Page Text
________________
નng ENT
૧૩૬
પ્રબુદ્ધ જૈન
,
તા. ૧-૧-૫ક
છે તેનું મારક બળ અહિંસાનું બળ પણ તેને ન મળ્યું આદિ સર્વ પ્રકારના ઉત્તમ સાહિત્યનું નિર્માણ સંસ્કૃતમાં થયું. હેત તે કયારનેય માનવસૃષ્ટિને નાશ થઈ ગયો હોત. આર્યોની તે પણ એ જનતાનાં સાહિત્યની ભાષા બની શકી નહિ. એનું માત્ર ઘડા અને રથને બળે જેવી વિજયયાત્રા થઇ હતી તે જ ક્ષેત્ર રાજદરબાર, પુરેહિત તથા પંડિતથી આગળ વિસ્તરી શકયું ગતિએ જો આયુબળના ધરાવનારા વિજયયાત્રા કરવા નીકળી પડે નહિ. જૈન વિદ્વાનોએ બ્રાહ્મણેથી પ્રભાવિત થઇ સસ્કૃત ગ્રન્થની તે સૃષ્ટિના સંહારનું કાર્ય કેટલા દિવસ માગે ? પણ મનુષ્ય માત્ર રચના કરી, પરતું પ્રાકૃતની પરંપરા પણ ચાલુ રહી. એક જ દિશામાં પ્રગતિ નથી કરી. તેણે જેમ હિંસા અને હિંસક ઇસુની બીજી સહસ્ત્રાબ્દિમાં પણ એક બાજુ બ્રાહ્મણ વર્ગમાં સાધનોમાં પ્રગતી કરી છે તેમ અહિંસા અને અહિંસક સાધનામાં સંસ્કૃતને પ્રચાર હતા અને વૈદિક પરમ્પરાને ટકાવી રાખવાના પણ પ્રગતિ કરી છે. એટલે જ આપણે બધા વિનાશના પ્રયાસો કરવામાં આવતા હતા, તે બીજી બાજુ હિન્દુ અને મુસલગર્તમાં નથી જઈ રહ્યા. અને અહિં પણ છેવટે તે ‘બીવો નીવ4 ' માનના સંમિશ્રણથી એક નવી સંસ્કૃતિ અને એક નવી ભાષાનો નીવનપૂ'-એ સૂત્ર જ તેના સંદર્થમાં કામ કરી રહ્યું છે, અને તે
જન્મ થઈ રહ્યો હતે. સોળમી સદીને સન્ત કવિઓએ એ ભાષા સદઈ બીજે કઈ નહિં પણ આચાર્ય ઉમાસ્વાતિએ જેને નિર્દોષ
દ્વારા જનમાનસ સુધી પહોંચવાના પ્રયત્ન કર્યા હતા. કરેલ છે તેquોજpદો-નવાના'—એટલે કે જીવો પરસ્પરના
આ રીતે આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે, ભારતની પ્રાચીન ઉપકાર અર્થે છે. એ ઉપકારની આપ-લે મારીને જેમ થઈ શકે છે
સંસ્કૃતિનું પ્રતિનિધિત્વ સંસ્કૃત પૂર્ણપણે નથી પામી શકતી. ગુપ્ત ક ળ તેમ છવાડીને પણ થઈ શકે છે. તે આપણે જે જીવાડીને ઉપકારની
પછી તે એ કેવળ સામ્રાજ્યવાદની ભાષા રહી છે. એને સંપૂર્ણ આપ–લે કરી શકતા હોઈએ તે મારીને શા માટે કરવી ? આમાં '
ભારતીય સંસ્કૃતિની પ્રતિનિધિ માનીશું તે એ એક મોટી ભૂલ થશે. જ હિંસા ઉપર અહિંસાને વિજય રહેલો છે. તે જેટલા પ્રમાં ' ણમ સફલ થાય તેટલા પ્રમાણમાં અહિંસાની વૈજયન્તી છે.
આપણી સરકારે જાહેર કર્યું છે કે ભારતમાં સંપ્રમાલવણિયા
દાયવાદ અને જાતિવાદને કોઈ પણ જાતનું મહત્ત્વ આપવામાં
આવશે નહિ. સરકાર ઈચ્છે છે કે ભારતમાંથી આ બંને બનારસની સંસ્કત-વિશ્વ-પરિષદ રોગો સર્વથા નષ્ટ થઈ જાય. પરંતુ સંસ્કૃત-વિશ્વ-પરિષદ ગયા નવેમ્બરની પંદરમી અને સોળમી તારીખે બનારસમાં
દ્વારા આ બન્નેને કેટલું પ્રોત્સાહન મળ્યું છે એ કોઈથી છાનું સંસ્કૃત–વિશ્વ-પરિષદનું બીજું અધિવેશન થયું. પહેલું અધિવેશન
રહી શકે તેમ નથી. ભારતીય સંસ્કૃતિનો અર્થ એટલે વર્ણાશ્રમ સેમિનાથની સ્થાપન વખતે પ્રભાસપાટણમાં થયું હતું. બનારસ
ધર્મ એ હકીકત છે કાશીના પંડિતમાં દઢભૂલ થઈ ગઈ છે. અધિવેશનના પ્રમુખ યુકતપ્રાન્તના રાજયપાલ શ્રી કનૈયાલાલ
જ્યારે સાધારણ જનસમાજમાં સંસ્કૃતના પ્રચારમાં પ્રશ્ન માણેકલાલ મુનશી હતા. રાષ્ટ્રપતિએ ઉદ્દઘાટનક્રિયા કરી. રાજા, આવ્યા ત્યારે એક પંડિત-સુધારો મૂક કે એમાં “ મારતીય નારા મહારાજાઓ મોટા મોટા જમીનદાર તથા રાજ્યાધિકારિઓએ આ અrrણીમનાય” એટલું વધારે જોડી દેવામાં આવે.' " આને અર્થ અધિવેશનમાં ભાગ લીધે. અંગ્રેજોના શાસનકાળમાં જે લેકે તે એ થયો કે સંસ્કૃતના પ્રચાર પ્રાચીને નાટકૅની શિલીને અનુસરીને ' અંગ્રેજી ભાષા અને અંગ્રેજી સંસ્કૃતિના પરમ ઉપાસક હતા, તેઓ કરવામાં આવે. જે લખાયાં છે એ નાટકમાં તો ઉત્તમ પાત્રો , પણ સંસ્કૃત તથા ભારતની પ્રાચીન સંસ્કૃતિને ગીત ગાતાં નજરે સંસ્કૃત બેલે છે. સ્ત્રીઓ તથા મધ્યમ અથવા અધમ પાત્રો વિવિધ પડ્યા. કાશીના પંડિતાને માટે તે જાણે સત્યયુગ આવી ગયો હતો. પ્રકારની પ્રાકૃત ભાષામાં બોલે છે. પંડિતજી સંસ્કૃતના પ્રચાર તે એમના પગ ધરતી પર છળતા નહોતા. એવું લાગતું હતું કે જાણે ઈચ્છતા હતા, પણ સાથે સાથે એ પણ ઈચ્છતા હતા કે સ્ત્રીઓ ભેજ પિતાના દરબાર સાથે સ્વર્ગમાંથી ઊતરી ને આવ્યા હોય ! , , , અને શુદ્રો એનું જ્ઞાન ન મેળવે, આ હકીકત જે સીધા રૂપમાં
શ્રી મુનશી ભારતીય સભ્યતા અને સંસ્કૃતિના સાચા ઉપાસક મૂકવામાં આવી હોત તે હાંસી થાત. એ માટે દ્રાવિડી પ્રાણાયામ છે. આપણા દેશની પ્રાચીન કળાઓ અને વિદ્યાઓના પુનરુદ્ધાર કરવામાં આવ્યું. તે પણ સમજવાવાળા તે સમજી જ ગયા. થાય એવી એમની હાર્દિક ઇચ્છા છે. ઉપરોકત પરિષદ પણ એમની બહારથી આવેલા કેટલાક આર્યસમાજી પંડિતાએ આને વિરોધ જ કલ્પના અને પ્રેરણાનું પરિણામ છે. પરંતુ અધિવેશન તથા પણ કર્યો. જો કે તે સુધારે સ્વીકારાય નહિ પરંતુ એ હકીકતનું એમાં સ્વીકારાયેલા ઠરાવ પરથી પ્રતીત થતું હતું કે એના આયો- ઉચિત સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં ન આવ્યું. સંસ્કૃત અથવા તે ભારજનમાં ભાવુકતા અને મોહ અધિક છે અને વિદ્યોપાસકની સાચી તીય સંસ્કૃતિને ઉદ્ધાર એટલે કે જાતિભેદને આશ્રય આપ એ નિકાની ઉણપ છે.
•અર્થ કઈ ન કરે એ હકીકત આવા પ્રત્યાઘાતી વર્ગને પ્રમુખ તરફથી - એ સત્ય છે કે ભારતીય પ્રતિભાને ઉન્મેષ સંસ્કૃતમાં થ.
સમજાવવામાં આવે એ અત્યંત આવશ્યક હતું.
આ હૃદય તથા બુદ્ધિ અને એમાં પ્રતિબિંખ્યત થયાં. પરંતુ ઈસ્વી સનની
બીજે દિવસે શાસ્ત્રાર્થ સભા ભરવામાં આવી. લગભગ સવા શરૂઆતથી કેટલાક સેકાઓ પહેલાં સંસ્કૃત ભાષા રાજદરબાર
બસ પંડિતોએ લાભ લીધે. રાષ્ટ્રપતિએ સ્વયં પ્રત્યેક પંડિતના અને પાંડિત્યપ્રદર્શન પૂરતી સીમિત થઈ ગઈ હતી. સાધારણ જન
પગ ધેયા, તિલક કર્યા અને ૧૧ રૂા. દક્ષિણ આપીને પૂજા કરી. સમાજ સાથે તેનો સંબંધ લગભગ નષ્ટ થયો હતો. આ જ
જો આ પૂજા વિદ્યાની હોત તે જગત સમક્ષ એક નવો આદર્શ કારણથી મહાવીર અને બુધે પ્રાકૃત અને પાલીનો આશ્રય લીધે
ઉપસ્થિત થાત. પરંતુ ત્યાં પણ જાતિવાદને જ ન કર્યો. સમેહતે. ઈ. સ. પૂર્વે ચોથી શતાબ્દિના નિકટતમ કાળનાં નાટમાં
લનમાં એવા અનેક પંડિત હતા કે જેઓ બ્રાહ્મણો ન હોવા છતાં પણ સાધારણ પાત્રો પ્રાકૃત બેલે છે. આને અર્થ એ
પણ ધુરધર વિદ્વાન હતા. તેમાંથી કોઈને પશુ શાસ્ત્રાર્થ સભામાં છે કે એ સમયે સંસ્કૃત બેલચાલની ભાષા રહી નહોતી. અશોકને
લેવામાં આવ્યા નહિ. બ્રાહ્મણોમાં પણ મદ્રાસ, પંજાબ આદિના રાજ્યકાળ ભારતને સુવર્ણયુગ મનાય છે. એ સમયે પણ રાજ્ય
બ્રાહ્મણેને આ સભાને યોગ્ય ગણવામાં ન આવ્યા. જાતિવા જતાં ભાપા પાડી હતી. અહિંસાની આધારશિલા પર જે પંથનિરપેક્ષ
પિતાના ઉગ્ર રૂપમાં પ્રકટ હોય એવી સભામાં રાષ્ટ્રપતિ ભાગ લે એ રાજ્યનું ભારતમાં નિર્માણ થઈ રહેલ છે એ અશકની ધર્મલિપિઓમાં પ્રતિબિસ્મિત થાય છે. અને આ બધું જ પાલીમાં છે. .
કંઇ પણ દષ્ટિએ ઉચિત કહેવાય નહિ. ગુપ્ત સામ્રાજ્યમાં ફરીથી બ્રાહ્મણયુગ આવ્યો. સંસ્કૃતને
આનું સમાધાન કરવાને માટે એક વાત કહેવામાં આવે છે પ્રોત્સાહન મળ્યું. દર્શન, તર્કશાસ્ત્ર, વ્યાકરણ, કાવ્ય, આખ્યાયિકા કે આમાં રાષ્ટ્રપતિએ ભાગ નથી લીધે, પરન્તુ છે. રાજેન્દ્રપ્રસાદે
| SR No. | 525938 |
| Book Title | Prabuddha Jivan - Prabuddha Jain 1953 Year 13 Ank 17 to 24 and Year 14 Prabuddha Jivan Year 01 Ank 01 to 16 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Parmanand Kunvarji Kapadia |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1953 |
| Total Pages | 226 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 24 MB |