Prabuddha Jivan 1954 Year 15 Ank 17 to 24 and Year 16 Ank 01 to 16

SR No.: 525939
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1954
Total Pages: 270
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 24 MB

Page 208

પ્રબુદ્ધ જીત
તા. ૧-૧૧-૧૯૫૪
કે તેને સમય ન હેાય તે વખતે શીખેલ સમગ્ર વસ્તુને પુનરાવન દ્વારા યાદ કરી જતા, કેમકે તે બધુ તે કા સ્થ હતું. એ પણ કહી દેવુ જોઇએ કે જેટલા પ્રમાણમાં શબ્દોને સ્પર્શે હેતે તેટલા પ્રમાણમાં તેના અર્થ જ્ઞાનનુ ઊંડાણ તે વખતે ન હતું. સમજવાની શક્તિ ઓછી હતી એમ નથી કહી શકતે, જિજ્ઞાસા મંદ હતી એમ પણ ન હતું, પરંતુ જે કંઇ શીખતા તે જેની જૈતી પાસે શીખતે બાબત તેમની તેમની પાસે એકદેશયરિકાની દ્રષ્ટિ ઉપરાંત વ્યાપક દ્રષ્ટિવાળું કોઇ ધારણાં ન હતું. આ વસ્તુ જૂની વડના બધાજ ફિરકામાં એછેવો 'શે છે જ, એટલે હું વધારેની આશા રાખુ તે તે અસ્થાને હતું. ઊલટુ એમ કહી શકાય કે તે વખતે મારે માટે તે મા બધું શી રૂપ નીવ
તે
******
છે તે યાદ કેમ ન કરવા આ જિજ્ઞાસાએ આગમાં ભણી. કેલ્યે. ગમે યાદ કરવા ને શીખવામાં મુખ્ય ફાળા હાય તે તે એક્સવિહારીપૂ દીપચંદજી સ્વામીને અલબત્ત, એમાં લોધાજી સ્વામીને' ડિસે તે કેન્દ્ર, વૈકાલિક ઉત્તરાધ્યયન અને સ્ક્રૂતાંગ પ્રથમ સુધ એ મૂળ મૂળ સુત્રે તે આ આખાં 'યાદ ''ગયાં, પણ તે ઉપરત અનેક 'વિશે ઉપર કૃતમાં 'નિબદ્ધ પ્રકરણ પશુ સાંભળીનેજ યાદ કરી લીધા. એ બધાંની યાદી બહુ લખી થાય. અહી કહી દેવું" ઘટે કે તે તે આગમેં અંતે પ્રાકૃત પ્રકરણોને અથ માં તે સંખા દ્વારા અને કર સક્યુએના મોઢેથી ગ્રહણ કર્યો. સંસ્કૃત ભાષાન આક
પાંગળ જતાં મને જણાયું કે એ અ ગ્રહ માટે વધારે સાધનના અને ત્યારીની જરૂર છે. ક્યારેક કાઇ સાધુ છૂટાછવાયા સંસ્કૃત શ્લોક લે અથવા નાતમાં જમતી વખતે શ્રાહાણે સંસ્કૃત બ્લેક લલકારે એ સાંભળી સસ્કૃતની મધુરતાએ અને ભાષાવિષયક તીવ્ર જિજ્ઞાસાએ મને સંસ્કૃત તરફ વાજ્યું, તે વખતે એ પણ માલૂમ યું કે પ્રાકૃત ગમે ઉપર સંસ્કૃત ભાષામાં વિશાળ પ્રમાણુભૃત વ્યાખ્યએ છે. એ પણ માલુમ પડયુ કે મૌલિંક બ્રાહ્મણુ–સાવૅત્ય તે મુખ્યપણે સંસ્કૃત ભાષામાં જ છે. આ જાણુથી સંસ્કૃત શીખવાની અદમ્ય ઇચ્છા ઉદ્ભવી. પણ વિદ્યાના એ મરુદેશસમ ગામડામાં ન તો સંસ્કૃત ભાષા શીખવાનું કોઇ સાધન હતું ૐ ન પ્રાકૃત આદિ અન્ય ભાષાએ શીખવાનું માનસિક કળામણુ કાંઇક ઓછી થાય એવા પ્રસંગ અાનક આવ્યે અંતે લાધાજી સ્વામી તથા ઉત્તમચંદ્રજી સ્વામીને સમાગમ *પિંક વિશેષ લાખે. પહેલા પાસે શરૂઆત કરી અને બીજા પાસે સાસ્વતવ્યાકરણૢ પૂર્ણ કર્યું. એ બન્ને ગુરુ-શિષ્યનવું પ્રત્યેની કૃતજ્ઞતા સાચવીને પણ મારે એટલું તે નિખાલસપણે કહી જ દેવું જોઇએ કે સંસ્કૃતમાં પ્રવેશ તે થયે પણ તેના હતું. સગીત કે ન હતું. પૂર્ણ અધ્યયન. તે વખતે પણ મને એટલું" ત સમજાઇ ગયું કે સંસ્કૃત ભાષાના પરિપૂર્ણ અને શુદ્ધ નામ ધિંના પ્રાકૃત ભાષામાંથી ખરા અથ તાવ એ માત્ર શિ છે, અને એ અને ભાષના થાવત એક વિના ગુજરાતી કે હિંદીમાં લખાએલ જૈન પ્રકાના ભાવને ટીક ટીક સ્પવાનું કામ પણું એટલું જ અઘરૂં છે. તેથી વે મારું મન સંસ્કૃત ભાષાના વધારે અભ્યાસ તરફ વળ્યું. પણ એ જિજ્ઞાસાતૃપ્તિનુ` કે `સાધન સામે ન હતું અને જ્યારે કાંઇક સૂઝયું 'ત્યારે પ્રથમ તે 'એ અધૂરૂ લાગ્યુ; એટલુ જ નહિ, એ અધૂરા સાધનથી સંસ્કૃત શીખવાનું કામ પૂર્ણ સરલ ન હતું. આ રીતે ચાલીસે ક્લાક ગડમથલ ચાલતી તે ખીઝ બાજુ નિધ્ધિ રહેવાનું મારે માટે શક્ય જ ના હતું. એટલે જે જે સુલભ થયું તે બધું યાદ ક ગયે. એ બધી વસ્તુ સંભળાવી યાદ કરવામાં મદદગાર કેટલાંય થયા છે, પણ અત્રે ત્રણ વ્યક્તિ એને નિર્દે શ અનિવાર્ય છે. એ સહેાદર
ભાઇ પેપલલ અને ગુલાબચંદ, જે ભાર નિક્સ મિત્ર ગુવિધ બ્યાસનુ પહેલુ પર્યાયયુ", અધ્યાપક તે ખરેખર વ્યાકરણુ
સ્મૃતિ તેમજ સાંસ્કૃત ભાષાના ક્ષેત્રમા વિશ્રુત, પરંતુ મારી મુશ્કેલી જુદી હતી. એક તે યેાગ્ય રીતે, મને અનુકૂળ આાવે તેવી રીતે અને તેટલે વખત વાંચી સંભળાવે કાણુ ? ખીજું, શીખવા ધારેલ. અન્ય તે વખતે છપાયેલ નહિ, માત્ર હતો. લિખિત હતે.” ત્રીજી એ કે એ શબ્દાનુસાસન કદ અને વિસ્તારમાં બહુ મેહુ'. તેમજ તેનાં અંગે પણ ઘણુાં, અને ગ્રંથું એ કે પાઠશાળામાં એ બૃવ્યાકરણૢ શીખનાર ક્રાઇ પણ સાથી ન હતે. આ મુશ્કેલીએ આજે લાગે છે તેવી તે વખતે હળવી ન દ્વૈતી, પણ દૈવને સદત કા મંડળ જ દુઃ
ૐ
પશુ જે જે યાદ કર્યું કે યાદ થયું તે વિષે એક ારા “ આવશ્યક છે. નવું વાંચી સંભળાવનાર કાઈ હાજર ન હાય
કાશીમાં વિદ્યાભ્યાસ " 10
સત ભાંષા શીખવ માટે કાશડે જ એક પ્રધાન કેન્દ્ર છે અને કાશીના પંડિત એટલે સંસ્કૃતના ખાં એવી એવી વાર્તે તે જે તે પાસેથી સાંભળને, 'શી' જઇ અધ્યયન ક તે કેવું સારૂં, એવા મારણ્ય પણ થયા કરતે, પરંતુ આવી પરાધીન દશામાં અને તે પણ હજારથી વધારે માઇલ દૂર ધ્રુવી રીતે, કની પાસે અને કાની મદદને ભરેસે જવુ એ પ્રશ્ન મનમાં તે કૅ પેલે મનેરથ શમી જતે મનની જાત મનમાં રહેતી તે ક્યારેક પેલા બે મિત્રા સમક્ષા પ્રગટ પશુ થતી. મચાનક જાણવા પામ્યો કે કાશીમાં જૈન પાશાળા સ્થાપવાની છે. તે સ્થપાન પણ તેના સ્થાપક હતા. શારિત વિજયધમ સરિ. એમના દી દૃષ્ટિવાળા સાહસે કાશીમાં જૈન પરંપરા માટે તના
વિ
પ્રકરણ શરૂ કર્યુ હતુ, કુટુંબ અને વડીલાથી તદન ખાનગી પત્રવ્યવહારને પરિણામે જ્યારે વિજધર્મ સુરીશ્વર મને કાશી આવવા લખ્યું ત્યારે મને ખરેખર આ ભૂતલા ઉપર સ્વ ઉતરતુ દેખાયું. છેવટે હું કશી પુચ્ચેર અતીથીજ મારા જીવનમાં પણ એક નવુજ પર શરૂ થયું. . ૧૯૬૦ ( ઇ. સ. ૧૯૦૪)ને ગ્રીષ્મકાળ હતો અને કાશીના ધગધગતા માનેામાં પ્રવેશ કર્યો અધ્યયન શરૂ થયું. શું ભણવું ? કાની પાસે ભણવુ ક રાતે ભણવું' ? વગેરે કાંઈ પણ વિચાર્યું ન હતુ. વંચાયુ હતુ તે એટલું જ કે 'રકૃત ભાષા 'પૂર્ણ પણે શીખવી. કાશીમાં ૫ શિનિનું ય ક ભણવાની જ પ્રતિઘા ત્યાં એની સામગ્રી જેવી તેવી નહિ. મારે કાને એજ મામાકરણનુ નામ પડેલું. પરંતુ તરતાં જ ૨ સજ્જ થયેલ જૈન પશાળામાં રંગ ખાજો હતા. ત્યાં મ માલૂમ પડયું અને કહેવામાં આવ્યું : ગુજરાતના પાણિતિ જેવા હેમચંદ્રે રચેલું. મયાકરણ સિદ્ધહેમ-શબ્દાનુશાસન છે, તે શીખવા જેવુ છે. જો કે આ 'વ્યાકરણનું નામ મારે ] કાને પ્રથમ પહેલુ છતાં પાઠશાળામાં એનું જ વાતાવર જોઈ મેં એનું અધ્યયન શરૂ કર્યું. મા મારા કાશીના
હૈ
બન્યા હતા અને મારા એક લઘુભ્રાતા. આ ત્રણમાં પ્રથમના એ મને સંભળાવે તે પતે પશુ ચતાં વાંમાં કાંઇ સમજતા. તેમાં ય પાપટલાલની બુદ્ધિ તે અસાધારણ હતી એને લીધે મે' જૈનપરપરાના એક જલ્લિ ગણાતા 'કર્મ' સાહિત્યમાં પ્રવેશ કર્યાં. અનેક કથા અને બીજા પ્રકરણે માત્ર ઢળા દ્વારા જાણી લીધો, આ રીતે કાશી ગયા પહેલાં મારી પૂર્વભૂમિકા તૈયાર થઈ.
28