૂદ છે. વાપરીને એવાં ચિત્રો રજૂ કરવાં જોઈએ કે માનવજાત એ ઉર્દૂ ને છાશ લઈને બેઠા. અરબી-ફારસીમાંથી ૧૪ ક્રિયાપદ મને મળ્યાં. " દિશામાં પિતાને પુરૂષાર્થ વાળવા પ્રેરાય.
બધી ભાષાઓમાં સાધારણ ૫૦૦ સંસ્કૃત ધાતુ છે. અને એથી વધુ 'સામાજિક ધર્મકાર, પ્રજાકીય કેળવણીકાર અને રાજનૈતિક
ઉપયોગમાં લેવાતા નથી. સંસ્કૃતમાં ૨૨૦૦ છે– મરાઠીમાં એથી
વિશેષ હશે.) તે, સંસ્કૃતનું આપણી ભાષાઓમાં ખમીર છે. સનાતન નવઆદર્શકાર ત્રણેનું મિશન એકત્ર કરીને એ દિશામાં આપણે આપણી
પ્રિયતાથી નથી કહેતા. વિવેકાનંદને કેઈએ પૂછયું: “સુધારક કેમ થવાય ?" સાહિત્યશક્તિ ખીલવવી જોઈએ.
કહેઃ “સંસ્કૃત શીખો.” સંસ્કૃત નથી શીખતે તે રૂઢિચુસ્ત રહે છે. આપણુ લકે હવે દુનિયાના બધા દેશમાં જઈ આવે છે. શીખે તે બુદ્ધિવાદી થશે. સંસ્કૃત ભંડાર ભાષા છે અને જીવંત છેકેટલાક ત્યાં જ વસે છે. પરદેશમાં ગયા એટલે ઈસાઈ, બૌદ્ધ અને પોતાની દીકરીઓનાં જીવનમાં એ જીવી રહી છે. શંકરાચાર્યે કહ્યું: ઇસ્લામી સમાજમાં ભળ્યા વગર ચાલતું નથી. આજે આપણે જે એ “સે શાસ્ત્ર કહે કે અગ્નિ શીતળ છે તે ઓછું હું માનવાને છું ?' ભળીએ છીએ તે આપણી સંસ્કૃતિદુબળતા જ સિદ્ધ કરે છે. આ પ્રશ્ન આમ એ બંડખેર ભાષા છે. પરત્વે સમાજશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ વિચાર કરવાની શકિત આપણે કેળવી જ ઉપરાંત પછાત વર્ગોની ભાષા શીખી લઈએ, અભણ ૫છાત * નથી. થર્ડ કલાસ વેઈટીંગરૂમમાં અથવા અઠવાડિયાની ગુજરીમાં થોડાક વર્ગની ભાષા શીખી લઈએ, આપણે ફ્રેન્ચ, જર્મન, રશીયન શીખીએ કલાક પસાર કરવાના હોય ત્યારે પણ ત્યાં જેટલી વ્યવસ્થા ઉપજાવવી છીએ-અંગ્રેજી તે જાણીએ છીએ. શા માટે ? લેવા માટે, લેવા માટે, જોઈએ તેટલી યે વ્યવસ્થા આપણે, પેઢીઓ સુધી ભિન્ન–સમજી લેક લેવા માટે. પણ દેવા માટે આ ગ્રામજનોની, અભણોની ભાષા શીખીએ. સાથે રહેતાં, ઉપજાવતા નથી. ,
અને બીજુ, એ લેકો માટે કોઈ મહાત્મા માટે હોય એટલે જ આદર હવે નવી તૈયારી કરવાની છે–નવસર્જનની. અને તે જાગતિક સેવીએ, Respect for personality (વ્યકિત માટે આદર) રાખીએ. ભૂમિકા ઉપર. વિલ્કીએ આખી દુનિયાને એકમ થઈ ગયે છે એમ આપણે લેખકે આવા સંપૂર્ણ આદરભાવ સાથે લખીશું તે આપણે કહ્યું છે. વર્ધા પાસે ગામડાને રસ્તે રસ્તે જતો હતો. આગળ બળદ, આપણે સ્વધર્મ બજાવ્ય ગણાશે. પાછળ માણસ. માણસ બળદના અનુયાયી જેવા. પૈડાં આમ તેમ ડોલે. આપણે સ્વતંત્ર થયા અને આપણી જવાબદારી વધી. હવે આ સંધ આગળ ચાલવાનું નથી. જમાને એરોપ્લેનનો છે. આ વાત આપણે એક ક્ષણ પણ ગફલતમાં રહી શકવાના નથી. આપણે બતાકરતાં પુરાણને અતિ પ્રાચીન પુરૂષ યાદ આવે છે. નારદને તદિપમાં વિવું જોઈએ કે આપણે સ્વતંત્ર થયા તે કેવળ રાજનૈતિક ક્ષેત્રમાં નહીં વસતા અનેક કલ્પ જેણે જોયા છે એવા માણસને જોવાની સૂચના પણું આર્થિક, સામાજિક, ધાર્મિક, સાહિત્યિક અને સાંસ્કૃતિક, દરેક
મળી હતી. એ માણસને દાઢી નહોતી ઊગી. એણે પિતાને માટે ઝૂંપડી ક્ષેત્રમાં આપણે સ્વતંત્ર થયા છીએ. જેઓ સ્વતંત્ર થયા, તેઓ પિતાને તે પણ નહિ બાંધેલી. કહે કે કેટલા વરસ જીવવાનું છે ?
અનુકૂળ એવું તંત્ર જીવનના એક એક ક્ષેત્ર માટે ઉપજાવવાના જ, - અનેક કલ્પ અને મહાપ્રલના સનાતન સાક્ષી એવા એ
એને માટે આપણે પુરૂષાર્થપૂર્વક આપણી સર્જનશકિત ખીલવવી રહી. યુવાન ઋષિએ, ઝૂંપડી બાંધીને રહેવાને બદલે ઘાસની પૂળી ફુલાવીને નવા નવા પ્રયોગો કરવા રહ્યા. યુવાનોની હિંમત વધે, એમનામાં હૈયા- * માથે રાખી: કામચલાઉ વ્યવસ્થા કરી અને સંતોષ માન્યો હતો. એના ઉકલત ખીલે એ જાતની સમાજરચના તરફ આપણે પ્રયાણ કરીશ. આપણે અનુયાયી છીએ એવું લાગ્યા વગર રહેતું નથી. આ કામચલાઉ
નવ-આદર્શ-સર્જન, નવ-સમાજ-સર્જન, નવ-પરાક્રમ-સર્જનને પોષક એ - સંસ્કૃતિના આપણે વારસે છીએ. આપણાં ગાડાંઓ અને ટાંગાઓ સજનયુગ બેઠા છે. એને અનુકૂળ આપણે નવ-સાહિત્ય સર્જી એ. રસ્તે ચાલે છે ત્યારે તેમનાં ઢીલાં પૈડાઓ માથું ધુણાવીને આપણને
- કાકા કાલેલકર - મુંબઈ જૈન યુવક સંધ માટે મુદ્રક પ્રકાશક : શ્રી પરમાનંદ કુંવરજી કાપડિયા, ૪૫–૪૭ ધનજી સ્ટ્રીટ, મુંબઈ, ૩,
મુદ્રણસ્થાન : કચ્છી વિશા ઓશવાલ પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ, મજીદ બંદર રોડ, મુંબઈ - ટે. નં. ૩૪૬૨૮